Tailand üçün mənbəyə bax

{{Dövlət
| orijinal_adı                = Tailand
| rəsmi_adı                = Tailand Krallığı
| adı                = 
| milli_şüarı                = 
| himni                = [[Tailand himni|เพลงชาติ]]<br>({{Dil-az|"Tailand Milli Marşı"}})<center><div style="padding-top:0.5em;">[[Fayl:Thai National Anthem - US Navy Band.ogg]]</div></center>
| bayrağı                = Flag of Thailand.svg
| gerbi                = Emblem of Thailand.svg
| xəritəsi                = Location Thailand ASEAN.svg
| rəsmi_dilləri                = [[Tay dili]]
| paytaxtı                = [[Banqkok]]
| ən_böyük_şəhəri                = 
| etnik_qrupları                = 
| idarəetmə_forması                = Monarxiya
| rəhbərin_titulu1                = 
| rəhbərin_titulu2                = 
| rəhbərin_adı1                = 
| rəhbərin_adı2                = 
| quruluş_növü                = 
| quruluş                = 1932
| quruluş_hadisəsi1                = 
| quruluş_tarixi1                = 
| quruluş_hadisəsi2                = 
| quruluş_tarixi2                = 
| ərazisi                = 513,120 km<sup>2</sup><br>
| ərazi_sırası                = 50
| su_ərazisi_faizi                = 0.4
| təxmini_əhalisi                = 69,648,117
| dini                = [[Buddizm]]
| təxmini_əhali_sırası                = 20ci
| təxmini_əhalisi_il                = 2022
| əhalisinin_siyahıya_alınması                = 64,785,909
| əhalisinin_siyahıya_alınması_il                = 2010
| əhalisinin_sıxlığı                = 132,1
| əhalisinin_sıxlığı_sırası                = 88ci
| ÜDM_AQP                = {{increase}} $1.591 trilyon
| ÜDM_AQP_sırası                = 23cü
| ÜDM_AQP_il                = 2023
| adam_başına_ÜDM_AQP                = {{increase}} $22,675
| adam_başına_ÜDM_AQP_sırası                = 74cü
| ÜDM_nominal                = {{increase}} $574.231 milyard
| ÜDM_nominal_sırası                = 27ci
| ÜDM_nominal_il                = 2023
| adam_başına_ÜDM_nominal                = {{increase}} $8,181
| adam_başına_ÜDM_nominal_sırası                = 85ci
| İİİ                = 0.800
| İİİ_il                = 2021
| İİİ_sırası                = 66cı
| İİİ_fərq                = azalma
| valyutası                = [[Tailand batı]]
| valyutası_kodu                = 
| saat_qurşağı                = +7
| üv_fərq                = 
| yay_vaxtı_saat_qurşağı                = 
| nəqliyyatın_yönü                = sol
| iso3166_kodu                = TH
| internet_domeni                = [[.th]]
| telefon_kodu                = +66
| qeydlər                = 
| demonimi                = Singaporean
| area_km2                = 722.5km²
| area_rank                = 174th
}}
'''Tailand'''<ref>{{ASE|6|153|Laolar}}</ref> və ya rəsmi olaraq '''Tailand krallığı''' (''Pratet Tai'', {{Dil-th|ราชอาณาจักรไทย}} {{IPA|[râːtɕʰa ʔaːnaːtɕɑ̀k tʰɑj]}}) — [[Hind-Çin]] yarımadasında dövlət. [[Monarxiya]] quruluşuna malikdir. Digər yarımada dövlətlərinə görə nisbətən inkişaf etmişdir. Adı bir vaxtlar [[Siyam Krallığı]] olan ölkə 1939-cu ildə Tailand adlandırılmışdır. Paytaxt [[Banqkok]]un tai dilindəki mənası "mələklər şəhəri"dir. 200 il bundan əvvəl kiçik bir balıqçı şəhəri olaraq [[Siyam Krallığı]]nın paytaxt qurulan şəhəri, indi [[Asiya]]nın ən böyük şəhərlərindən biridir.

Tailand 4 ölkə ilə həmsərhəddir – [[Kamboca]], [[Laos]], [[Myanma]] və [[Malayziya]]. 513,000&nbsp;km² sahəsi ilə 51-ci, 66 milyon nəfər əhalisi ilə isə 20-ci yerdədir.

Tailandda idarəetmə forması [[konstitusiyalı monarxiya]]dır.

Tailand iqtisadiyyatı adambaşına düşən [[ÜDM]] göstəricisinə görə 20-ci, nominal [[ÜDM]] həcminə görə isə 27-ci yerdədir. [[İstehsalat|İstehsal]], [[kənd təsərrüfatı]] və [[turizm]] ölkə iqtisadiyyatının aparıcı sektorlarıdır.

== Dövlət rəmzləri ==
[[Tailand Krallığı]]nın dövlət rəmzləri: [[Tailand bayrağı]], [[Tailand gerbi]] və [[Tailand himni]]dir.

== Coğrafiya ==

=== Ərazisi və sərhədləri ===
[[Tailandın dövlət quruluşu|Tailandın]] coğrafi kordinatları 5°36' və 20°28' şimal enliyi ilə 97°20' və 105°35' şərq uzunlu arasında dəyişir. Ümumi ərazinin 2,23 min km² dəniz zonasına aiddir. Ərazinin qərbdən şərqə doğru maksimal uzunluğu 780&nbsp;km, şimaldan cənuba doğru isə — 1650&nbsp;km-dir. Cənub-qərbdən ölkə ərazisini [[Andaman dənizi]]nin suları yuyur. Cənubdan və şərqdən isə [[Cənubi Çin dənizi]]nin [[Siam körfəzi|Siam körfəz]]i ilə həmsərhəddir. Sahil xəttinin ümumi uzunluğu 3 219&nbsp;km-dir. Dəniz sahili ərazilərdə düzənlik və bataqlıqlaşmış relyef üstünlük təşkil edir. [[Malay]] yarımadasının qərb sahillərində düyü əkələn körfəzlər və kiçik çayların estuariləri ilə çox parçalanmış. [[Siam körfəzi]]nin [[Kamboca]] ilə olan sərhəddində [[Çanq adası|Çanq]] və [[Kut adası]] yerləşir. [[Malay]] yarımadasının [[Samuy adası|Samuy]] və [[Phanqan adası|Phanqan adaları]] Tailanda məxsusdur. Andaman dənizində isə Surin, [[Similan adası|Similan]] və [[Pxuket]] adaları yerləşir.
[[Fayl:KingTaksin's coronation.jpg|thumb|Böyük Taksin 1767-ci ildə Tailand kralı olaraq taxta çıxdı.]]
=== Geologiyası və faydalı qazıntıları ===
[[Fayl:01-พระที่นั่งคูหาคฤหาสน์.jpg|link=https://az.wikipedia.org/wiki/%C5%9E%C9%99kil:01-%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%99%E0%B8%B1%E0%B9%88%E0%B8%87%E0%B8%84%E0%B8%B9%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%84%E0%B8%A4%E0%B8%AB%E0%B8%B2%E0%B8%AA%E0%B8%99%E0%B9%8C.jpg|left|thumb|200x200px|Tailandın{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot }} qərbindəki mağaralar]]
Tailandın şimalında, qərbində və cənubunda yerləşən dağ sistemləri [[paleozoy]] [[geosinklinal]]ına aiddir. [[Cənubi Asiya|Cənubi asiya]] qırışıqlığına [[mezozoy]]da yenidən aktivləşmişdir. Dağlar [[paleozoy]] və [[Trias dövrü|triasın]] [[Effuziya|effuziv]] [[Əhəngdaşları|əhəng daşlarından]], qum daşlarından və [[şistlər]]indən təşkil olunmuş. Ölkənin şimal-şırqində yerləşən [[Korat yaylası]] [[mezozoy]]un qumdaşlarından ibarətdir. Tailandın mərkəzində tektonik çökmə yerləşir. Ərazi [[kaynozoy]]un [[Çöküntülər (geologiya)|çöküntü]] məhsulları ilə örtülmüş (5–7&nbsp;km). Bu çökmə ərazidə Menam düzənliyi və Siam körfəzinin [[şelf]] hissəsi formalaşmış.<ref name="bse">Таиланд // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — <abbr>М.</abbr> : Советская энциклопедия, 1969–1978.</ref> Tailand ərazisində [[Karst landşaft|karst]] relyef formaları geniş yayılmış. [[Mağara]]lar üstünlük təşkil edir. Mağaraların çoxu [[buddizm]]in müqəddəs məkanları hesab olunur. Ən böyük mağaralardan biri — Pxravanqdenqdir. Uzunluğu 13,5&nbsp;km-dir.

[[Mezozoy]] qranitləri böyük [[qalay]] yataqları ilə əlaqəlidir (1220 min ton)<ref name="bse" />). [[Volfram]] ehtiyatlarının miqdarı 20 min tondur<ref name="bse" />. [[Paleozoy]] strukturlarında [[stibium]], [[flüorit]], [[qurğuşun]], [[sink]], [[barit]], [[Dəmir|dəmir filizi]] geniş yayılmışdır. Mərkəzdə və cənubda qonur və [[daş kömür]] ehtiyatları var. Qərbdə rubin və [[sapfir]] yataqları aşkar olunub.

=== Relyefi ===
Ölkə ərazisinin yarıdan çoxu [[Allüvial düzənliklər|allüvial]] düzənliklərdən ibarətdir. Bunlardan ən böyüyü — Menam düzənliyidir. Menam düzənliyi ölkənin mərkəzində, ''[[Çaupxraya]]'' çay vadisi boyu yerləşir. Çayın [[Gətirmə konusu|gətirmə]] məhsulları hesabına quru ərazi ildə 2–3 metr [[Siam körfəzi]]nə daxil olur. Düzənlik rayonlar şimaldan ''Luanqpxaban'' silsiləsinin cənub hissəsi və ''Pxipannam'' ön dağları ilə əhatələnir. Qərbdə ''Kxuntxan'', ''Tanentaunc''i və ''Bilau'' silsilələri yerləşir. Bu silsilələr meridianal istiqamətdə [[Malay]] yarımadasında uzanır. Tailandın şimal-qərb hissəsində ölkənin ən yüksək zirvəsi — [[Doyintanon dağı]] (2559 m) yerləşir. Şərq hissədə yerləşən Korat yayalası ölkə ərazisinin ¼-ni tutur<ref>Coğrafiya ensiklopediyası. II kitab. Bakı: Çaşıqoğlu Multimediya", 2012 — s.204</ref>. [[Yayla]] ölkə daxilinə doğru tədricə yüksəlir və ''Danqrek'', ''Fufan'' alçaq dağları formalaşır. [[Kra bərzəxi]]ndən cənubda, [[Malay]] yarımadasında kiçik düzənliklər və alçaq dağlar üstünlük təşkil edir. Tailandın [[Andaman dənizi|Andaman]] dəniz sahilləri kəskin parçalanmışdır. Adalar, qayalıqlar və sualtı [[rift]]lər mövcuddur.<gallery mode="packed" heights="100">
Şəkil:Oiunyt.jpg|Qərbi Tailand
Şəkil:Koh Ngai 07.jpg|Cənubi Tailand
Şəkil:อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่2.jpg|Şimal-şərq Tailand
Şəkil:แสงยามเช้าที่กิ่วลม อุทยานแห่งชาติห้วยน้ำดัง.jpg|Şimali Tailand
</gallery>

=== İqlimi ===
Cənub [[Şərqi Asiya]]da mərkəzi mövqe tutmasına, şimaldan cənuba doğru böyük məsafədə uzanmasına görə Tailand müxtəlif [[iqlim]] xüsusiyyətlərinə mlikdir. O üzdən əsas məhsul yığımı il ərzində bir neçə dəfə həyata keçirilir. [[Turizm]] mövsümi il boyu davam edir.

Tailand üçün [[Subekvatorial iqlim|subekvatorial]] və [[Musson|musson iqlimi]] xarakterikdir. Orta illik temperatur +13&nbsp;°C-dən aşağı düşmür və nadir hallarda +40&nbsp;°C-ni keçir. Ən isti aylar aprel və [[may]]dır. Ölkənin şimalında iqlim nisbətən [[Kontinental iqlim|kontinentaldır]]. Sutkalıq temperatur bu ərazilərdə maksimum olur. Dağlıq ərazilərdə qışda temperatur 10–15&nbsp;°C düşür. Düzənlik ərazilərin orta temperaturu + 22— +29&nbsp;°C-dir. Tailandın cənub bölgələrinin iqlim şərtləri daha yümşaqdır. Malay yarımadasında orta aylıq temperatur + 27— + 29&nbsp;°C-dir.

Şimal və cənub rayonlarında 3 mövsüm müşahidə olunur — isti və quru qış; qızmar və quru yaz; qızmar və rütubətli yay-payız. Cənubda isə 2 mövsüm ayrılır — rütubətli, [[Tayfunlar|tayfunlu]] yay və az rütubətli qış<ref name="tmd">{{cite web|url=http://www.tmd.go.th/en/archive/thailand_climate.pdf|title=The Climate of Thailand|publisher=Thai Meteorological Department|accessdate=18 August 2016|archive-date=1 August 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160801225446/http://www.tmd.go.th/en/archive/thailand_climate.pdf|url-status=live}}</ref>.

=== Fauna və florası ===
[[Fayl:พี่ด้วนเขาใหญ่2.jpg|200 px|left]]
2005-ci ilə olan məlumata görə [[meşə]]lər [[ölkə]] ərazisinin 28,4 %-ni təşkil edir<ref name="mongabay">{{Cite web |title=Thailand Deforestation Rates and Related Forestry Figures |url=http://rainforests.mongabay.com/deforestation/2000/Thailand.htm |access-date=2021-02-09 |archive-date=2009-02-18 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090218124625/http://rainforests.mongabay.com/deforestation/2000/Thailand.htm |url-status=live }}</ref>. 1965-ci ildə bu göstərici 60 % olmuşdur. Əsas meşə örtüyünün qırılması nəticəsində ərazidə ikinci dərəcəli [[akasiya]] [[savannalar]]ı, eləcə də [[evkalipt]] [[ağac]]ları formalaşıb. 1989-cu ildən ölkədə meşə qırımının həcmi kəskin azaldılmışdır.

Fauna rayonlaşdırmasına görə Tailand Hind-Malay zoocoğrafi zonasına daxildir. İri heyvanlardan [[Asiya fili]]ni, [[Malay ayısı]]nı, [[yəhərli tapir]]ı, [[çöldonuzu]]nu misal göstərmək olar. [[Yırtıcılar]]dan [[pələng]], [[Leopardus pardalis|leopard]], [[panter]], [[benqal pişiyi]] üstünlük təşkil edir.

== Tarixi ==
Tailand ərazisində ilk dövlətlər I-II əsrlərdə yaranmağa başlamışdır. [[Tailər]]in üstünlük təşkil etdiyi ilk böyük dövlət XII əsrin sonu-XIII əsrin əvvəllərində yarandı və [[Sukotai dövləti]] adlandı. XIII əsrin ortalarından sonra Tailand ərazisində [[Siam dövləti]] yarandı. Ölkə Tailand adını yalnız 1932-ci ildə baş vermiş dövlət çevrilişindən sonra aldı.<ref>{{Cite web |title=Mədəniyyət tarixi və nəzəriyyəsi. Ali məktəblər üçün dərslik M.J.MANAFOVA, N.T.ƏFƏNDİYEVA və S.A.ŞAHHÜSEYNOVANIN ümumi redaktəsilə. Bakı: Sabah nəşriyyatı (2008), 2010, 876 səh. İSBN 5-86106-104-1 |url=http://ebooks.preslib.az/pdfbooks/azbooks/medntarve.pdf |access-date=2011-08-26 |archive-date=2012-07-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120725102838/http://ebooks.preslib.az/pdfbooks/azbooks/medntarve.pdf |url-status=dead }}</ref>

=== Sukxotay krallığı ===
[[Fayl:Phra Achana - Wat Si Chum.jpg|link=https://az.wikipedia.org/wiki/%C5%9E%C9%99kil:Phra_Achana_-_Wat_Si_Chum.jpg|left|thumb|200x200px|Pxra{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot }} Açana (Vat Si Çum, Sukxotay Tarixi Parkı)]]
XIII əsrdən əvvəl [[Tay krallığı|tay krallıqları]] şimalda yerləşən yaylalarda hakimiyyət sürürdü. Bu dövlətlərə [[Lannatay krallığı|Lannatay]]ın sələfi [[Hiran krallığı]] və müasir [[Çin Xalq Respublikası]] ərazisində yerləşən Kenhun krallığı daxil idi. [[Sukxotay krallığı|Sukxotay]] uzun müddət [[Kxmer imperiyası]]nın təsiri altında olmuş [[Lavo krallığı]]nın (indiki Lopburi) tərkibində ikən ticarət mərkəzinə çevrilmişdi. [[Taylar]]ın Yuxarı [[Çaopxraya çayı]] vadisinə miqrasiyası uzunmüddətli bir proses idi.

Müasir tarixşünasların [[Sukxotay krallığı|Sukxotayın]] [[Kxmer imperiyası]]ndan ayrılmasının<ref name="JSS_014_1b_Coedes">{{cite journal|last=Koedes|first=Corc|authorlink=Corc Koedes|year=1921|title=The Origins of the Sukhodaya Dynasty|journal=[[Journal of the Siam Society]]|volume=JSS Vol. 14.1b|issue=digital|page=1|pages=|publisher=Siam Heritage Trust|doi=|url=http://www.siamese-heritage.org/jsspdf/1921/JSS_014_1b_Coedes_OriginsOfSukhodayaDynasty.pdf|accessdate=13 noyabr 2018|quote=The dynasty which reigned during a part of the 13th and the first half of the 14th centuries at Sukhodaya and at Sri Sajjannlaya, on the upper Menam Yom, is the first historical Siamese dynasty. It has a double claim to this title, both because it cradle was precisely in the country designated by foreigners as "Siam" (Khmer: Syam; Chinese Sien, etc.), and because it is this dynasty which, by freeing the Thai principalities from the Cambodian yoke and by gradually extendinig its conquests as far as the Malay Peninsula, paved the way for the formation of the Kingdom of Siam properly so called.|archive-date=2016-10-20|archive-url=https://web.archive.org/web/20161020044526/http://www.siamese-heritage.org/jsspdf/1921/JSS_014_1b_Coedes_OriginsOfSukhodayaDynasty.pdf|url-status=live}}</ref> 1180-ci ildə başladığını irəli sürürlər. [[Sukxotay krallığı|Sukxotay]] təxminən 1180-ci ildə [[Kxomsabad Kxlonlamponq]] rəhbərliyindəki [[monlar]] tərəfindən yenidən işğal olunana qədər yüksək muxtariyyət yaşayırdı.

İki yaxın dost olan pxokxun [[Si İndraditya]] (1238–1270) və pxokxun [[Pxa Muanq]] [[Kxmer imperiyası]]na qarşı üsyan qaldırmışdı.<ref name="Coedes">{{cite book|last=Koedes|first=Corc|authorlink=Corc Koedes|editor=Ualter F. Vella|others=tərcümə Suzan  Braun Kouinq|title=The Indianized States of Southeast Asia|year=1968|publisher=University of Hawaii Press|isbn=978-0-8248-0368-1}}</ref>{{rp|195–196}} Tay feodal tituluna çevrilməzdən əvvəl ''Kxun'' möhkəmləşdirilmiş qəsəbə və onun ətrafındakı kəndlərə hökmranlıq edən şəxsə verilən bir titul idi.<ref name="JSS_071_0g">{{cite journal|author=|last=Terviel|first=Barend Jan|year=1983|title=Ahom and the Study of Early Thai Society|journal=[[Journal of the Siam Society]]|volume=JSS Vol. 71.0|issue=digital|page=image 4|pages=|publisher=Siamese Heritage Trust|doi=|url=http://www.siamese-heritage.org/jsspdf/1981/JSS_071_0g_Terwiel_AhomAndStudyOfEarlyTaiSociety.pdf|accessdate=14 noyabr 2018|quote=khun : ruler of a fortified town and its surroundinig villages, together called a mu'ang. In older sources the prefix ph'o ("father") is sometimes used as well.|archive-date=2013-11-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20131103171209/http://www.siamese-heritage.org/jsspdf/1981/JSS_071_0g_Terwiel_AhomAndStudyOfEarlyTaiSociety.pdf|url-status=live}}</ref> Banqklanqxao [[Sukxotay krallığı|Sukxotayı]] [[Si İndraditya]] adı ilə hökm etmiş və [[Pxra Ruanq sülaləsini]] (1238–1438) başlatmışdır. O, kortəbii krallığın təsirini qonşu şəhərlərə genişləndirmişdir. Hakimiyyətinin sonunda 1257-ci ildə [[Sukxotay krallığı]] Yuxarı Çaopxraya çayı vadisinin (o vaxtlar sadəcə Menam – {{dil-az|Sular anası}} olaraq bilinirdi) hamısına hökmranlıq edirdi.

Ənənəvi tay tarixşünasları [[Sukxotay krallığı|Sukxotay]] krallığının əsasının qoyulması tay millətinin yaranması kimi hesab edirlər, çünki [[Sukxotay krallığı|Sukxotaydan]] əvvəlki krallıqlar barədə çox az məlumat var. Müasir tarixi tədqiqatlar tay tarixinin tay tarixinin [[Sukxotay krallığı|Sukxotaydan]] daha əvvəl başladığını iddia edirlər. Buna baxmayaraq, [[Sukxotay krallığı]]nın yaranması Tailandda hələ də qeyd edilir.

==== Ram Kamhanqın səfərləri ====
[[Fayl:วัดสะพานหิน.jpg|link=https://az.wikipedia.org/wiki/%C5%9E%C9%99kil:%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%AA%E0%B8%B0%E0%B8%9E%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%AB%E0%B8%B4%E0%B8%99.jpg|left|thumb|200x200px|Vat{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot }} Sapxan Xin (Sukxotay Tarixi Parkı)]]
[[Fayl:Inscription Stele of King Ramkamhaeng the Great. Bangkok National Museum b072.jpg|link=https://az.wikipedia.org/wiki/%C5%9E%C9%99kil:Inscription%20Stele%20of%20King%20Ramkamhaeng%20the%20Great.%20Bangkok%20National%20Museum%20b072.jpg|thumb|155x155px|Ramakxamxaenq{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot }} kitabəsi (Banqkok milli muzeyi).]]
Pxo Kxun Ban Muanq (?–1279/80) və onun qardaşı [[Böyük Ramakxamxaenq|Ramakxamxaenq]] (1279–1298) [[Sukxotay krallığı]]nın ərazisini genişləndirmişdir. Ramakxamxaenq cənubdakı [[Supannabxum krallığı]]nı və Sri [[Txamnakorn krallığı]]nı fəth etmiş, Txeravadanı dövlət dini olaraq qəbul etmişdir. Bununla yanaşı, bu dövrdə krallıq şimaldakı [[Pxenyan|Pxre]] və Muanq Sua şəhərlərini ona xərac verməyə məcbur etmişdir.

Ramakxamxaenq daha sonra qərbdəki monlara özləri bütpərəstlərdən azad etmək üçün kömək etmişdir. Bu monlar daha sonra Martaban krallığını yaratdılar. Buna görə də tay tarixşünasları Martaban krallığının Sukxotaydan asılı olduğunu irəli sürürlər.

Səfərlərinə son qoyduqdan sonra Ramakxamxaenq Sri Txamnakorndan olan rahiblərin Txeravada inancını [[Sukxotay krallığı|Sukxotayda]] təbliğ etməyə çağırmışdır. 1283-cü ildə tay əlifbasını yaratmışdır. Onun hazırladığı Ramakxamxaenq kitabəsi 600 il sonra Monqkut tərəfindən kəşf olunmuşdur.

Bu dövrdə krallıq [[Çin tarixi|Çin]]in [[Yuan sülaləsi]] ilə siyasi əlaqələr qurmağa başlamışdır. Sukxotay və [[Çin Xalq Respublikası|Çin]] arasındakı ticari əlaqələr qat-qat inkişaf etmişdir. [[Sukxotay krallığı|Sukxotayın]] ixrac etdiyi məhsullardan biri ''Sanqkalok'' idi. Bu Tailandın [[Çin keramikası|Çin üslubu]]nda keramikanı hazırladığı yeganə dövrdür. Bu, XIV əsrdə dəbdən düşmüşdür.

=== Ayutiya krallığı ===
[[Fayl:AMH-5626-NA Bird's eye view of the city of Judja.jpg|link=https://az.wikipedia.org/wiki/%C5%9E%C9%99kil:AMH-5626-NA%20Bird's%20eye%20view%20of%20the%20city%20of%20Judja.jpg|thumb|200x200px|<nowiki>[[Ayutiya</nowiki>{{Dead link|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot }} krallığı]], 1686]]
[[Ayutiya krallığı|Ayutiya]] hegemonluğuna [[Sukxotay krallığı|Sukxotay]],<ref name="Coedes2">{{cite book|last=Koedes|first=Corc|authorlink=Corc Koedes|editor=Ualter F. Vella|others=tər. Suzan Braun Kouinq|title=The Indianized States of Southeast Asia|year=1968|publisher=University of Hawaii Press|isbn=978-0-8248-0368-1}}</ref>{{rp|222}} Kampxaenq Pxet və Pxitsanulok kimi şimal krallıqlarını və şəhər dövlətlərini fəth edərək başlamışdır. XV əsrin axırlarında [[Ayutiya krallığı|Ayutiya]] regionun böyük gücü olan [[Anqkor krallığı]]na səfərlər etmişdir. İllər keçdikcə [[Anqkor krallığı]]nın Çaopxraya çayı vadisindəki təsiri azalırdı və [[Ayutiya krallığı|Ayutiya]] regionun yeni gücünə çevrilirdi.

[[Ayutiya krallığı|Ayutiya]] və Lannatay arasındakı münasibətlər [[Ayutiya krallığı|Ayutiyanın]] 1451-ci ildə gerçəkləşən Txau Çoy üsyanını dəstəkləməsindən sonra xeyli pisləşmişdi. [[Sukxotay krallığı]]nın zadəganlarından olan Yuttittxiranın [[Ayutiya krallığı|Ayutiya]] kralı Borommatraylokkanat (1431–1488) ilə münaqişələri var idi. O, Borommatraylokkanatın sarayına getmiş və onu Pxitsanuloka hücum etməyə çağırmışdır. Beləliklə Yuxarı Çaopxraya vadisi uğrunda [[Ayutiya-Lannatay müharibəsi (1441-1474)|Ayutthaya–Lannatay müharibəsi]] başlamışdır. 1460-cı ildə qubernator Çalianq Lannatay kralı Tilokarata təslim olmuşdur. Bunu görən Borommatrailokkanat müharibəyə daha çox diqqət ayırmaq üçün paytaxt və ordusunu Pxitsanuloka köçürmüşdür. Tilokarat 1475-ci ildə Borommatraylokkanat ilə sülh imzalamışdır.

Buna baxmayaraq, [[Ayutiya krallığı]] mərkəzləşmiş bir dövlət deyildi. [[Ayutiya krallığı|Ayutiya]] özünüidarə edən knyazlıqlardan və xərac verən vilayətlərdən ibarət idi. Bu knyazlıqlar və vilayətlər [[Ayutiya krallığı|Ayutiya kralına]] sədaqət andı içirlər. Bir çox tarixçilər bunu mandala sistemi adlandırırlar.<ref name="higham">{{harvnb|Hayam|1989|p=355}}</ref> Bu knyazlıqlar ya [[Ayutiya krallığı|Ayutiya krallıq]] sülaləsinin üzvləri ya da müstəqil orduya sahib yerli hökmdarlar tərəfindən idarə olunurdu. Bu sistem yerli knyazların tez-tez üsyan çıxarmasına səbəb olunurdu.

Krallıqda vərəsəlik qanununun zəif olması və güclü bir [[meritokratiya]] anlayışının olmaması mübahisəli varislik vəziyyəti olan zaman knyazların və taxt-taca iddiası olan digər hakim simaların ordularını yığıb paytaxta hücum etməsi və qanlı çevrilişlərin baş verməsi ilə nəticələnirdi.<ref name="succ">{{cite web|url=http://countrystudies.us/thailand/7.htm|title=The Aytthaya Era, 1350–1767|publisher=U. S. Library of Congress|accessdate=13 noyabr 2018|archive-date=2011-06-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20110629141530/http://countrystudies.us/thailand/7.htm|url-status=live}}</ref>

XV əsrin əvvəllərində [[Ayutiya krallığı|Ayutiya]] [[Malay yarımadası]] ilə maraqlanırdı, ancaq [[Malakka sultanlığı]]nın əhəmiyyətli ticarət limanları dövlətin müstəqilliyini qoruyurdu. Ayutiya [[Min sülaləsi|Min Çini]]nin siyasi və iqtisadi dəstəyi ilə Malakkaya qarşı bir neçə uğursuz səfər həyata keçirmişdir. XV əsrin əvvəllərində Min dənizçisi [[Çjen Xe]] (1371–1435) liman şəhərində bir baza qurmuşdur. Bu isə Çinin Malakkanı taylara uduzmaq istəmədiyini bildirirdi. Çinin müdafiəsi ilə şəhər çiçəklənmə dövrünü yaşamış və [[Ayutiya krallığı|Ayutiyanın]] ən böyük rəqiblərindən birinə çevrilmişdir. 1511-ci ildə portuqaliyalılar Malakka şəhərini işğal etmişdir.<ref name="malacca">{{cite book|last=Jin|first=Şaoçin|title=Zheng He's voyages down the western seas|editor=Office of the People's Government of Fujian Province|publisher=China Intercontinental Press|location=Fujian, China|year=2005|page=58|url=https://books.google.com/?id=QmpkR6l5MaMC&pg=PA58&lpg=PA58&dq=zheng+he+mansur+shah#v=onepage&q=zheng%20he%20mansur%20shah&f=false|accessdate=13 noyabr 2018|isbn=9787508507088}}</ref>

Qanlı bir vərəsəlik mübarizəsindən sonra Ayutiya qısa bir qızıl dövrünə girmişdir. Bu dövr XVIII əsrin ikinci yarısında baş vermiş, incəsənətin, ədəbiyyatın və təhsilin inkişafı ilə nəticələnmişdir.<ref name="train">{{cite web|url=http://www.thailandbytrain.com/Ayutthaya.html|title=Ayutthaya|year=2010|website=Thailand by Train|accessdate=13 noyabr 2018|archive-date=2021-10-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20211007194331/https://www.thailandbytrain.com/Ayutthaya.html|url-status=live}}</ref>
[[Fayl:WatChaiwatthanaram 2292.JPG|link=https://az.wikipedia.org/wiki/%C5%9E%C9%99kil:WatChaiwatthanaram%202292.JPG|thumb|200x200px|Ayutthayadakı{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot }} Wat Chaiwatthanaram məbədinin xarabalıqları. 17-ci əsrdə inşa edilmiş]]
Krallığın son əlli ili knyazlar arasında baş verən münaqişələrlə keçmişdir. Knyazların əsas hədəfi taxt-tacı ələ keçirmək idi. Saray əyanları və sərkərdələr sui-qəsdə uğrayırdı. Krallığın son monarxı V Boromaraça taxta kral olan balaca qardaşını məğlub edərək çıxmışdır.<ref name="Ruangsilp-2007">{{cite book|last=Ruanqsilp|first=Bxavan|title=Dutch East India Company Merchants at the Court of Ayutthaya: Dutch Perceptions of the Thai Kingdom c. 1604–1765|url=https://books.google.com/books?id=0xBGwFrYnaMC|year=2007|publisher=Koninklijke Brill NV|place=Leyden, Niderland|isbn=0-300-08475-7|accessdate=13 noyabr 2018|ref=harv|archive-date=2022-05-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20220531011921/https://books.google.com/books?id=0xBGwFrYnaMC|url-status=live}}</ref>{{rp|203}}

Fransız mənbələrinə görə [[Ayutiya krallığı|Ayutiya]] üç knyaz şəhərindən ibarət idi. Onlar [[Pxuket]], Sonqkxla və Nakxonsithammarat idi.<ref>{{cite book|title=Dictionaire geographique universel|location=Amsterdam|first=Çez Fransua|last=Halma|year=1750|page=880}}</ref>

1765-ci ildə 40 min əsgərlik bir Birma ordusu [[Ayutiya krallığı|Ayutiyaya]] şimal və qərbdən hücum etdi.<ref name="Harvey-1925">{{cite book|last=Harvi|first=G.E.|title=History of Burma|publisher=Frank Cass & Co. Ltd.|year=1925|location=London}}</ref>{{rp|250}} Sərhəd ərazilərdə yerləşən kənd və qəsəbələr tez işğal olundu. 14 aylıq bir mühasirədən sonra [[Ayutiya krallığı|Ayutiya]] şəhəri düşmüş və 1767-ci ilin aprel ayında talan edilib yandırılmışdır. Beləliklə [[Ayutiya krallığı]] süquta uğramışdır.<ref name="Ruangsilp-2007" />{{rp|218}}

== Hökumət və siyasət ==

=== Dövlət quruluşu ===
Tailand [[Parlament]] formasında idarəetmə üsuluna malik [[konstitusiyalı monarxiya]]dır. Milli bayram günü olan [[konstitusiya]] günü (1932) [[10 dekabr]]dan qeyd olunur. Tailandın [[Konstitusiya]]sı 2007-ci ilin noyabr ayından qüvvədədir.

=== İnzibati bölgüsü ===
Tailand 878 rayondan ibarət 76 əyalətə ([[Lampunq|Lampanq]], [[Lampxu adası|Lampxun]], [[Çianqmay]], [[Çianqray]], [[Mexonqson]], [[Nan]], [[Tak]], [[Uttaradit]], [[Pxre]], [[Buriram]], Kxonken, Nakxonratçasima, Samutpraxan, Çonburi, Sonqkxla, Amnatçaren, Yasotxon, Surin, Sisaket, Nonbualampxu, Maxasarakam, Mukdaxan və s.) və [[Banqkok]] [[paytaxt]] [[bələdiyyə]]sinə bölünür.

=== Dövlət başçısı ===
[[Fayl:Bhumibol Adulyadej and Sirikit at Nakhon Si Thammarat (15).jpg|link=https://az.wikipedia.org/wiki/%C5%9E%C9%99kil:Bhumibol%20Adulyadej%20and%20Sirikit%20at%20Nakhon%20Si%20Thammarat%20(15).jpg|thumb|200x200px|Kral{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot }} Rama IX [[Bhumibol Adulyadey|Bhumibol Adulyadej]] və Sirikit, 1959-cu ildə Nakhon Si Thammarat-da]]
Ölkədə milli birliyin rəmzi və [[buddizm]]in müdafiəçisi sayılan Kral — dövlətin başçısı və silahlı qüvvələrin ali baş komandanıdır. Siyasətin fövqündə duran Tailand Kralı mütləq hakimiyyətə malik olmasa da, ölkədə vaxtaşırı baş verən siyasi böhranlar zamanı müxtəlif siyasi qüvvələr arasında balansı qoruyub saxlamaq, habelə dövləti əhəmiyyət kəsb edən bir çox mühüm qərarların qəbulunda bilavasitə iştirak edir.

Mövcud [[Konstitusiya]]ya görə beynəlxalq [[müqavilə]]lər bağlamaq, yüksək hərbi və mülki vəzifələrə təyinat, hərbi vəziyyət elan və ya ləğv etmək, [[veto]] [[hüquq]]unun tətbiqi, əfv fərmanı vermək, dekret və fərmanlar dərc etmək, [[Parlament]]i buraxmaq və erkən seçkilər təyin etmək və s. məsələlər Kralın birbaşa səlahiyyətlərinə aid olsa da, dövlət üçün çox vacib və həlledici qərarların qəbulunda [[Baş nazir]]in və [[Parlament]]in razılığı mütləqdir.

Tay cəmiyyətinin bütün təbəqələrində yüksək nüfuza malik olan Kralın siyasi həyatdakı rolu, eyni idarəetmə-üsullu qərb dövlətlərindən fərqli olaraq formal xarakter daşımır.

=== Qanunvericilik hakimiyyəti ===
[[Fayl:Sappaya-Sapasathan 2019-07-25.jpg|link=https://az.wikipedia.org/wiki/%C5%9E%C9%99kil:Sappaya-Sapasathan%202019-07-25.jpg|thumb|200x200px|Tailand{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot }} parlamenti]]
İkipalatalı [[Parlament]]dən: 150 yerlik Senatdan (Yuxarı Palataya 75 üzv Kral tərəfindən təyin edilir, senatorların digər 50%-i isə ümumxalq səsverməsi yolu ilə 6 il müddətinə seçilirlər) və 500 yerlik Nümayəndələr Palatasından (Aşağı Palataya deputatlar ümumxalq səsverməsi yolu ilə 4 il müddətinə seçilirlər) ibarətdir.

Əsas funksiyası qanunvericilik aktlarını qəbul və illik dövlət büdcəsini təsdiq etməkdən ibarət olan ölkə [[Parlament]]i, eyni zamanda qanunlarla bağlı Kralın [[veto]]sunu hər iki palatada 2/3 səs çoxluğu ilə dəf etmək, [[Hökumət]]in fəaliyyətinə nəzarət etmək və zəruri hallarda etimadsızlıq göstərməklə onu tam tərkibdə istefaya göndərmək səlahiyyətinə malikdir. əldə etmişdir.

== Demoqrafiya ==
[[Fayl:Waikru.jpg|link=https://az.wikipedia.org/wiki/%C5%9E%C9%99kil:Waikru.jpg|thumb|200x200px|Uşaqlara{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot }} böyüklərinə hörmət etmək öyrədilir.]]
Tailand çoxmillətli ölkə olub əhalisinin yarıdan çoxunu tai xalqları təşkil edir. Tailand ərazisində həmçinin laolar, [[çinlilər]], [[vyetnamlılar]], khmerlər və başqa xalqlar da yaşayır. Ölkədə [[Tay dili|tai dili]] rəsmi dil kimi qəbul edilmişdir.

2009-cu ilin aprel ayının əvvəlinə olan rəsmi təxminlərə əsasən Tailandın 66,8 milyon nəfər əhalisi var .<ref>{{Cite web |title=Tailand Milli Statistika Ofisi |url=http://web.nso.go.th/index.htm |access-date=2009-04-24 |archive-date=2015-09-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150925201333/http://web.nso.go.th/index.htm |url-status= }}</ref>

=== Maarif ===
Tailandda təlim ədəbi tai dilində aparılır. İbtidai təhsil 7 illik olub bütün əhali üçün məcburidir. Tailanda əhalinin sosial vəziyyətini yaxşılaşdırmaq məqsədilə 4 – 7 yaşlı uşaqların tərbiyəsi ilə məşğul olan məktəbəqədər tərbiyə müəssisələri də mövcuddur. Orta təhsilin müddəti 5 il, texniki – peşə təhsilinin müddəti isə 1 – 3 ildir. [[Banqkok]]da 5 Universitet, [[Milli kitabxana|Milli Kitabxana]], [[Milli Muzey]] fəaliyyət göstərir.

=== Dini vəziyyət ===
[[Fayl:Phra Phuttha Chinnarat (II).jpg|link=https://az.wikipedia.org/wiki/%C5%9E%C9%99kil:Phra%20Phuttha%20Chinnarat%20(II).jpg|thumb|200x200px|''Phra{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot }} Phuttha Chinnarat'' viharasının daxili hissəsi]]
Tailanda [[Buddizm|buddistlər]] ölkə əhalisinin 96 faizini təşkil edirlər. Birmada olduğu kimi burada da buddizm özünün [[Theravada|txeravad]] formasında inkişaf edib. Bura siam, kxmer, mon, lao, karen, dağ kxmerlərinin bir qrupu, və digər etnik qruplar daxildir. [[Buddizm|Buddizimin]] şimal məktəbi olan maxayanaya Tailandda yaşayan çinlilər, fyetnamlılar və bəzi laolar ibadət edir. Əhalinin 4 faizi [[müsəlmanlar]]dır ([[malaylar]], tyamlar, [[Banqladeş]] və Pakistandan gələnlər), əsasən sünnü-şafii məzhəblidirlər. Az sayda sünnü-hənəfilər və [[Şiəlik|şiələr]] vardır. [[Çin tarixi|Çinləlirin]] bir hissəsi konfusianlıq və daosizmə etiqad edir. Tailandın əhalisinin kiçik bir hissəsi xristiandır. [[Xristian]] missionerləri bura XVI əsrdən çalışsalar da heç bir uğur qazana bilməyiblər. Əhalinin 0,5 faizini təşkil edən xristianlar əsasən [[Banqkok|Banqok]]da və ölkənin şimal hissəsində məskunlaşıblar. [[Katoliklər]]ə(165 min nəfər) tailandda yaşayan vyetnamlılar, eləcə də avroasiyalı metislər arasında rast gəlmək olar. [[Protestantlıq|Protestanlar]] 30 min nəfərdirlər. Bununla yanaşı baptistlər, yeddinci günün adventistləri, lüteranlar və digər təriqətlərə mənsub xristianlar da vardır. Mərkəzi rayonlarda əsasən [[Hindistan]]dan gələn induistlər (4 min nəfər), [[Banqkok|Banqokda]] isə az sayda siqxlər yaşayır. Tailandın bəzi dağ qəbilələri ənənəvi kultlara ibadət edirlər. Tailandın 14 min nəfər əhalisi heç bir dinə etiqad etmir

== İqtisadiyyatı ==
[[Fayl:Bangkok Night Wikimedia Commons.jpg|link=https://az.wikipedia.org/wiki/%C5%9E%C9%99kil:Bangkok%20Night%20Wikimedia%20Commons.jpg|center|thumb|684x684px|<nowiki>[[Banqkok|Bangkok</nowiki>{{Dead link|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot }}]] hər il 22 milyondan çox ziyarətçi cəlb edir.]]
İnkişaf etmiş infrastruktura, azad bazar iqtisadiyyatına malik olan Tailandın iqtisadiyyatı ümumilikdə investisiya yönümlüdür və güclü ixrac potensialına malikdir. 1997–1998-ci illərdə [[Asiya]] maliyyə böhranından qurtulmuş Tailandın 2000–2008-ci illərdə ÜDM-də illik 4% artım müşahidə olunmuşdur. [[Tailandın dövlət quruluşu|Tayland]] yüksək ixrac potensialına malik ölkədir. İxrac məhsulları əsasən maşınqayırma və elektron avadanlıq komponentləri, kənd təsərrüfatı məhsulları və zərgərlikdir. Bu üç sahənin [[ÜDM]]-də payı 50%-dən çoxdur. 2008–2009-cu illərdə dünyada hökm sürən maliyyə böhranı Tailandın ixracatını kəskin azaltdı. 2009-cu ildə iqtisadiyyatın artım tempi 2,2% təşkil etmişdir.
[[Fayl:BTS divergence route before the Central world. セントラルワールド前のBTS分岐路線 - panoramio.jpg|link=https://az.wikipedia.org/wiki/%C5%9E%C9%99kil:BTS%20divergence%20route%20before%20the%20Central%20world.%20%E3%82%BB%E3%83%B3%E3%83%88%E3%83%A9%E3%83%AB%E3%83%AF%E3%83%BC%E3%83%AB%E3%83%89%E5%89%8D%E3%81%AEBTS%E5%88%86%E5%B2%90%E8%B7%AF%E7%B7%9A%20-%20panoramio.jpg|left|thumb|200x200px|Mərkəzi{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot }} dünyanın qarşısındakı BTS ayrılma marşrutu.]]
2010-cu ildə [[Tailandın dövlət quruluşu|Taylandın]] ÜDM üzrə artımı 1995-ci ildən bəri ən yüksək həddə, 7,6%-ə çatmışdır. Buna səbəb ölkənin ixracatının dünya maliyyə böhranından sonra dirçəlməsi olmuşdur. 2010-cu ilin mart – may aylarında ölkədə baş vermiş iğtişaşlar Tailandın biznes mühitini və müştəri etimadını zəiflətmişdir. İğtişaşlar zamanı turizm sektorunun ciddi zərər çəkməsi və qısa müddətdə yenidən canlanması daha yüksək səviyyəli müştəri etimadının bərpa olunmasına rəvac vermişdir. Bundan başqa, ölkədə biznes və investisiya mühiti Tailand fond birjasının mart – may aylarında 5%-lik artım göstərməsi sayəsində öz mövqeyini qoruyub saxlaya bilmişdir. 2011-ci ildə ölkə iqtisadiyyatının həcminin artacağı ehtimalı böyükdür.

* Ümumi daxili məhsul: alıcılıq qabiliyyəti – 580,3 mlrd. ABŞ dolları. (2010)
* real artım nisbəti – 7,6% (2010), adambaşına – 8 700 ABŞ dolları (2010)
* ÜDM sektorlar üzrə: kənd təsərrüfatı: 10,4%, sənaye: 45,6%, xidmət: 44% (2009)
* Xarici valyuta və qızıl ehtiyatları – 176,1 mlrd. ABŞ dolları (2010)
* Büdcə: Gəlirlər: 56.33 mlrd. ABŞ dolları, Xərclər: 56.87 mlrd. ABŞ dolları (2010)
* İnflyasiya: 3,3% (2010)
* Sənaye: turizm, tekstil və geyim, kənd təsərrüfatı məhsullarının emalı, içki, tütün

məmulatları, zərgərlik məmulatları, sement, kompüter və hissələri, mebel, avtomobil hissələri, volfram (dünyada ikinci istehsalçı).
[[Fayl:Steadywhenwalking.jpg|link=https://az.wikipedia.org/wiki/%C5%9E%C9%99kil:Steadywhenwalking.jpg|thumb|200x200px|Tayland{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot }} dünyanın ikinci ən böyük düyü ixracatçısıdır.]]

* Kənd təsərrüfatı məhsulları: düyü, tropik bitkilər, şəkər çuğunduru, kokos, soya.
* İxrac: 191.3 mlrd. ABŞ dolları (2010)
* İxrac tərəfdaşları: ABŞ – 10,9%, Çin – 10,6%, [[Yaponiya]] – 10,3%, [[Honkonq]] – 6,2%,
* [[Avstraliya]] – 5,6%, Malayziya – 5%, [[Sinqapur]] – 4,97% (2009)
* İxrac malları: tekstil və ayaqqabı, balıq məhsulları, düyü, rezin, zərgərlik məmulatları,

avtomobil, kompüter və elektrik avadanlıqları.

* İdxal: 156.9 mlrd. ABŞ dolları (2010)
* İdxal tərəfdaşları: Yaponiya – 18,7%, Çin – 12,7%, Malayziya – 6,4%, ABŞ – 6,3%,

[[Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri|BƏƏ]] – 5%, Sinqapur – 4,3%, [[Cənubi Koreya]] Respublikası – 4,1% (2009)

* İdxal malları: istehsal vasitələri, sənaye məhsulları, yanacaq.
* Xarici borc: 82.5 mlrd. [[ABŞ]] dolları (2010)
* Pul vahidi: Baht; 1 ABŞ dolları = 31.663 baht (2010)

== Mədəniyyəti ==
Tailand inkişaf etmiş aqrar – sənaye ölkəsidir. Zəngin təbii sərvətlərə malikdir. Lakin iqtisadi inkişafı xarici kapitaldan, xüsusilə də [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]] və Yaponiyadan asılıdır. Ölkəyə edilən iqtisadi müdaxilə istər – istəməz onun mədəniyyəti, maarifi və incəsənətinə də təsir göstərir.

=== Ədəbiyyat ===
[[Fayl:134 Ramakien Murals (9147912531).jpg|left|thumb|200x200px|Ramakien səhnəsi Wat Phra Kaewdəki bir divar üzərində təsvir edilmişdir.]]
Tailandın ilk ədəbi abidələri salnamə xarakteri daş kitabələrdir. Bu daş kitabələr XIII əsrin sonu- XIV əsrin əvvəllərinə aiddir. "Rama Kamhengin Stelası" ən qədim epiqrafik abidədir. Qədim Tailand ədəbiyyatına [[Hind]] ədəbiyyatı güclü təsir etmişdir. klassik şerlər əsasən dini – mədhiyyə xarakteri daşıyırdı. Epik poemalar və lirika XV – XVI əsrlərdən inkişaf etməyə başlamışdı. "Böyük həyat", "Yunanların məğlubiyyəti", "Parlo" və s. əsərlər həmin dövrün məhsullarıdır. XVIII əsrin məşhur lirik şairlərindən Sipart, Maharatçakru, Tammatibeti göstərmək olar. Həmin dövrün ədəbi yaradıcılığında "çərçivəli povestlər" deyilən janrlar mühüm yer tuturdu. Bu "çərçivəli povestlər" müxtəlif məzmunlu hekayələrdən ibarət idi. Dünyəvi mövzulara maraq XVIII əsrin sonundan artmağa başladı, nəşr işi inkişaf etdi.

Çauprayya Praklanqın "Raçatirat" tarixi romanı da həmin dövrün ədəbi nümunəsi idi. Sunton Punun "Kun Çanq və Kun Pen", "Pra Apaymani", Kral II Ramanın "Snao" poemaları, Pra Mahamontrinin "Şahzadə Landay" satirik poeması XIX əsr Tailand ədəbiyyatının ən yüksək səviyyəli nümunələridir. Tailanda realist ədəbiyyatı XX əsrin 30-cu illərindən inkişaf etməyə başladı. [[Siburapa]], [[Lao Kamhom]], [[Açin Pançapan]], [[Seni Sauvaponq]] [[Manat Tyanrayonq]], [[İtsara Amanta]]nun realizmin görkəmli nümayəndələri idi. Qadın yazıçı Tamayanti sosial mövzuda roman və hekayələr yazan müəllif kimi şöhrət qazanmışdır

=== Əyləncə ===
{{Şəkillər albomu|align=left|istiqamət=üfüqi|şəkil1=Tonyjaa.jpg|miqyas1=100|izah1=Tony Jaa|şəkil2=Lisa Manoban at a Black Pink fansign event at COEX's Live Plaza in Seoul on August 19, 2018 (3).jpg|miqyas2=95|izah2=Lalisa Manoban}}[[Tayland]]lılar, Tony Jaa Phanom Yeerum da daxil olmaqla, bu illər ərzində kinoda mükəmməl çıxış etdilər. Beynəlxalq uğurlardan zövq alan bir neçə rəqs-pop sənətçisi arasında Lisa Lalisa Manoban<ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=https://www.vogue.com/vogueworld/slideshow/7-style-stars-to-watch-in-2020 |access-date=2021-02-09 |archive-date=2020-06-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200603095812/https://www.vogue.com/vogueworld/slideshow/7-style-stars-to-watch-in-2020 |url-status=live }}</ref> və Tata Young var.

=== Musiqi ===
Tailandda qədim zamanlardan dini və başqa mərasimlər, kənd bayramları musiqi ilə müşaət edilmişdir. Musiqi əsərləri əsasən sadə ritmli olub iti templə ifa olunur. Tailanda skripka tipli sau donq, sau o, sau sam say syounq, khim, tyakau (simli), khliy, pinay, khen, ranad yok, ranad thum, vonq iau, thon (nəfəs) və s. musiqi alətlərindən istifadə edilir. Tailandda həmçinin instrumental ansambllar geniş yayılmışdır. Montri Tramote, Narisi müasir Tailand bəstəkarlarına, U.Sukanthamalai, T.Aylen, Ç.Duryabhand və başqa müğənniləri nümunə gətirmək olar.

=== Mətbəx ===
Tailand mətbəxi özünün qeyri-adiliyi ilə digərlərindən fərqlənir. Onun qonşu [[Çin mətbəxi]]ndən əsas fərqi ondan ibarətdir ki, Tailand mətbəxində inqredientlərin seçimində müəyyən sərbəstliyə yol verir. Beləliklə də o daha fərdi və orijinal olur. Lakin, Tay mətbəxində dünyanın başqa mətbəxlərinin güclü təsiri hiss olunsa da, o, həmçinin öz xüsusi yeməkləri ilə fərqlənir. Bu da onun orijinallığının sirri hesab oluna bilər.<ref name="bonduelle.az">[http://bonduelle.az/eating/cuisines-of-the-world/chinese-cuisine/ Çin mətbəxi] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20160305064101/http://bonduelle.az/eating/cuisines-of-the-world/chinese-cuisine/|date=2016-03-05}} bonduelle.az {{ref-az}}</ref>

Tailand mətbəxində xörəklərin bişirmə vaxtı və ədviyyatların və ətirli otların seçimi aşbazın arzu və fantaziyasından asılıdır. Gözəl dadından başqa, xörəyin həmçinin gözəl görünüşü də olmalıdır. Çünki tailandlılar xörəyin estetik görünüşünə çox böyük əhəmiyyət verirlər.<ref name="bonduelle.az" />

Tərəvəzlərin və meyvələrin üzərində naxışın açılması demək olar ki, incəsənətə çevrilib. Xörəklər çox vaxtı soğan, pomidor və ya xiyar dilimləri ilə bəzədilir.<ref name="bonduelle.az" />

Bütün Asiyada olduğu kimi, burada da mətbəxin əsasını düyü təşkil edir. Demək olar ki, düyü bütün yeməklərin hazırlanmasında istifadə olunur. O, dadları tarazlaşdırdığı üçün isti yeməklərin hazırlanmasında geniş istifadə olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, düyü bişirilərkən, ona heç vaxt duz əlavə olunmur. Tay mətbəxində düyü Avropa mətbəxində geniş istifadə olunan çörək və kartofu əvəz edir.<ref name="bonduelle.az" /><gallery mode="packed" heights="90">
Şəkil:Pad thai mound.jpg|''Phat thai''
Şəkil:Gai Pad Grapow with rice - Ghin Khao AUD10.90 (4209511493).jpg|''Phat kaphrao Kai''
Şəkil:TOMYUM.jpg|''Tom yum''
Şəkil:Tom yam noodles - Bangkok - 2017-07-20 (001).jpg|''Tom yum Kway teow''
Şəkil:Phanaeng mu.jpg|''Phanaeng''
Şəkil:SomTam Larb StickyRice.JPG|''Som tum''
Şəkil:Mango with glutinous rice.jpg|''khaoniao mamuang''
</gallery>

=== Muay tay ===
{{Şəkillər albomu|align=left|istiqamət=üfüqi|şəkil1=Manachai yokkao.jpg|miqyas1=105|izah1=Ram Muay, döyüş əvvəli mərasimlər.|şəkil2=Muay Thai Fight Us Vs Burma (80668055).jpeg|miqyas2=105|izah2=Muay tay ölkənin milli idman növüdür|şəkil4=Buakaw Por. Pramuk 1.jpg|miqyas4=100|izah4=[[Buakaw]], məşhur beynəlxalq muay tay praktikantları.|başlıq=[[Muay tay]]}}Muay tay qədim zamandan Siam olaraq adlandırılan bölgənin bölünməsindən sonra yaranan və bu gün ağırlıqlı olaraq Taylandda sistemlənmiş döyüş sistemlərinin hamısının ümumi adıdır. Hər nə qədər bölgə sərhədləri dəyişsə də, bu ölkəyə qonşu olan Myanmada (köhnə adı Burma) tətbiq olunan "Orkestr və ya Lethwai" və Kambocada edilən "Khmer boksun" ilə böyük bənzərliklər göstərilir. [[Muay tay]]ın yaranması haqqında fərziyyələt "Tailand, Myanma və Kamboca" arasında anlaşılmazlıqlar indiki vaxtda şiddətlənmiş olub, hər ölkə bu idman növünü özünə şamil edir. Bu gün muay tay təkamül keçirərək 3 budaqda "peşəkar, həvəskar və milli (ənənəvi)" olaraq tətbiq olunmağa başlanılmışdır.
[[Fayl:USMC-110215-M-2739S-005.jpg|left|thumb|200x200px|Taylanddakı yerli məktəblərdən olan uşaqlar Muay tay nümayiş etdirirlər.]]
Tarixi təxminən XIV əsrə aiddir. Köhnə antik sistemlərin hamısı "Muay Boran" (Antik Doyüş Sistemi) çətiri altındadır (Bu mövzuda bir çox əfsanələr mövcuddur. Muay Boran çətiri altında: "Muay Lopburi (bugünkü muay tayın əcdadı sayılır), Muay Çeyut, Muay Korat, Muay Koçasarn, Muay Nakorn" sistemləri vardır. Ənənəvi sistemlərdən bəzən Myanma, Tailand və ya Kamboca sərhədlərində müsabiqə hazırlanır, əlcək yerinə sarğı, bandaj istifadə edilir və xüsusilə Kamboca bu mövzuda peşəkarlıq əldə etmişdir.

Krabbe Krabbong isə, tamamilə "qılınc, nizə və s." ehtiva edən silahlı ənənəvi özünə xas bir intizam olub, ancaq bilindiyi kimi muay tay sistemi ilə bir əlaqəsi yoxdur. Ayrıca bu gün Tailand ordusunun bəzi hissələrində istifadə edilən "Military Lerdrit" adlandırılan döyüş sənətinin ölkəyə xas ayrı bir sistem mövcuddur.
[[Fayl:Bangkok Lumpinee Boxing Stadium 1.jpg|link=https://az.wikipedia.org/wiki/%C5%9E%C9%99kil:Bangkok%20Lumpinee%20Boxing%20Stadium%201.jpg|thumb|200x200px|Lumpinee{{Dead link|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot }} Boks Stadionu]]
Tailandda tətbiq olunan peşəkar sistem doğuş üçün isə "Lumpini, Rachandamnern, TV 7 və s." kimi xüsusi olaraq inşa edilmiş stadionlar mövcuddur. Bunlar arasında xüsusilə "Rachandamnern" dünyada yalnız "Boks" məqsədi üçün inşa edilmiş ən böyük stadiondur. Buralarda hər həftə gün həddindən artıq döyuş edilməsinə və sıx olmasına görə diqqəti cəlb edir. Milli peşəkar muay tay mövzusunda əsas dünya təşkilatları "WMC (WORLD Muay Thai Council) və ya S-1 (SONGCHAI PROMOTIONS) adlandırıla bilər.

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}{{Tailand-qaralama}}

== Həmçinin bax ==
* [[Tailand Milli Assambleyası]]
{{Tailand mövzularda}}
{{Asiya ölkələri}}
{{İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı}}
{{Əsas qeyri-NATO ölkələri}}
{{Şərqi Asiya Sammiti}}{{Şərqi Asiya Sammiti}}

[[Kateqoriya:Tailand| ]]
[[Kateqoriya:Krallıqlar]]
[[Kateqoriya:BMT üzvü olan ölkələr]]