Universitet üçün mənbəyə bax

{{səhv salma|İnstitut}}
[[Fayl:Raffael 058.jpg|thumb|right|Afinada məktəb, Rafael Santi tərəfindən işlənmiş rəsm, XV əsr]]
'''Universitet''' ({{lang-la|Universitas}} – birgəlik, ümumilik), köhnə mənbələrdə '''[[Darülfünun]]'''<ref>Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti, Bakı, 2007-cil il, UNİVERSİTET — DARÜLFÜNUN (s.378)</ref><ref>Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. darülfünun. Universitet. □ …Mirzə Səfərin oğlu darülfünun tələbəsi formasında evlərinə görüşməyə gəldi. (Ə. Haqverdiyev)</ref> — ali məktəb olub konkret fundamental və tətbiqi sahələr üzrə mütəxəssislərin hazırlanması ilə məşğuldur. Bundan əlavə universitetlərdə elmi işlər də aparılır. Müasir universitetlər [[elm]]i pedaqoji vəhdət kimi fəaliyyət göstərirlər, onların nəzdində bir neçə ixtisas üzrə tədris işlərini həyata keçirən fakültələr olur. Universitetlər tədris planlarının hazırlanmasında və həyata keçirilməsində, elmi işlərin aparılmasında sərbəstliyə və akademik dərəcələrin (diplom və doktor dərəcələrinin) verilməsində üstünlüklərə malikdirlər. [[Azərbaycan universitetləri|Azərbaycanda universitetlərin]] strukturu keçmiş [[SSRİ]]-də yaradılmış və bu günə kimi qalmaqdadır. Bu xarici ölkələrdə olanlardan nisbətən fərqlidir.

=== Antik dövrdə məktəblər ===
[[Fayl:Laurentius de Voltolina 001.jpg|thumb|right|Orta əsrdə universitet auditoriyasını təsvir edən rəsm, 1350]]
[[Qədim]]<nowiki/>də ümumi biliyin və saxlanması və tətbiqi üçün cavabdeh olan, xalqın elitar qrupun təhsili fərdi şəkildə atalar və ya şəxsi muəllimlər tərəfindən yerinə yetirilmişdir. Böyüməkdə olan nəsl elə bir başa iş zamanı öz peşəsinə yiyələnir və lazımı biliklərə sahib olurdular. [[Məktəb]] [[mədəniyyət]]inin başlanğıcında təsadüf olunan bu hal qədim [[Misir]] dövləti üçün xarakterik idi. [[Dövlət]]də baş verən siyasi qarşıdurma nəticəsində onun dağılması əhalinin [[yazıçı]] hissəsində şok vəziyyət yaratmışdır. Bu depressiv hal uzun müddət yazılarda özünü göstərmişdir. Yeni dövlətin təşkili zamanı gələcəkdə əhalidə belə bir halın olmaması üçün tədbirlər görülməyə başlamışdır.

İdarə sistemində çalışanların maarifləndirilməsi mərkəzləşdirilir və professionallaşdırılır. Xüsusi evlərdə gələcək məmurlar nəsli sərt qayda və mətnlərə əsasən oyrədilməyə başlanır. Burada məqsəd təhsildə ümumi formanı və Şaha itaətkarlığı əldə etməkdən ibarət idi.

Antik [[Avropa]]da belə tədris prosesi məlum deyil. Burada təhsil ayrı-ayrı alimlərin təkidi ilə baş verirdi. Bu isə çox vaxt yaxşı qarşılanmırdı. Beləki, [[Sokrat]]a o vaxt afinalı vətəndaşların uşaqlarından pul alması şəri atılır. Çünki, belə təhsil vermə o dövrün cəmiyyəti üçün hələ normal hal almamışdır. Ancaq sonralar böyük institutlar yaranır və bütün [[Azov dənizi]] hövzəsindən gəncləri özünə cəlb edir. Məsələn, [[Ptolomey]]in b.e.ə. 280-ci ildə [[İsgəndəriyyə]]də yaratdığı Musey məktəbi o dövrün ən təkmil məktəblərindən idi. [[Afina]]da fəaliyyət göstərən fəlsəfə məktəbi də ilk təhsil ocaqaları sırasına aid edilir.

Xalqların köçməsi zamanı antik dövrün bilikləri [[mesopotamiya]] [[akademiya]]ları olan Edessa, Harran və Pumbaditaya köçürülür. Bu biliklər bazası zaman keçdikcə [[ərəblər]]in orta əsrdə yaratdıqları məktəblərdə geniş tətbiq olunurlar. Buraya ''Kordoba'', ''Toleto'', ''Sirakus'', ''[[Bağdad]]'', "[[Dəməşq]]" və ən əsası bunlardan qabaqda olan ''[[Qahirə]]'' məktəbini aid etmək olar.

== İlk universitetlər ==
Yarandığı dövrdən fəaliyyət göstərən ən qədim universitet 859-cu ildə [[Mərakeş]]in [[Fəs şəhəri]]ndə yaranan [[Əl-Qarauin Universiteti]]dir<ref>''The Guinness Book Of Records'', Published 1998, ISBN 0-553-57895-2, P.242</ref>.

=== Orta əsrdə ali təhsil ===
Avropada ən qədim Universitet Salernoda XI əsrin birinci yarısında yaradılmış tibb universiteti sayılır. Təxminən 1100-cü ildə Bolonyada ([[İtaliya]]) universitet açılır. Əvvəldə məktəb kimi fəaliyyət göstərən bu qurumda öncə [[Roma]] hüquq normativləri hazırlanırdı. XII əsrdə bir neçə kilsə məktəbinin bazasında [[Paris Universiteti|Paris universiteti]] təşkil olunur. 1167-ci ildən fəaliyyət göstərən [[Oksford Universiteti]]ndə tarixə əsasən, müəllim və tələbələr arasında baş verən münaqişədən sonra bir çoxları şimala qaçaraq 1209-cu ildə orada [[Kembric Universiteti]]ni qururlar.

1342-ci ildə Praqada, 1364-cü ildə Krakovda, 1365-ci ildə Venada, 1385-ci ildə Haydelberqdə, 1409-cu ildə Laypçiqdə, 1459-cu ildə Bazeldə universitetlər yaranır. Şərqi avropada ilk universitet tipli ali məktəb "''Kiev moqil akademiyası''" (1615) sayılır. Rusiyada ilk ali məktəb 1726-cı ildə [[Peterburq]]da açlılr.

=== Çağdaş dövrdə universitet təhsili ===
[[Fayl:Oxfordceremony.jpg|thumb|right|Oksford universitetində elmi dərəcənin verilməsi prosesi]]
XIX əsrdə Avropada baş verən sənayeləşmə prosesi ərəfəsində yeni məktəblərin, əsasən isə texniki məktəblərin açılması vüsət alır. Azərbaycanda ilk universiteti 1919-cu ildə [[Azərbaycan Demokratik Respublikası]]nın rəhbərliyi təşkil edilir. Yeni ali məktəblərin yaradılması prosesi XX əsrdə Rusiya və əhatəsində olan başqa dövlətlərdə sosialist inqilabından sonra daha genişlənir. SSRİ respublikalarında onlarca ali məktəblər yaradılır. Bu məktəblərin əksəriyyətinə SSRi dağıldıqdan sonra Universitet status verilir. XX əsrin 90-cı illərinin sonundan başlayaraq dünyada ali təhsil sistemində qarşılıqlı mübadilə və diplomların tanınması prosesini yüngülləşdirmək üçün İtaliyanın Bolonya şəhərində qəbul edilmiş "[[Bolonya prosesi]]"nin şərtləri yayılmaqdadır. Bu şərtlərə əsasən müqaviləyə qoşulan dövlətlərin universitetlərində eyni dəyərləndirmə sistemi daxil edilməlidir.

== Dünyanın ən yaxşı universitetləri ==
[[Fayl:Lappeenranta University of Technology - 7th Wing.jpg|thumb|right|[[Lappeenranta Texnologiya Universiteti]] — [[Finlandiya]]da universitet]]
Beynəlxalq Akademik Perspektivlər İnstitutu (URAP) hər il dünyanın ən yaxşı universitetlərinin siyahısını elan edir. 2010-cu ilin dekabrında ən yaxşı 2000 universitetinin siyahısını açıqlanıb. Cədvələ ABŞ-nin [[Harvard Universiteti]] başçılıq edir.

Azərbaycanın isə yalnız bir ali məktəbi ən yaxşılar arasında yer alıb. [[Bakı Dövlət Universiteti]] cədvəlin 1951-ci pilləsində qərarlaşıb.

Siyahıda Türkiyənin 62 ali təhsil ocağı da yer alıb. Ən yüksək nəticə isə "[[Hacettepe Universiteti|Hacettepe]]" universitetinə məxsusdur – 399-cu pillə. [[İstanbul Universiteti]] 415-ci, [[Ankara Universiteti]] isə 488-ci yerdə qərarlaşıb.

Ən yaxşı 2000 universitetdən 459-u ABŞ-də yerləşir.

Siyahı aşağıdakı kimidir:
# "Harvard" universiteti
# "Con Hopkins" universiteti
# "[[Toronto]]" universiteti
# "Stanford" universiteti
# "Vaşinqton Sitl" universiteti
# "[[Kaliforniya]] Berkelay" universiteti
# "[[Los-Anceles]]" universiteti
# "Oksford" universiteti
# "[[Miçiqan]]" universiteti
# "Tokyo" universiteti<ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=http://lent.az/news.php?id=50019 |access-date=2021-01-23 |archive-date=2016-03-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304223233/http://lent.az/news.php?id=50019 |url-status=dead }}</ref>

== Həmçinin bax ==
{{Portal|Universitet}}
* [[Ölkələr üzrə universitetlərin siyahısı]]
* [[Dövlət universiteti]]

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}

== Xarici keçidlər ==
{{Commons category-inline}}
{{Xarici keçidlər}}

[[Kateqoriya:Universitetlər| ]]
[[Kateqoriya:Təhsil səviyyələri]]
[[Kateqoriya:Ali təhsil]]
[[Kateqoriya:Ali təhsil müəssisələri|*]]