Valyuta dəyişdirilməsi
Valyuta dəyişdirilməsi (ing. currency substitution) — milli pulun tədavül vasitəsi kimi xarici valyutalarla əvəz edilməsi və qanuni ödəniş vasitəsi statusu almış xarici valyutalar olmadan əmanət. İqtisadi dildə valyuta əvəzlənməsi oxşar hadisəni — qeyri-rəsmi (faktik, qismən, kölgə) dollarlaşmanı təsvir edən dollarlaşmanın formalarından biri ilə sinonimdir.
Konsepsiyanın mənşəyi[redaktə | mənbəni redaktə et]
İqtisadiyyat nəzəriyyəsində "valyuta əvəzi" anlayışı 1977-ci ildə Buenos-Ayres Universitetində (Argentina) işləyərkən Gilermo Kalvo və Karlos Rodriges tərəfindən təqdim edilmişdir[1]. İfadə onlar tərəfindən valyuta əvəzlənməsi baxımından real məzənnənin təhlili çərçivəsində istifadə olunub. İlk tədqiqatçıların gəldiyi əsas nəticə ondan ibarət idi ki, valyuta əvəzetməsi olduğu halda pul kütləsinin artması milli valyutanın dəyərdən düşməsinə səbəb olur. Bu termin iqtisadi ədəbiyyatda 1970-ci illərdən, inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatlarda valyutanın deregulyasiyası və maliyyə bazarlarının liberallaşdırılması proseslərinin başladığı vaxtdan fəal şəkildə istifadə olunur.
Alternativ təriflər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Valyuta əvəzlənməsinin iki əsas anlayışı var. Onlardan biri Qilyermo Kalvo və Karlos Veq (Cons Hopkins Universiteti) tərəfindən hazırlanmışdır. Onların variantında valyuta əvəzedicisi xarici valyutanın daxili bazarda tədavül vasitəsi kimi istifadə edilməsidir[2]. Əgər iqtisadi agentlər xarici valyutadan təkcə tədavül vasitəsi kimi deyil, həm də dəyər ölçüsü və dəyər anbarı kimi istifadə edirlərsə, söhbət qeyri-rəsmi dollarlaşmadan gedir.
Alternativ konsepsiya Stenford Universitetindən Ronald Makkinnon tərəfindən təklif edilmişdir[3]. O, birbaşa və dolayı valyuta əvəzetməsini fərqləndirir. Birbaşa valyuta əvəzinin tərifi Qilyermo Kalvo və Karlos Veqanın tərifi ilə üst-üstə düşür. Birbaşa valyuta əvəzi valyutalar arasında mübadilə vasitəsi kimi rəqabəti əks etdirir. Dolayı valyuta əvəzetməsi müxtəlif ölkələrin qeyri-monetar maliyyə aktivləri arasında iqtisadi agentlərin keçidi deməkdir. Beləliklə, Ronald Makkinnonun dolayı valyuta əvəzlənməsi geniş mənada maliyyə aktivlərinin beynəlxalq əvəzlənməsi (aktivlərin əvəzlənməsi) deməkdir. Başqa sözlə, iqtisadi agentlərə müxtəlif xarici yurisdiksiyalarda maliyyə aktivləri portfelini formalaşdırmağa imkan verən kapitalın beynəlxalq mobilliyini təsvir edir.
Valyuta əvəzlənməsinin geniş və dar şərhləri arasında aralıq təriflərin geniş spektri mövcuddur. Onların hamısı valyuta əvəzlənməsini pul funksiyalarının bir qismini və ya hamısını yerinə yetirən alət kimi xarici pulların milli pulların sıxışdırılması prosesi kimi qəbul edirlər. Məsələn, əsərlərin birində Karlos Veq Ratnoy Sahay ilə birlikdə valyuta əvəzetməsini təsərrüfat subyektləri tərəfindən tədavül vasitəsi və dəyər ölçüsü kimi xarici valyutadan istifadə etməsi, aktivlərin əvəzlənməsi isə xarici valyutanın istifadəsini müəyyən dəyər anbarı etmişdir[4].
Məşhur "Beynəlxalq İqtisadiyyat" dərsliyinin müəllifi və BVF-nin əməkdaşı Aleksey Kireyev hesab edir ki, "bir neçə valyutanın istənilən paralel dövriyyəsi bu anlayışlardan sinonim kimi istifadə etməklə ya dollarlaşma, ya da valyuta əvəzetmə adlanır"[5].
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Calvo G. and Rodríguez C. A Model of Exchange Rate Determination under Currency Substitution and Rational Expectation (Journal of Political Economy). 1977. 617–625.
- ↑ Calvo G. and Végh C. Currency substitution in developing countries: an introduction (IMF Working Papers). 1992.
- ↑ McKinnon R. Two Concepts of International Currency Substitution (The Economics of the Caribbean Basin). NY: Praeger. Connolly M. and McDermott J. 1985. 101–113.
- ↑ Vegh C. and Sahay R. Inflation and Stabilization in Transition Economies: A Comparison with Market Economies (IMF Working Papers). 1995.
- ↑ Киреев А.П. Международная экономика: открытая экономика и макроэкономическое программирование. Учебное пособие для вузов. М.: Международные отношения. 1999. 24.
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Валютное регулирование и валютный контроль: учеб. для студентов, обучающихся по экон. специальностям. Под ред. Крашенинникова М. В. — М.: Экономистъ, 2005.
- Глобализация и национальные финансовые системы. Под ред. Хансона Дж. А., Хонохана П., Маджнони Дж. [пер. с англ. Васильев В. С.]. — Москва: Весь Мир, 2005.
- Золотарчук В. В. Макроэкономика: учебник для студентов высших учебных заведений, обучающихся по экономическим и неэкономическим специальностям. — Москва: ИНФРА-М, 2011.
- Шаховская Л. С. Ценообразование. — Москва: КНОРУС, 2016.