Daxili yanma mühərriki

Daxili yanma mühərriki- ardıcıl olaraq yanacağın yanmasından alınan enerjini mexaniki enerjiyə çevirən qurğudur. Yanacaq xaricində baş verən mühərriklər (məsələn buxar maşını, stiril mühərrik və b.) buraya aid deyildirlər. Qaz turbinləri isə daxili yanma mühərriki sayılır. Daxili yanma mühərrikləri (DYM) avtomobillərdə, qatarlarda, hava nəqliyyatında, gəmilərdə və stasionar maşınlarda tətbiq edilirlər.

İşləmə prinsipi

DYM-də ümumi olaraq hava-yanacaq qarışı kamerada alovlandırılır və yandırlır. Yanacaq zamanı ayrılan istiliyin nəticəsində kamerada olan qazın genişlənməsi silindrdə olan kolbanı və ya turbinin pərini itələyir. Vankel mühərrikində kolbalar ardıcıl olaraq işləyirlər. DYM çoxunda Otto və Dizel prinsiplərindən istifadə edilir.

[[İmage:4-Stroke-Engine.gif|framed|right|4-Gedişli Otto mühərrikinin işləmə prinsipi]] Bütün 4 gedişli (taktlı) mühərriklər daimi olaraq iş prosesini təkrar edirlər. Bu proses aşağıdakı addımlardan ibarətdir:

• 1. Gediş:Sorma (Qaz və ya yanacaqla hava qarışığı) və ya yanacaq kamerasının sərbəst doldurulması. Giriş ventil açılır və çıxış ventil isə bağlı saxlanır. Kolba aşağı ölü nöqtəsində yerləşir.
• 2.Gediş: Sıxma (Yanacaq qarşığı sıxılır. Ventillərin ikisi də bağlı olur. Kolba aşağıya hərəkət edərək yanacaq-hava qarışığını sıxır.Kolba aşağı nöqtədən yuxarıya hərəkət edir. Bu nöqtəyə bir az qalmış yanacağa od vurulur. Bu Otto mühərriklərində kənar alışqanın hesabına, Dizel mühərriklərində isə öz-özünə avtomatik olaraq yerinə yetirilir.
• 3.Gediş: İşləmə (Yanazaq qarşığı yanır və kolba itələnir). Ventillər bağlı qalır. Yanavcq baş verir. Temperaturun qalxması və qazın həcminin genişlənməsi nəticəsində kamerada təzyiq artır. Bu kolbanı aşağı ölü nöqtəsinə qədər itələyir. Bu zaman kolba ilə şatunla əlqədə olan dirsəkli val hərkətə gəlir və irəli-geri hərəkət fırlanma hərəkətinə çevrilir.
• 4.Gediş:İxracetmə (Yanmış qazın xaric edilməsi). Çıxış ventil açılır və yuxarıya (ölü nöqtəsinə)hərəkət edən kolba kamerada əmələ gəlmiş qazı xaricə itələyir. Qaz xüsusi borularda təmizlənərək ətraf mühitə ötürülür.

Sonuncu gedişlə bərabər olaraq kameraya yeni yanacaq sorulur və proses təkrarlanır. Yanancaq qarşığının sıxılması kimyəvi enerjinin mexaniki enerjiyə çevrilməsinə xidmət edir.

İki cür DYM mövcuddur. Onların iş tsiklləri bir-birindən fərqlənirlər. İki gedişli mühərriklərdə qazın sorulması və xarici və həmçinin sıxma və yanma prosesləri parallel baş verir.

Təsnifatı

DYM-inin aşağıdakı növləri vardır:

• 1.Termodinamiki xüsussiyətinə görə

-Otto mühərriki.

-Dizel mühərriki.

• 2. İş üsuluna görə

-İki gedişli,

-Dörd gedişli.

• 3. Hərəkət formasına görə:-Porşenli mühərrik (dirsəkli val, qol və porşenin kombinasiyası)

-Fırlanan porşenli mühərrik (məs. Vankel və ya sferik mühərrik),

-Xətti porşenli mühərrik,

-Dönən porşenli mühərrik (irəli-geri hərəkət),

-Mederer-mühərriki (porşen qol ilə birlikdə hazırlanır).

• 4.Silindrlərin sayına və quruluşuna görə

- Bir silindrli(1),

- Ardıcıl silindrli(2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 12, 14, 16),

-U formalı (4, 12, 16),

-V formalı(2, 4, 6, 8, 10, 12, 16, 20, 24),

-VR formalı(5, 6, 8, 12, 16),

-W-mühərriki(3, 8, 12, 16, 18, 24),

-Y-mühərriki(3, 6, 12, 18, 24),

-H-mühərriki(16, 24, 40),

-X-mühərriki(16, 24),

-Boks formalı (2, 4, 6, 8, 12),

-Ulduz formalı(3, 5, 7, 9, 11),

• 5.Alışdırma üsuluna görə

-xaricidən alışdırma,

-daxildən alışdırma,

- öz-özünə alışdırma.