GMO: Redaktələr arasındakı fərq
k →Tarix |
k qanuni nizamı |
||
| Sətir 1: | Sətir 1: | ||
[[Şəkil:GloFish.jpg|thumb|GloFish: ev heyvanı olaraq satılan ilk GMO orqanizm, parlayan zebra balığı. ]] |
[[Şəkil:GloFish.jpg|thumb|GloFish: ev heyvanı olaraq satılan ilk GMO orqanizm, parlayan zebra balığı. ]] |
||
'''GMO''' - (Genetik Modifikasiya olunmuş Orqanizm) [[genetika]] mühəndisliyi metodları istifadə olunaraq genetik materiyalı dəyişdirilmiş orqanizmlərə verilən addır<ref>http://customs.gov.az/az/nkq53.html</ref><ref>http://fhn.gov.az/newspaper/?type=view_news&news_id=1268</ref>. Bəzi qaynaqlarda GDO, Genetikası Dəyişdirilmiş Orqanizm də adlandırılır. GMOlar qida, dərman istehsalında və elmi tədqiqatlarda geniş istifadə olunmaqdadır. Dünyada xüsusilə GMO istifadə olunaraq istehsal olunan qidaya yanaşma birmənalı deyildir. GMOnun ekologiya, insan sağlığı və iqtisadiyyata potensial zərərləri haqqında qızğın müzakirələr getməkdədir. |
'''GMO''' - (Genetik Modifikasiya olunmuş Orqanizm) [[genetika]] mühəndisliyi metodları istifadə olunaraq genetik materiyalı dəyişdirilmiş orqanizmlərə verilən addır<ref>http://customs.gov.az/az/nkq53.html</ref><ref>http://fhn.gov.az/newspaper/?type=view_news&news_id=1268</ref>. Bəzi qaynaqlarda GDO, Genetikası Dəyişdirilmiş Orqanizm də adlandırılır. GMOlar qida, dərman istehsalında və elmi tədqiqatlarda geniş istifadə olunmaqdadır. Dünyada xüsusilə GMO istifadə olunaraq istehsal olunan qidaya yanaşma birmənalı deyildir. GMOnun [[ekologiya]], insan sağlığı və iqtisadiyyata potensial zərərləri haqqında qızğın müzakirələr getməkdədir. |
||
Transgen orqanizm GMO-nun bir növü olub tamamilə başqa bioloji növlərdən gen və ya genlərin köçürülməsi yolu ilə əldə olunmuş orqanizmlər nəzərdə tutulur. GMO canlının öz DNTsində dəyişikliklər əmələ gətirmək yolu ilə də əldə oluna bilər. |
Transgen orqanizm GMO-nun bir növü olub tamamilə başqa bioloji növlərdən [[gen]] və ya genlərin köçürülməsi yolu ilə əldə olunmuş orqanizmlər nəzərdə tutulur. GMO canlının öz DNTsində dəyişikliklər əmələ gətirmək yolu ilə də əldə oluna bilər. |
||
== Tarix == |
== Tarix == |
||
| Sətir 16: | Sətir 16: | ||
GMOların ətrafında, xüsusilə qida olaraq istifadəsi mövzusunda dünyada qızğın mübahisə getməkdədir. Üzərində anlaşmazlıq olan əsas məsələlər, GMO qidanın müvafiq şəkildə etiketlənməsi, dövlət tənziminin bu işdə rolu, GMO məhsullarının insan sağlığı və ətraf mühit üzərindəki təsiri, [[pestisid]] müqaviməti, aqronomiya və dünya əhalisini qida ilə təmin etmə prosesinə təsiri ətrafında cəmləşir. |
GMOların ətrafında, xüsusilə qida olaraq istifadəsi mövzusunda dünyada qızğın mübahisə getməkdədir. Üzərində anlaşmazlıq olan əsas məsələlər, GMO qidanın müvafiq şəkildə etiketlənməsi, dövlət tənziminin bu işdə rolu, GMO məhsullarının insan sağlığı və ətraf mühit üzərindəki təsiri, [[pestisid]] müqaviməti, aqronomiya və dünya əhalisini qida ilə təmin etmə prosesinə təsiri ətrafında cəmləşir. |
||
== Nizamlama == |
|||
| ⚫ | |||
GMO və məhsullarının elmi araşdırma laboratoriyasından çıxarılması, kütləvi istehsalı prosesinin [[Qanun (hüquq)|qanun]]<nowiki/>i tənzimi ölkədən ölkəyə böyük fərqliliklər göstərir. ABŞ, Kanada, Livan və Misir kimi ölkələrdə GMO digər məhsullardan xüsusi olaraq fərqləndirilmir. Bu ölkələrdə istehsal üçün nəzərdə tutulan yeni məhsul ''əsaslı ekvivalentlik'' (substantial equivalence) prinsipinə görə dəyərləndirilir. Buna görə yeni sort orqanizm əldə olunduğu metodologiyaya görə deyil nəhayi məhsulda bənzərinə görə yenilik baxımından dəyərləndirilir. Orqanizmin GMO olub olmadığı deyil, ondan emal olunan məhsulun bənzərinə nisbətlə əhəmiyyətli dərəcədə yeni xassə əldə edib edilmədiyi kriteriyasına baxılır. Buna görə də, bu ölkələrdə GMO-ya spesifik qadağa və qanunlar yoxdur. Dünyanın bir çox ölkəsində isə GMO-nun idxal və istehsalatına qismi yaxud tam qadağa və məhdudiyyətlər mövcuddur. |
|||
=== Azərbaycan === |
|||
Respublikanın qanunvericiliyinə görə: |
|||
| ⚫ | "Azərbaycan Respublikasının ərazisinə genetik modifikasiya olunmuş bitkilərin genetik materiallarının gətirilməsi, rayonlaşdırılması və dövlət reyestrinə daxil edilməsi qadağandır."<ref>“Mәdәni bitkilәrin genetik ehtiyatlarının mühafizәsi vә sәmәrәli istifadәsi haqqında” Azәrbaycan Respublikasının Qanunu</ref> |
||
== Həmçinin bax == |
== Həmçinin bax == |
||
13:12, 13 oktyabr 2016 tarixindəki versiya
GMO - (Genetik Modifikasiya olunmuş Orqanizm) genetika mühəndisliyi metodları istifadə olunaraq genetik materiyalı dəyişdirilmiş orqanizmlərə verilən addır[1][2]. Bəzi qaynaqlarda GDO, Genetikası Dəyişdirilmiş Orqanizm də adlandırılır. GMOlar qida, dərman istehsalında və elmi tədqiqatlarda geniş istifadə olunmaqdadır. Dünyada xüsusilə GMO istifadə olunaraq istehsal olunan qidaya yanaşma birmənalı deyildir. GMOnun ekologiya, insan sağlığı və iqtisadiyyata potensial zərərləri haqqında qızğın müzakirələr getməkdədir.
Transgen orqanizm GMO-nun bir növü olub tamamilə başqa bioloji növlərdən gen və ya genlərin köçürülməsi yolu ilə əldə olunmuş orqanizmlər nəzərdə tutulur. GMO canlının öz DNTsində dəyişikliklər əmələ gətirmək yolu ilə də əldə oluna bilər.
Tarix
1976-ci ildə dünyanın ilk genetik mühəndisliyi şirkəti Genentech qurulmuşdur. Bir il sonra şirkət insan zülalı, somtostatini E.coli bakteriyası vasitəsilə istehsal etməyə başlamışdır. 1978-də isə şirkət insan insulin hormonunu genetik işləyərək eyni bakteriyada istehsal etmişdir. Bu maddə humulin ticari adı ilə 1982-də ABŞ Qida və Dərman Administrasiyası (FDA) tərəfindən təsdiq olunaraq bazara çıxarılmışdır. 1987-ci ildə genetik olaraq işlənmiş Pseudomonas syringae bakteriyasının Kaliforniyada çiyələk və kartof tarlalarına tətbiq olunmasıyla ilk GMO xarici mühitə buraxılmış oldu. 1988-də ilk insan antitelləri bir bitkidə istehsal olundu.
İlk GMO mikroorqanizm 1973-cü ildə, sıçan isə bir il sonra əldə olunmuşdur.[3]
İstifadəsi
GMOlar biologiya və tibb sahəsindəki elmi tədqiqatlarda, dərman istehsalında, kənd təsərrüfatında və ekologiya sahəsində geniş istifadə olunmaqdadır.
GMO mikroorqanizmlər istehsalat sənayesində xüsusilə tibbdə istifadə olunan saflaşdırılmış farmaseptik insan züllalarının əldə olunmasında geniş istifadə olunmaqdadır. Bunların ilk və ən məşhur örnəyi genetik dəyişdirilmiş bakteriyalardan əldə olunan insulin hormonudur. GMO mikroorqanizmlər qida istehsalından istifadə olunan fermentlərin istehsalında da geniş istifadə olunur. Bunların arasında bakteriyadan əldə olunaraq nişastanı bəsit şəkərlərə çevirən alfa-amilaz, pendir emalında istifadə olunan, süd zülallarını çökdürən kimozin, kif və ya bakteriyalardan əldə olunan pektinesteraz, meyvə şirələrinin şəffaflığını artıran fermentləri saymaq olar.[4]
GMOların ətrafında, xüsusilə qida olaraq istifadəsi mövzusunda dünyada qızğın mübahisə getməkdədir. Üzərində anlaşmazlıq olan əsas məsələlər, GMO qidanın müvafiq şəkildə etiketlənməsi, dövlət tənziminin bu işdə rolu, GMO məhsullarının insan sağlığı və ətraf mühit üzərindəki təsiri, pestisid müqaviməti, aqronomiya və dünya əhalisini qida ilə təmin etmə prosesinə təsiri ətrafında cəmləşir.
Nizamlama
GMO və məhsullarının elmi araşdırma laboratoriyasından çıxarılması, kütləvi istehsalı prosesinin qanuni tənzimi ölkədən ölkəyə böyük fərqliliklər göstərir. ABŞ, Kanada, Livan və Misir kimi ölkələrdə GMO digər məhsullardan xüsusi olaraq fərqləndirilmir. Bu ölkələrdə istehsal üçün nəzərdə tutulan yeni məhsul əsaslı ekvivalentlik (substantial equivalence) prinsipinə görə dəyərləndirilir. Buna görə yeni sort orqanizm əldə olunduğu metodologiyaya görə deyil nəhayi məhsulda bənzərinə görə yenilik baxımından dəyərləndirilir. Orqanizmin GMO olub olmadığı deyil, ondan emal olunan məhsulun bənzərinə nisbətlə əhəmiyyətli dərəcədə yeni xassə əldə edib edilmədiyi kriteriyasına baxılır. Buna görə də, bu ölkələrdə GMO-ya spesifik qadağa və qanunlar yoxdur. Dünyanın bir çox ölkəsində isə GMO-nun idxal və istehsalatına qismi yaxud tam qadağa və məhdudiyyətlər mövcuddur.
Azərbaycan
Respublikanın qanunvericiliyinə görə:
"Azərbaycan Respublikasının ərazisinə genetik modifikasiya olunmuş bitkilərin genetik materiallarının gətirilməsi, rayonlaşdırılması və dövlət reyestrinə daxil edilməsi qadağandır."[5]
Həmçinin bax
İstinadlar
- ↑ http://customs.gov.az/az/nkq53.html
- ↑ http://fhn.gov.az/newspaper/?type=view_news&news_id=1268
- ↑ "From Corgis to Corn: A Brief Look at the Long History of GMO Technology". Harvard Universiteti jurnalı.
- ↑ Panesar, Pamit et al. (2010) Enzymes in Food Processing: Fundamentals and Potential Applications, Chapter 10, I K International Publishing House, ISBN 978-93-80026-33-6
- ↑ “Mәdәni bitkilәrin genetik ehtiyatlarının mühafizәsi vә sәmәrәli istifadәsi haqqında” Azәrbaycan Respublikasının Qanunu