Sait

Latın qrafikalı Azərbaycan əlifbasında 9 ünlü var (sait sözü özləşmə meyilinin qorunması üçün ünlü sözü ilə əvəz edilmişdir) I ünlüsü yeganə ünlüdür ki, Azərbaycan dilində onunla başlanan söz yoxdur. Yaranma vəziyyətinə görə saitlər üç yerə bölünür:

1. Dilin üfüqi vəziyyətinə görə:

Qalın (dilarxası) ünlülər: a,ı,o,u.

İncə (dilönü) ünlülər: e,ə,i,ö,ü.

2. Dodaqların vəziyyətinə görə:

Dodaqlanan ünlülər: o, u, ö, ü.

Dodaqlanmayan ünlülər : a, e, ə, i, ı.

3. Alt çənənin vəziyyətinə görə:

Açıq ünlülər: a, e, ə, o, ö.

Qapalı ünlülər: ı, i, u, ü.

Ünlülərin uzun tələffüz olunması

Dilimizdə [ı] və [ü] ünlülərindən başqa, bütün ünlülər uzun tələffüz olunur. Uzun tələffüz olunan ünlülərin iştirak etdiyi sözlər, əsasən, ərəb mənşəli sözlərdir. Uzun tələffüz olunan səslər sözün bütün hecalarında işlənə bilər.

Uzun tələffüzünə görə mənası dəyişən sözlər: nərə (balıq, qışqırmaq), əyan (bəlli, aristokrat), bəzən (bəzənmək, hərdən), dava (dərman, savaşmaq).

Heca və vurğu

Heca əmələ gətirən əsas amil ünlüdür. Sözdə neçə ünlü varsa, o qədər də heca var. Ünsüzlər vurğu qəbul etmir, vurğu qəbul edən hərflər ünlülərdir.