Xristofor Forer
| Xristofor Forer | |
|---|---|
| Doğum tarixi | |
| Vəfat tarixi | |
| Fəaliyyəti | memar |
Xristofor Forer (tam adı Xristofor İahonoviç Forer; 1827-1916) — Avropada məşhurlaşan “Forer qardaşları” səhmdar cəmiyyətinin yaradıcısı, Azərbaycanda şərabçılıq sənayesinin banisi, Rusiya imperiyasının fəxri vətəndaşı, I gildiya taciri, Yelenendorfda (Göygöldə) çoxprofilli biznesin təşkilatçılarından biri.[1]
Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]
Xristofor İahonoviç Forer 1827-ci ildə müasir Almaniya ərazisində Vürtemburq krallığının Roytlingen şəhərinin sakinləri olan İohan Xristofor Forer (1779 – 1830) və Anna Mariya Şeferin (1806 – 1843) ailəsində anadan olmuşdur. 1909-cu ildə Xristofor Forerlə bağlı Tiflisdə almandilli "Kaukasische Post" qəzetində "Yelenendorfda Forerin qonaqlığında" adlı məqalə yayımlanmışdır. [1] Həmin məqalədə ilk dəfə olaraq Forer barədə ətraflı məlumat verilmişdir. Atası Xristofor Forer 1818-ci ildə Qafqaza məhz Vürtemburq krallığından köçürülən ailələr içərisində olmuşdur. İlk olaraq o, Yelizabettal adlı alman məskənində məskunlaşmışdır. 1820-ci ildə isə həyat yoldaşı və uşaqları ilə birlikdə Yelenendorfa köçmüşdür. İlk həyat yoldaşının vəfatından sonra o, Yelenendorf sakini Mariya Şeferlə ailə həyatı qurmuşdur. Mariya Şeferlə nigahından iki övladı - oğlu Xristofor Forer və qızı Yelizabet doğulmuşdur. X.Forer 1827-ci ildə məhz Yelenedorfda (Göygöldə) anadan olmuş və 1826-1828-ci illər II rus-qacar müharibəsi vaxtı Tiflisə qaçmışdır. 1829-cu ildə Xristoforun atası dünyasını dəyişmişdir, onun təsərrüfatı varislik əsasında ilk nigahından olan böyük oğluna keçmişdir. İohan Forerin ölümündən sonra Mariya Şefer ikinci dəfə ailə həyatı qurmuşdur. Həmin vaxtı 6 yaşı olan X.Forer dərzilik sahəsi ilə yaxından tanış olmuş və ailənin işinə kömək etmişdir. 7 yaşından 14 yaşına qədər digər koloniya uşaqları kimi kənd məktəbində təhsil almışdır. 14 yaşından sonra dərzilik sahəsi üzrə fəaliyyətinə davam etmişdir. 16 yaşında anası, az sonra isə atalığı vəfat etmiş X.Forer və onun bacısı Yelizabet kimsəsiz qalmışdır. Onların şəxsi evi yox idi, çünki atalığının əmlakına atasının böyük oğlu yiyələnmişdir. X.Forer isə bacısı ilə birgə yaşamış özü dərziliklə, bacısı isə təsərrüfatla məşğul olmuşdur. Kənd yerində dərzilik işindən gəlir heç də çox olmurdu. Bu səbəbdən də Xristofor koloniya cəmiyyətindən icarəyə kiçik əkin sahəsi almış və kənd təsərrüfatı ilə məşğul olmağa çalışmışdır. Lakin onun əsas məşğuliyyəti dərzilik idi. Onun əsas məşğuliyyət sahəsi məhz bu idi. 20 yaşı olarkən Forer gənc Hurr ilə ailə həyatı qurur və ondan 12 övladı dünyaya gəlmişdir.[2]
1862-ci ildə Forer fransız tacirlə tanış olur. Bu fransız tacir ipəkqurdu baramaları alıb Poti limanı vasitəsilə Fransaya göndərirdi. Fransa həmin dövrdə ipəkçilik sahəsində “vəba”ya görə böhran dövrünü yaşayırdı. Forer həmin dövrdə artıq təcrübəli nəqliyyatçısı kimi tanınırdı. Fəaliyyətini təsərrüfat və dərzilik işindən bu istiqamətdə dəyişmişdi. Forer bu məsələdə fransız tacirə kömək edir. Fransız tacir üçün erməni və azərbaycanlı tacirlərlə ticarət etmək çətin olurdu və o bu işdə Forerin xidmətindən faydalanır. Forer daha münasib qiymətə ipəkqurdu nəqlini həyata keçirirdi. Fransızlar öz vətənlərində şərab içməyə vərdiş etmişdilər və həmin dövrdə yerli azərbaycanlı əhali arasında şərabçılıq o qədər yayğın deyildi və şərab əldə etmək çətin məsələ idi. Forer Yelenendorf koloniyasındann üzümçü icarəyə götürmüş və özü toplanan üzümdən şərab istehsal etməyə cəhd etmişdir. Forer bu işdə də özünü sinamış və ən yaxşı sort üzümlər əkməyə və ən yaxşı sort şərab istehsalına başlayır. Forer fransızlardan şərabı butulkada istehsal etməyi öyrənir. Bu butulkalar Forerin “şərab kitabxana”sının əsasını təşkil edir. 1864-cü ildən etibarrən Forerin işlərini daha da genişləndirib inkişaf etdirir. 1868-ci ildə o Yelizavetpolda ilk pivəxanasını açır, daha sonra ilk dəfə üçün şərab və pivə satışına başlayır. Onun işinə Forerin oğulları rəhbərlik etməyə başlayır. Onun oğulları Tiflisdə Vetsel qardaşlarından pivəni bişirməyi öyrənirlər. Forer Gəncə yolunda 5 desyatin üzümlük sahəsi alır, 1884-cü ildə isə daha 10 desyatin ərazi alır. Bu torpaqlardan 3 desyatin ərazini 3 qızı üçün ayırır. 1887-ci ildə Qarayeri mülkünün bir hissəsini (950 desyatin) alır. Qarayeri Yelenendorfdan təxminən 20 verst, Gəncədən isə təxminən 8-9 verst aralıda yerləşirdi. Forer və onun oğulları tərəfindən yatırılan investisiyanın nəticəsində “boş çöllər” 2 kəhrizin çəkilməsi ilə üzümlüklərlə çevrilir. [2]
Forer maldarlıqla da məşğul olur. O, 1896-cı ildə “Daşaltı” sahəsində 1000 desyatin torpaq sahəsi və meşə ərazisin satın alır. Lakin onun əsas gəlir yeri şərabçılıq olur. 1891-ci ildə cənab Forer təsərrüfatını 4 oğluna tapşırır: Kristof, Fridrix, Hotlob və Henrix. Bununla belə o davamlı olaraq ailə şurasında iştirak edib işin gedişinə nəzarət edirdi.[2]
“Forer qardaşları” səhmdar cəmiyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]
Xristofor Forerin adı Göygöl rayonunda şərabçılığın tarixi və inkişafı ilə bağlıdır. 1850-ci illərdə Forer soyadlı bir nəfər Yelenendorfdakı (Göygöl şəhərinin keçmiş adı) həyətində üzüm becərib, şərab çəkmişdir. O uzun illər rayon memarlıq və tikinti şöbəsinə rəhbərlik etmişdir. Onun kustar üsulla çəkdiyi şərab Avropada brendə çevrilmişdir. Ticarətini genişləndirdikdən sonra Forer yeni boş torpaq sahələri alır və üzümlüklər salır. 4 oğlunu da bu işə cəlb etməklə Avropada məşhurlaşan “Forer qardaşları” səhmdar cəmiyyəti yaradır. SSRİ dönəmində dünyanın 60-dan çox ölkəsinə özünün məhsullarını satan o zamankı Xanlar Şərab zavodunun (indiki “Göygöl Şərab zavodu”ASC) əsasını da alman Forer qardaşları qoyublar.[1]
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ 1 2 3 "Qasımov, Hamlet. Göygöldə möcüzəli yeraltı "şəhər" //Xalq qəzeti .-2023.- 13 may.- S.13" (PDF). 2023-12-09 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-12-09.
- ↑ 1 2 3 Yelenendorfda Forerin qonaqlığında. Kaukasische Post. 1909