Argentina

Argentina
República Argentina
Bayraq Gerb
Beats to your rhythm, Curiad eich Rhythm
Rəsmi dili	İspan dili
Paytaxt	Buenos Ayres
Ən böyük şəhər	Buenos Ayres
İdarəetmə forması	federal respublika[d]
Sahəsi	Dünyada 8-ci
• Ümumi	2 766 890 km²
• Su sahəsi (%)	1,1
Əhalisi
• Əhali	40 091 359 nəfər (31-ci)
• Sıxlıq	15 nəf./km²
Valyuta	Argentina pesosu
İnternet domeni	.ar
ISO kodu	AR
BOK kodu	ARG
Telefon kodu	+54
Nəqliyyatın yönü	sağ[d]
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Salta

Argentina (isp. Argentina) rəsmi adı: Argentina Respublikası (isp. República Argentina) 34' 36 Cənub paralelləri və 58' 27 Qərb meridianları arasında, Cənub Amerika qitəsində yerləşən ölkə.

Argentinanın ümumi sahəsi 2,791,810 km²-dir , əhalisi isə 2001-ci ildə aparılmış rəsmi siyahıya almanın nəticələrinə əsasən 36,260,130 nəfər.

Argentina Cənubi Amerika qitəsinin cənub seqmentində, And dağları və Atlantik okeanı arasında yerləşən bir dövlətdir; sahil xəttinin uzunluğu 4989 km-dir. Ərazisinin böyüklüyünə görə Argentina Cənu Amerika qitəsinin 2-ci, dünyanın 8-ci dövlətidir. Çili (5308 km), Boliviya (832 km), Paraqvay (1880 km), Braziliya (1261 km) və Uruqvay (580 km) ilə sərhəddi vardır.

Ölkə əhalisinin böyük əksəriyyəti ispan və italyan mühacirlərinin törəmələridir.

Adın etimologiyası

Argentina adı (Latınca argentum – gümüş) ilk dəfə 1612-ci ildə "Kəşfin, əhalinin və Rio de La-Platanın istilasının tarixi" Ruy Diaz De-Quzman yazdığı kitabda daha geniş istifadə edildi, harda bu ərazi "Tierra Argentina" (Gümüşün torpağı) adlandırılır.

Əhali

Ölkə əhalisinin sayı 2010-cu ilin siyahıyaalınmasına əsasən – 40 091 359.Bütün latınamerikalılar kimi Argentinalılar qarışıq genetik köklərə malikdirlər.Lakin əhalinin əksər hissəsinin fenotipində(vücudunda)cənubi avropa xüsusilə aralıq dənizi cizgiləri üstünlük təşkil edir.Əhalinin böyük əksəriyyəti Avropalı miqrantlarla yerli hindular və Afrikadan gətirilən qulların qarişığından yaranıb(Argentinada afrika qullarının sayı elə də çox olmayıb).Müasir əhali əsasən iki proses nəticəsində formalaşıb-1-metizasiya(müxtəlif xalqların qarışması);2-kütləvi avropa immiqrasiyası(müəyyən qədər Argentinanı avropalaşdırmış və və vücud baxımından avropoidləşdirmiş).İspanların gəlişinə qədər Argentinada azsaylı hindu tayfaları məskunlaşmış idilər. Beləki İspanlar tərəfindən yerli əhalinin kişi hissəsinin qirdırılmasından sonra İspan kolonistləri yerli hindularnan və afrikadan gətirilmiş qul qadınlarla evlilik qurmağa başladılar və yeni bir Metis-qauço sinfini formalaşdırdılar.Argentinaya kütləvi Avropa immiqrasiyası 1880-1940-cı illərə təsadüf edib.Bu immiqrasiyada İtalyanlar-48% üstünlük təşkil edirdilər,İspanlar-40%,o cümlədən Basklar-10%,digərləri-12%-Almanlar,fransızlar,ukraynalilar,polyaklar,ərəblər,ermənilər,yahudilər,uelslilər və.s,o cümlədən asiyalılar(yaponlar,koreyalılar,çinlilər).Son vaxtlar miqrantların əksər hissəsi Peru,Boliviya,Paraqvay,Uruqvay,Afrikadandır.

Din

Əhalinin 90%-katolikdir.

İdman

Ölkədə ən məşhur idman növü Futbol sayılır.Argentina milli futbol komandası bütün dünyada məşhurdur.

Tarix

Amerika qitəsi kəşfedildikdən sonra Avropa dövlətləri surətlə bu qitədə koloniyalar qurmağa başladılar. 1536-cı ildə Argentinaya gələn İspanlar bugün Buenos Aires olaraq bilinən yerdə ilk koloniya qurdular. Fəqət şəhərə yerleşmə ancaq on sekizinci əsrdə oldu. Argentina 1776-cı ilə qədər İspaniyaya bağlı Peru Ümumi qubernatorluğunda idarə edildi. Bu ildən sonra La Plata Ümumi qubernatorluğu quruldu və Buenos Aires ümumi qubernatorluğunun paytaxtı oldu. 1806’da Buenos Aires’in İngilislər tərəfindən qısa bir müddət işğal edilməsi, Argentinan’in istiqlal mübarizəsi üçün bir başlanğıc olmuşdur. 1808-ci ildə Napoleonun İspaniyaya girməsi müstəqillik mübarizəsini sürətləmdirdi. Ölkə 1812-ci ilə doğru istiqlaliliyyətini qazandısa da, 1816 ilinə qədər müstəqil bir dövlət olduğu rəsmən elan edilmədi. İstiqlal həraketının baş lideri və qəhrəmanı, Çilinin də qurtarılması üçün vacib bir insan olan General Jose de San Martin’dir. İkinci Dünya müharibəsi əsnasında Argentina hökumətlərinin gizli ve kamuflyaj edilmiş Nasist tərəfdarı tutumları, Amerika Birleşik Ştatları ve cənub yarım kürəsinin digər ölkələri ilə münasibətlərinin gərginləşmesinə ve Argentinanın Pan-Amerikan təşkilatından çıxarılmasına sebəb oldu. Resmiyəttə bütün hərb məsələsində tərəfsiz qalan Argentina, 1945-ci ilin yazında müttəfiqlər tərəfınə girdi. Geniş ölçüəe ABŞ-ın dəstəyi səbəbilə o ilin sonuna doğru Birləşmiş Millətlər daxil oldu ve təşkilatın məsələlerində önəmli bir rol oynadı. müharibədən sonra general olan Juan Domingo Peron özünə qüvvətli bir pozisiya hazırlamağı bacarmış və 1946-cı ilin fevralında Argentin ada prezident seçilmişdir. Yoldaşı Eva Peron’un yardımıyla dinamik və sərt bir idarə qurmağı başararaq, zamanında, siyasi dəstəyini silahlı qüvvətlərdən almağa çalışan siniflərə sözünü keçirməsini bilmişdir. Media bir dÖvlƏt organı halına gətirmiş və totalitar bir rejimin başçısı olaraq özünə daha böyük səlahiyyət verməsi üçün konstitusiyanı dəyişdirmişdir. Peron, işçi siniflərı arasında çox sevilmiş və hətta qəhrəman olaraq tanınmışdır. Fəqət əskəri bir zərbə ilə 1955-ci ildə devrilmiş, uzun iəler sürgündə yaşamış ve sonra dönərek 1973-cü ildə dövlet başçısı olmuşdur. Bir ill sonra ölməsi üzerinə İsabel Peron olaraq tanınan üçüncü həyat yoldaşı dövlət başçısı oldu. ÖlkƏnin birlik ve bərabərliyini saxlayamayınca 1976-cı ildə ordu tərəfindən devrildi.[ Argentinanın köhnə dövlət başçılarından General Galtier İngiltərəyə aid, fəqət özlərinə çox yaxın olan Falkland adalarını Aprel 1982-ci ildə işğal etdi. İngiltərə ilə olan savaşı Argentina məğlub oldu və adaları İngilislər təkrar verildi

Coğrafiyası

Argentina ərazisinin coğrafiyası mürəkkəbdir.Ölkə ərazisi şərq tərəfdən Atlantik okeani ilə,qərb tərəfdən isə And dağları ilə əhatə olunub.And dağlarının bəzi zirvələrində daimi buzlaqlar mövcuddur.Ölkınin ən cənub əraziləri isə Antarktidaya yaxınlığı ilə seçilir.

Ərazi quruluşu

Argentinanın ərazi quruluşu

Argentina vilayətləri

Argentina 23 vilayətdən və muxtar paytaxt ərazisindən ibarətdir.

1. Federal paytaxt Buenos-Ayres
2. Buenos-Ayres
3. Katamarka
4. Çako
5. Çubut
6. Kordova
7. Korrientes
8. Entre-Rios
9. Formosa
10. Jujuy
11. La-Pampa
12. La-Rioxa
13. Mendosa
14. Misones
15. Neuken
16. Rio-Neqro
17. Salta
18. San-Xuan
19. San-Luis
20. Santa-Krus
21. Santa-Fe
22. Santyaqo-del-Estero
23. Odlu Torpaq, Antarktida və Cənubi Atlantika adaları
24. Tukuman

Argentinada əhalisinin sayına görə ən böyük şəhərlər siyahısı.

İqlimi

Argentina əsasən subtropik iqlim qurşağında yerləşməsinə baxmayaraq Santa Cruz,Chubut,Tierra del Fuego,Rio Negro vilayətlərində və həmçinin And dağlarında və dağətəyi ərazilərdə qar yağması adi bir haldır.Qeyd etmək lazımdır ki bütün cənub yarımkürəsində olduğu kimi Argentinada da fəsillər şimal yarımkürəsindəki gedişatından əksinə baş verir(qışda yay,yayda isə qış).Həmçinin Argentinanın ən cənub əraziləri Antarktidaya nisbətən yaxın yerləşdiyi üçün burada bəzən sərt hava şəraiti müşahidə olunur.

Silahlı qüvvələri

Argentinanın silahlı qüvvələri Müdafiə Nazirliyi tərəfindən, baş komandanları ölkənin Prezidenti olaraq idarə edilir. Tarixən, Argentinanın silahlı qüvvələri regionda (məsələn, 1950-ci illərdə artıq öz qabaqcıl reaktiv qırıcıları yaratdılmışdı) ən yaxşı təchiz edilmişlərdən biri olmuşdur, ancaq son zamanlar, çoxlu Latın Amerikası silahlı qüvvələri ilə müqayisədə iti xərclər azalması ilə üzləşilir. Həqiqətən, 1981-ci ildən bəri, real hərbi xərclər yarısına kimi azaldılmışdı və bu gün $3 milyarddan aşağıdır.

Hərbi xidmətə çağırılışa yaş həddi 18 yaşdır; və məcburi hərbi xidmət və hal-hazırda hərbi mükəlləfiyyət yoxdur. Bu yaxınlarda, Argentinanın silahlı qüvvələri təxminən 70 000 həqiqi hərbi xidmət personalını qeydə aldı, bu isə 1983-cü ildə demokratiyanı qaytardıqdan əvvəlki səviyyənin üçdə birin təşkil edir.

Silahlı qüvvələr ənənəvi olaraq Ordudan, Donanmadan və Hava Qüvvələrindən ibarətdir. Ayrı nazirlik (Daxili İşlər Nazirliyi) tərəfindən idarə edilən, Argentina ərazi sularına Hərbi-dəniz Prefekturası və sərhəd rayonlarına Milli Jandarmeriya tərəfindən patrul keşiyi çəkilir. Hər iki qüvvələr hər halda Müdafiə Nazirliyi ilə əlaqə saxlayır. BMT mandatlarına müvafiq olaraq, Argentinanın Silahlı Qüvvələri hazırda Haitidə və Kiprdə əsas əməliyyatlarda iştirak edir.

Xarici keçidlər

• Álbum de Estampillas