Türkiyə siyasətində qadınlar: Redaktələr arasındakı fərq
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
| Sətir 1: | Sətir 1: | ||
[[Dosya:Hatı Çırpan.jpg|thumb|upright|Türkiye'nin ilk kadın milletvekillerinden olan [[Hatı Çırpan]].]] |
|||
{{iş gedir}} |
|||
Müasir dövrdə [[Türkiyə]]dəki [[qadın]]lar milli siyasətdə fəal iştirak edirlər və [[Türkiyə Böyük Millət Məclisi|Türkiyə parlamentində]] qadınların sayı son seçkilərdə daim artmaqdadır. |
Müasir dövrdə [[Türkiyə]]dəki [[qadın]]lar milli siyasətdə fəal iştirak edirlər və [[Türkiyə Böyük Millət Məclisi|Türkiyə parlamentində]] qadınların sayı son seçkilərdə daim artmaqdadır. |
||
| Sətir 16: | Sətir 16: | ||
=== Baş nazirlər === |
=== Baş nazirlər === |
||
[[Dosya:(Tansu Çiller) Rueda de prensa de Felipe González y la primera ministra de Turquía. Pool Moncloa. 16 de noviembre de 1995 (cropped).jpeg|thumb|upright|[[Tansu Çiller]], [[Türkiye]]'nin ilk kadın başbakanı]] |
|||
[[Dosya:Emine Ülker Tarhan, Anatolia Party - Kocaeli (16) (cropped).JPG|thumb|upright|[[Emine Ülker Tarhan]], [[Anadolu Partisi]]'nin kurucu lideri]] |
|||
[[Tansu Çillər]], Türk [[iqtisadçı]] və akademik olmuşdur. [[1990]]-cı ilinin noyabr ayında Demokrat Partiyasının seçilməklə öz siyasi həyatına başlamışdır. 13 iyun 1993-cü ildə bu partiyanın ümumi başçısı, həmin ilin 25 iyunda isə yeni yaradılan hökümətin nazir vəzifəsinə seçilmişdir. 6 mart 1996-cı il tarixininə qədər təxminən 3 il bu vəzifədə çalışmışdır. Çillər 2018-ci ildən etibarən ölkənin ilk və tək qadın naziridir<ref>''Türkiye'nin 75 yılı'', Hürgüç Gazetecilik,, İstanbul,1998</ref>.<ref>"Erkek egemen Türkiye". ''Hürriyet'' (Turkish). 2010-12-11. Erişim tarihi: 2013-02-02.</ref> |
[[Tansu Çillər]], Türk [[iqtisadçı]] və akademik olmuşdur. [[1990]]-cı ilinin noyabr ayında Demokrat Partiyasının seçilməklə öz siyasi həyatına başlamışdır. 13 iyun 1993-cü ildə bu partiyanın ümumi başçısı, həmin ilin 25 iyunda isə yeni yaradılan hökümətin nazir vəzifəsinə seçilmişdir. 6 mart 1996-cı il tarixininə qədər təxminən 3 il bu vəzifədə çalışmışdır. Çillər 2018-ci ildən etibarən ölkənin ilk və tək qadın naziridir<ref>''Türkiye'nin 75 yılı'', Hürgüç Gazetecilik,, İstanbul,1998</ref>.<ref>"Erkek egemen Türkiye". ''Hürriyet'' (Turkish). 2010-12-11. Erişim tarihi: 2013-02-02.</ref> |
||
12:03, 13 may 2019 tarixindəki versiya
[[Dosya:Hatı Çırpan.jpg|thumb|upright|Türkiye'nin ilk kadın milletvekillerinden olan Hatı Çırpan.]]
Müasir dövrdə Türkiyədəki qadınlar milli siyasətdə fəal iştirak edirlər və Türkiyə parlamentində qadınların sayı son seçkilərdə daim artmaqdadır.
Tarixi
Birinci Dünya müharibəsi qurtardıqdan sonra Osmanlı İmperiyasının süqut etdikdən sonra 29 oktyabr 1923-cü ildə Türkiyə Cumhuriyyəti yaradıldı. Yeni yaradılan hökumət ilk dəfə olaraq qadınlara bir çox siyasi haqqlar verir. Osmanlı imperiyası dövründə şahzadələrin analarının, sultanların həyat yoldaşlarının düşüncələrinə xüsusi fikir verilirdi. Həmçinin onlar böyük nüfuza malik idilər. Amma buna baxmayaraq onların qanuni olaraq mövqeləri təsdiqlənməmişdir. Yəni onların siyasi haqqı yox idi. Başqa sözlə desək xalqdan və ya hər hansı mövqeyə malik olan qadınlarda belə siyasətə qarışma haqqı mövcud deyildi.
Qadınların siyasətdəki seçmə və seçilmə hüququ yenə də Osmanlı imperiyasının son dövrlərində verilməyə başladı. Nezihe Muhittin adlı bir qadın 1923-cü ildə iyun ayında Türkiyənin ilk qadın partiyasını qurdu. Həmin dövrdə Cumhuriyyət hələ tam elan edilməmiş, bu səbəbdən də onun heç bir hüquq və ya qanuni dayağı olmamışdır.
Mustafa Kamal Atatürkün prezident seçildikdən sonra onun ilk gördüyü iş qadınların cəmiyyətdə mövqeyini qaldırmaq idi. 1926-cı ildə mövcud olan qanun ləğv edildi. 1930-34-cü illərdə artıq qadınların ümumi seçkilərdə seçmə və seçilmə hüququ qazandı. Bu dünyada o cümlədən də Avropa qadınlarının seçilmə hüququndan çox əvvəl olmuşdur.[1][2]
Siyasi rollar
Prezidentlər və Dövlət Başçıları
2018-ci ildə etibarən Türkiyə Cumhuriyyətində heç bir qadın prezident və ya dövlət başçısı olmamışdır.
Baş nazirlər
[[Dosya:(Tansu Çiller) Rueda de prensa de Felipe González y la primera ministra de Turquía. Pool Moncloa. 16 de noviembre de 1995 (cropped).jpeg|thumb|upright|Tansu Çiller, Türkiye'nin ilk kadın başbakanı]] [[Dosya:Emine Ülker Tarhan, Anatolia Party - Kocaeli (16) (cropped).JPG|thumb|upright|Emine Ülker Tarhan, Anadolu Partisi'nin kurucu lideri]] Tansu Çillər, Türk iqtisadçı və akademik olmuşdur. 1990-cı ilinin noyabr ayında Demokrat Partiyasının seçilməklə öz siyasi həyatına başlamışdır. 13 iyun 1993-cü ildə bu partiyanın ümumi başçısı, həmin ilin 25 iyunda isə yeni yaradılan hökümətin nazir vəzifəsinə seçilmişdir. 6 mart 1996-cı il tarixininə qədər təxminən 3 il bu vəzifədə çalışmışdır. Çillər 2018-ci ildən etibarən ölkənin ilk və tək qadın naziridir[3].[4]
Nazirlər
Türkiyə Cumhuriyyət ilk qadın naziri 1971-ci ildə Nihat Erim qurulan hökümətin Səhiyyə naziri Türkan Akyol olmuşdur. Müxtəlif dövrlərdə qadın nazirlər:
| Adı | Nazirlik | Partiyası |
|---|---|---|
| Türkan Akyol | Türkiyə Cumhuriyəti Səhiyyə Nazirliyi (1971)
Türkiyə Cumhuriyəti Dövlət Nazirliyi (1992–1993) |
Bağımsız
SHP |
| Nərmin Neftçi | Türkiyə Cumhuriyəti Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi (1974–1975) | CGP |
| İmren Aykut | Türkiyə Cumhuriyyəti Ailə, İşləmə və Siyasi Xidmətlər Nazirliyi (1987–1991)
Türkiyə Cumhuriyyəti Dövlət Nazirliyi (1991-1996) Türkiyə Cumhuriyyəti Şəhər Nazirliyi (1997–1999) |
ANAP |
| Gülər İləri | Türkiyə Cumhuriyyəti Dövlət Nazirlyi (1991–1993) | SHP |
| Aysəl Baykal | Türkiyə Cumhuriyyəti Dövlət Nazirliyi (1995) | CHP |
| Önay Alpago | Türkiyə Cumhuriyyəti Dövlət Nazirliyi (1994–1995) | SHP |
| Işılay Saygın | Türkiyə Cumhuriyyəti Dövlət Nazirliyi (1995–1996)
Türkiyə Cumhuriyyəti Şəhər Nazirliyi (1996) Türkiyə Cumhuriyəti Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi (1996) |
DYP |
| Ayfer Yılmaz | Türkiyə Cumhuriyyəti Dövlət Nazirliyi (1996–1997) | DYP |
| Tansu Çiller | Türkiyə Cumhuriyyəti Xarici İşlər Nazirliyi (1996–1997) | DYP |
| Meral Akşener | Türkiyə Cumhuriyyəti Daxili İşlər Nazirliyi (1996–1997) | DYP |
| Tayyibe Gülek | Türkiyə Cumhuriyyəti Dövlət Nazirliyi (1999–2002) | DSP |
| Melda Bayer | Türkiyə Cumhuriyyəti Dövlət Nazirliyi (1999–2002) | DSP |
| Aysel Çelikel | Türkiyə Cumhuriyyəti Nazirliyi (2002) | Bağımsız |
| Güldal Akşit | Türkiyə Cumhuriyəti Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi (2002–2003)
Türkiyə Cumhuriyyəti Dövlət Nazirliyi (2003–2007) |
AKP |
| Nimet Baş | Türkiyə Cumhuriyyəti Dövlət Nazirliyi (2003–2007)
Türkiyə Cumhuriyyəti Təhsil Nazirliyi (2009–2011) |
AKP |
| Selma Aliye Kavaf | Türkiyə Cumhuriyyəti Dövlət Nazirliyi (2009–2011) | AKP |
| Fatma Şahin | Türkiyə Cumhuriyyəti Ailə, İşləmə və Siyasi Xidmətlər Nazirliyi (2011–2013) | AKP |
| Ayşenur İslam | Türkiyə Cumhuriyyəti Ailə, İşləmə və Siyasi Xidmətlər Nazirliyi (2013–2015) | AKP |
| Ayşen Gürcan | Türkiyə Cumhuriyyəti Ailə, İşləmə və Siyasi Xidmətlər Nazirliyi (2015) | Bağımsız |
| Beril Dedeoğlu | Türkiyə Cumhuriyyəti Avropa Birliği Nazirliyi (2015) | Bağımsız |
| Fatma Betül Sayan Kaya | Türkiyə Cumhuriyyəti Ailə, İşləmə və Siyasi Xidmətlər Nazirliyi (2016–2018 ) | AKP |
| Jülide Sarıeroğlu | Türkiyə Cumhuriyyəti Ailə, İşləmə və Siyasi Xidmətlər Nazirliyi (2017–2018 ) | AKP |
| Zehra Zümrüt Selçuk | Türkiyə Cumhuriyyəti Ailə, İşləmə və Siyasi Xidmətlər Nazirliyi (2018– ) | Bağımsız |
Cumhuriyyət Senatorun namizədləri
1961-1980-cı illərdə Türkiyədə Cumhuriyyət Senatoru adlı dövlət qurumu fəaliyyət göstərirdi. Burada xidmət göstərən qadınlar aşağıdakılardır:
- Mebrure Aksoley, CHP (1964–1973)[5]
- Fatma Hikmet İşmen, TİP (1966–1975)[6]
- Bahriye Üçok, (1971–1976)[7]
- Nermin Abadan Unat, (1978–1980)[8]
- Aysel Baykal , CHP (1979–1980)[9]
Məclis Nazir Köməkçiləri
Hazırki dövrə qədər heç bir qadın məslis naziri olmamışdır. Ancaq buna baxmayaraq bir sıra siyasətçi məclis nazir köməkçiləri olmuşdur. 1972-ci ildə Türkiyə Cumhuriyyətində ilk qadən məclis nazir köməkçisi CGP-nın nümayəndəsi Nərmin Neftçi olmuşdur[10]. Başqa nazir köməkçiləri 2007-2015-ci illər arasında xidmət göstərən Meral Akşeher və CHP-nın nümayəndəsi Güldal Mumcu olmuşdur[11]. 2011-ci ildə isə AKP millət vəkili Ayşe Nur Bahçekapılı bu vəzifəyə layiq görülmüşdür[12].
Millət vəkilləri
8 fevral 1935-ci il tarixində keçirilən ümumi seçkilərdə həm Cumhuriyyət,həm də Türk tarixində ilk dəfə qadınlar seçmə və seçilmə haqqı verilmişdir. Bu seçkilərdə Mebrure Gönenç, Sabiha Gökçül Erbay, Şekibe İnsel, Huriye Baha Öniz, Fatma Şakir Memik, Nakiye Elgün, Fakihe Öymen, Hatı Çırpan, Ferruh Güpgüp, Bahire Bediş Morova Aydilek, Mihri Pektaş, Meliha Ulaş, Fatma Esma Nayman, Sabiha Görkey, Seniha Hızal, Benal Nevzat İstar Arıman və Türkan Örs Baştuğ millət vəkilləri seçildi. Bu 18 qadın arasında ən çox diqqət çəkən isə Satı Qadın ləqəbli Hatı Çırpan olmuşdur[13].
1935-1991-ci illərdəki seçkilər
1935-ci ildən sonra keçirilən bütün seçkilərdən qadınların məclisdəki sayları aşağı düşməyə başladı.1954-cü ildə sadəcə iki qadın məclisə seçilmiş və bu da tarixə qadınların seçmə və seçilmə haqqlarının verildiyindən bəri məclis ən az qadının seçildiyi seçkilər oldu[14].
| İl | Qadın millət vəkillərinin sayı | Faizlə |
|---|---|---|
| 1935 | 18 | %4.6 |
| 1939 | 15 | %3.8 |
| 1943 | 16 | %3.7 |
| 1946 | 9 | %2 |
| 1950 | 3 | %0.6 |
| 1954 | 2 | %0.7 |
| 1957 | 7 | %1.3 |
| 1961 | 3 | %0.7 |
| 1965 | 8 | %1.8 |
| 1969 | 5 | %1.1 |
| 1973 | 6 | %1.3 |
| 1977 | 4 | %0.9 |
| 1983 | 12 | %3 |
| 1987 | 6 | %1.3 |
| 1991 | 8 | %1.8 |
1995–2015 seçkilər
1995-ci ildən sonra məclisdəki qadınların sayında artım hiss olundu. 2002-ci ilinə qədər millət vəkili seçimlərində qadınların sayı 1935-ci ildəki seçimlərə çata bilməmişdir[15].
| İl | Qadın millət vəkillərinin sayı | Faizlə |
|---|---|---|
| 1995 | 13 | %2.4 |
| 1999 | 22 | %4 |
| 2002 | 24 | %4.4 |
| 2007 | 46 | %9 |
| 2011 | 78 | %14 |
| 2015 | 97 | %17.7 |
| 2015 | 82 | %14.9 |
Partiya Liderləri
Türkiyənin siyasi həyatında ilk partiya lideri Behice Boran idi. 1970-ci ildə partiyanın başçısı seçilmişdir. Bu vəzifə 12 sentyabr Siyasi inqilabdan sonra bütün siyasi partiyalar bağlandı. Bu dövrdə ümumi nazir qadınlar aşağıdakılardır:[16]
- Mübeccel Göktuna (1915–1999), Türkiyə Ulusal Qadınlar Partiyası (1972–1981) nazir
- Tansu Çiller (1946), Demokrat Partiyası (1993–2002) nazir və iqtidar partiyası adına Türkiyə Cumhuriyyəti baş nazir
- Rahşan Ecevit (1923), Demokratik Sol Xalq Partiyası (2010) qurucusu və ümumi nazir
- Nesrin Nas (1958), Anavatan Partiyası (2003–2004) ümumi nazir
- Filiz Koçali (1958), Sosyalist Demokrasi Partiyası ümumi nazir
- Gültan Kışanak (1961), Barış ve Demokrasi Partiyası (2011–2014) nazirin həyat yoldaşı
- Figen Yüksekdağ (1971), Halkların Demokratik Partiyası (2012– günümüz) nazirin həyat yoldaşı
- Emine Ülker Tarhan (1963), Anadolu Partiyası (2014–günümüz) qurucusu və ümumi nazir
- Benal Yazgan, Qadın Partiyası (2014–günümüz) ümumi nazir
- Meral Akşener (1956), İyi Partiyası (2017–günümüz) qurucusu və ümumi nazir
Qrup sərdləri
Türkiyə Cumhuriyyətinin Konstitusiyasına əsasən məclisdə 20 nəfərdən artıq iştirakçı olmalıdır. Hər partiyadan 1-3 nəfəra seçilmək hüququ vardır. Qrup sədrləri, digər siyasi partiyaların və məclis idarəçiləri söz haqqları vardır. Məclisin ilk Türk qadın qrup vəkili 1996-1999-cu illər arasında CHP-də işləmiş Oya Araslıdır.[17][18]
İstinadlar
- ↑ Sina Akşin:Kısa Türkiye Tarihi, Türkiye İş bankası Kültür yayınları,İstanbul,2011,ISBN978-9944-88-172-2 p.188
- ↑ Türkiye'nin 75 yılı , Tempo Yayıncılık, İstanbul, 1998, p.48,59,250
- ↑ Türkiye'nin 75 yılı, Hürgüç Gazetecilik,, İstanbul,1998
- ↑ "Erkek egemen Türkiye". Hürriyet (Turkish). 2010-12-11. Erişim tarihi: 2013-02-02.
- ↑ "Tutanak C. Senatosu B: 36 18.1.1966 O:1" (PDF) (Turkish). TBMM. 26 Aralık 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2013-02-02.
- ↑ "TİP'li Fatma İşmen'in ölümü". Milliyet (Turkish). 2006-05-18. Erişim tarihi: 2013-02-02.
- ↑ "C. Senatosu B: 53 29.4.1975 O: 1" (PDF) (Turkish). TBMM. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 2013-02-02.
- ↑ Biography net (Türkçe)
- ↑ "82nci Birleşim" (PDF). Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi (Turkish). TBMM. Cilt 13. 23 Oct 1979. Erişim tarihi: 2013-02-02.
- ↑ Hürriyet newspaper (Türkçe)
- ↑ Parliament page/Meral Akşener (Türkçe)
- ↑ Parliament page/Şükran Güldal Mumcu (Türkçe)
- ↑ Hacettepe University Page (Türkçe)
- ↑ Hürriyet newspaper (Türkçe)
- ↑ An Afyon University paper by D. Ali Aslan (Türkçe)
- ↑ T24 online newspaper
- ↑ Radikal Newspaper (Türkçe)
- ↑ Milliyet newspaper (Türkçe)