Yaddaş (psixologiya) üçün mənbəyə bax

{{digər məna|Yaddaş (dəqiqləşdirmə)}}
{{İnformasiya elmi}}
'''Yaddaş''' və ya '''hafizə''' — [[informasiya]]nın toplanması, saxlanması və yenilənməsi üçün [[beyin|beyn]]in funksiyalarından və fəaliyyət növlərindən biri. Bu orqanizmin ətraf mühitə operativ reaksiyası və perspektiv planlaşdırılması üçün lazımdır<ref name="Staniloiu Markowitsch pp. 101–129">{{cite journal | vauthors = Staniloiu A, Markowitsch HJ | title = The remains of the day in dissociative amnesia | journal = Brain Sciences | volume = 2 | issue = 2 | pages = 101–29 | date = April 2012 | pmid = 24962768 | pmc = 4061789 | doi = 10.3390/brainsci2020101 | publisher = MDPI AG | doi-access = free }}</ref>.

[[Psixologiya]]da ''yaddaş'' — insanın məlumatları qəbul etməsi, saxlaması və sonradan geri çağırması prosesini öyrənən bir sahədir. Yaddaş insanın gündəlik həyatında mühüm rol oynayır, çünki onun vasitəsilə öyrənmə baş verir və keçmiş təcrübələr əsasında gələcəkdə qərarlar qəbul olunur<ref>{{cite book| vauthors = Sherwood L |title=Human Physiology: From Cells to Systems|url=https://books.google.com/books?id=_i5BBAAAQBAJ&pg=PT189|date=1 January 2015|publisher=Cengage Learning|isbn=978-1-305-44551-2|pages=157–162}}</ref>.

== Yaddaşın növləri ==
# Sensor yaddaş ({{dil-en|Sensory Memory}}) — bu yaddaş növü qısamüddətlidir və hisslərin qavradığı məlumatları çox qısa bir müddət ərzində saxlayır. Məsələn, bir görüntü gözünüzün qabağında bir neçə saniyə qalsa da, yaddaş tez itir.
# Qısamüddətli yaddaş ({{dil-en|Short-term Memory}}) — bu yaddaş növü qısamüddətlidir və məlumatları təxminən 20-30 saniyə ərzində saxlayır. Əgər bu məlumat təkrar olunmazsa, unudula bilər. Məsələn, telefon nömrəsini bir dəfə eşidəndə onu qısa müddət yadda saxlayırsınız<ref name="Eysenck 2012">{{cite book | vauthors = Eysenck M | title=Attention and Arousal : Cognition and Performance | publisher=Springer Berlin Heidelberg | location=Berlin, Heidelberg | year=2012 | isbn=978-3-642-68390-9 | oclc=858929786 }}</ref>.
# Uzunmüddətli yaddaş ({{dil-en|Long-term Memory}}) — uzun müddət saxlanılan məlumatların saxlandığı yaddaş növüdür. Bu yaddaş növündə məlumatlar uzun illər, hətta ömür boyu saxlanıla bilər. Uzunmüddətli yaddaşda məlumatlar məzmunlarına və əhəmiyyətlərinə görə saxlanılır.

== Yaddaşın tipləri ==
Deklarativ yaddaş ({{dil-en|Declarative Memory}}) — faktlar və hadisələr haqqında məlumatları saxlayır. Deklarativ yaddaş iki hissəyə bölünür<ref name="Bauer Larkina pp. 907–924">{{cite journal | vauthors = Bauer PJ, Larkina M | title = The onset of childhood amnesia in childhood: a prospective investigation of the course and determinants of forgetting of early-life events | journal = Memory | volume = 22 | issue = 8 | pages = 907–24 | date = 2013-11-18 | pmid = 24236647 | pmc = 4025992 | doi = 10.1080/09658211.2013.854806 | publisher = Informa UK Limited }}</ref>:
* Semantik yaddaş — ümumi biliklər, faktlar, anlayışlar.
* Epizodik yaddaş — şəxsi təcrübələr və hadisələr.

Prosedural yaddaş ({{dil-en|Procedural Memory}}) — bacarıqlar və vərdişlərlə bağlı yaddaşdır. Məsələn, velosiped sürməyi və ya piano çalmağı xatırlamaq prosedural yaddaşa aiddir<ref name="Staniloiu Markowitsch 2012 p.">{{cite journal | vauthors = Staniloiu A, Markowitsch HJ | title = Towards solving the riddle of forgetting in functional amnesia: recent advances and current opinions | journal = Frontiers in Psychology | volume = 3 | pages = 403 | date = 2012-11-01 | pmid = 23125838 | pmc = 3485580 | doi = 10.3389/fpsyg.2012.00403 | publisher = Frontiers Media SA | doi-access = free }}</ref><ref name="Smith 2014 pp. 959–972">{{cite journal | vauthors = Smith CN | title = Retrograde memory for public events in mild cognitive impairment and its relationship to anterograde memory and neuroanatomy | journal = Neuropsychology | volume = 28 | issue = 6 | pages = 959–72 | date = November 2014 | pmid = 25068664 | pmc = 4227913 | doi = 10.1037/neu0000117 | publisher = American Psychological Association (APA) }}</ref><ref name="Ortega-de San Luis Ryan p=dmm035055">{{cite journal | vauthors = Ortega-de San Luis C, Ryan TJ | title = United states of amnesia: rescuing memory loss from diverse conditions | journal = Disease Models & Mechanisms | volume = 11 | issue = 5 | page = dmm035055 | date = May 2018 | pmid = 29784659 | pmc = 5992608 | doi = 10.1242/dmm.035055 | publisher = The Company of Biologists }}</ref>.

== Yaddaşın pozulmaları ==
Yaddaş problemləri və ya pozulmaları psixologiyada böyük bir tədqiqat sahəsidir. Məsələn<ref name="Spiegel Smith Wade Cherukuru 2017 pp. 2691–2703">{{cite journal | vauthors = Spiegel DR, Smith J, Wade RR, Cherukuru N, Ursani A, Dobruskina Y, Crist T, Busch RF, Dhanani RM, Dreyer N | title = Transient global amnesia: current perspectives | journal = Neuropsychiatric Disease and Treatment | volume = 13 | pages = 2691–2703 | date = 2017-10-24 | pmid = 29123402 | pmc = 5661450 | doi = 10.2147/ndt.s130710 | publisher = Dove Medical Press Ltd. | doi-access = free }}</ref>:
* Amneziya — yaddaşın tam və ya qismən itirilməsi.
* Demensiya — yaddaşın və idrak funksiyalarının tədricən zəifləməsi, adətən yaşlı insanlarda baş verir.

Yaddaşın yaxşılaşdırılması üçün psixologiyada müxtəlif texnikalar var, məsələn, təkrar, assosiasiya, vizual obrazlardan istifadə, meditasiya və diqqətin artırılması kimi üsullar yaddaşı gücləndirə bilər<ref name="Baddeley 2007">{{cite book <!-- Deny Citation Bot--> | vauthors = Baddeley A |title=Working Memory, Thought, and Action |publisher=Oxford University Press |date=2007-03-15 |isbn=978-0-19-852801-2 | doi=10.1093/acprof:oso/9780198528012.001.0001 |s2cid=142763675 |url=https://semanticscholar.org/paper/fbb0aa52c0be173553e0cecea4c77a5457079049 }}</ref>.

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}

== Ədəbiyyat ==
{{Refbegin}}
* {{Cite news |vauthors=Eck A |title=For More Effective Studying, Take Notes With Pen and Paper|work=Nova Next |date=June 3, 2014 |publisher=PBS| url=https://www.pbs.org/wgbh/nova/next/body/taking-notes-by-hand-could-improve-memory-wt/}}
* {{Cite book |vauthors=Fernyhough C |title=Pieces of Light: How the New Science of Memory Illuminates Stories We Tell About Our Pasts |isbn=978-0-06-223789-7|year=2013| publisher = HarperCollins }}
* {{Cite journal |vauthors=Fields RD |title=The Brain Learns in Unexpected Ways: Neuroscientists have discovered a set of unfamiliar cellular mechanisms for making fresh memories |journal=[[Scientific American]] |volume=322| issue=3 |date=March 2020 |pages=74–79 |pmid=34276078 |pmc=8284127 |quote=[[Myelin]], long considered inert insulation on [[axon]]s, is now seen as making a contribution to learning by controlling the speed at which signals travel along neural wiring.}}
* {{Cite web |vauthors=Leyden A |date=January 24, 2014 |title=20 Study Hacks to Improve Your Memory |website=Exam Time |url=https://www.goconqr.com/en/examtime/blog/study-hacks/}}
* {{Cite book |vauthors=Ranganath C |date=2024 |title=Why We Remember: Unlocking Memory's Power to Hold on to What Matters |location=New York |publisher=Doubleday |isbn=978-0-385-54863-2 |oclc=1420804022}}{{Refend}}

{{Vikianbar kateqoriyası|Memory}}

[[Kateqoriya:Psixologiya]]
[[Kateqoriya:Yaddaş]]
[[Kateqoriya:Bilik mənbələri]]