Yamato monoqatari
Yamato monoqatari (yaponca 大和物語) — 951-ci ilə aid yapon ədəbiyyatının nümunəsi.[1]
Haqqında[redaktə | mənbəni redaktə et]
«Yamato-monoqatari»nin adı da Yamato adlı bir əyalətin adı ilə bağlıdır. Bu almanaxda da bir sıra hekayələr yığılıb. Bu abidədə baş qəhrəmanlar saray cəngavərləri və saray xanımlarıdır. «Yamato-monoqatari»də şeirlərin qarşılıqlı əlaqəsi bir qədər başqa cürdür və bu şeirlər müəyyən aspektlərdə hekayələr əlaqələndirilir, əslində isə burada da həmin şeirlər müstəqildirlər.
«Yamato-monoqatari» 951-ci ildə toplanıb, yazıya alınmışdır. Onun müəllifi məlum deyil. Bəzi mənbələrə görə əsərin müəllifi Arivara-no Şiqe xanımdır. Bəzi alimlər isə belə güman edirlər ki, bu əsəri İse-no va yazıb. Bu abidəni yapon dilindən rus dilinə A.M.Yermakova tərcümə etmiş, onu geniş filoloji təhlilə cəlb etmiş və ona geniş əhatəli şərh yazmışdır. Bu əsər Heian dövrünün (IX-XII əsrlər) ən mükəmməl ədəbi-estetik abidələrindən biridir. İ.M.Yermakova tədqiqatının əvvəlində Heian dövrünü belə səciyyələndirir: Yapon ədəbiyyatının və mədəniyyətinin hər hansı bir tədqiqatçısı, onun hansı dövrü tədqiq etmək istiqamətindən asılı olmayaraq həmişə tarixdə Heian dövrü (IX-XII) adlanan bir dövrün cazibəsindən uzaqlaşa bilməz. Bu dövr nəhəng ədəbi, quruculuq dövrü idi və bu mənada həmin dövr yapon söz sənətinin zirvə nöqtəsi adlandırılmağa layiq olan bir dövrdür… Məhz Heian dövrü bir çox əsrlər boyu əsas ədəbi etalonları, başlıca poetik priyomların teleologiyasını, ədəbi zövqlərin sistemə salınmasını, ədəbi dünyagörüşlərinin mahiyyətini müəyyənləşdirmişdir. (Teleologiya – elə bir idealist təlimdir ki, bu təlimə görə təbiətdə hər şey məqsədəuyğun şəkildə yaranmışdır.).
Nara dövründən sonra gələn Heyyan dövrünün poeziya üçün romantik ideallar yaratmaq üçün, asudə düşünə bilmək üçün gözəlliklərini bir də o fakt sübut edir ki, yapon dilində «Heian» sözünün mənası – «Sakitlik» deməkdir. Tədqiqatçıların fikrincə, o dövrün Yaponiyası qeterodoksiyanın heyrət ediləcək nümunəsidir (Qeteredoksiya – düşüncədə, psixologiyada, dini etiqadda müəyyən qədər sərbəstlik monotonluqdan uzaqlaşmaq).
Əgər yapon cəmiyyətinin ilk dövrlərində qədim yapon etiqadlarının məcmuu olan Şintoizm hökm sürürdüsə artıq Heian dövründə Budda metafizikasının «İn-yan» adlanan magiya praktikasının Substratına çevrilir. (Substrant – qalib gələn təfəkkür və ideologiya, yerli dili sıxışdırıb çıxaran gəlmə dildə və şair bu kimi hadisələrdə əvvəlki yerli adət və ənənələrin, dilin və s. qalması)
Heian dövrünün mədəniyyətinin daşıyıcıları bu və ya başqa dərəcədə poeziyanın fəal yaradıcıları idi. Bu dövrdə müəllif oxucuya, oxucu isə müəllifə çevrilirdi. İ.M.Yermakova yazır: «Yamato-monoqatari» abidəsində toplanan materiallarla tanış olduqca biz bir neçə konsepsiyanı üzə çıxarmış oluruq, bunlar bu və ya başqa arqumentlərlə möhkəmlənən konsepsiyalardır, lakin bununla belə yenə də həmin konsepsiyaların tam sübut edildiyini demək olmaz. Amma bircə şey aydındır. Bu abidənin bir neçə «qatı» vardır, görünür buradakıların hamısını eyni adam yazmamışdır, hətta oxucuya və tədqiqatçılara belə gəlsə də. Burada hadisəni nəql və təsvir etmə vahid bir stilə oxşasa da hiss edilir ki, müxtəlif üslubu müəlliflər eyni bir üslub texnikasına tabe olmuşlar. «Yamato-monoqatari»də vahid qəhrəman yoxdur, hətta üstünlük təşkil edən personojlar qrupu da yoxdur. Burada yeganə sabit mövzular bunlardır: sevgi, ayrılıq, dünyanın faniliyi. Deyildiyi kimi «Yamato-monoqatari»də üstünlük təşkil edən poeziya nümunələri tankalardır. Bu tankalar ya abidə müəllifinin eşitdiyi, ya hansısa bir ev dəftərindən götürülmüş hansısa başqa antologiya seçilmiş, kiminsə qaralamasından alınmış tankalardır.
«Yamato-monoqatari»nin əsas poetik problemi tankaların prozaya uyğunlaşdırılması məsələsidir, yəni şeirin kontekstə sığışdırılması problemidir. Yamato-monoqatari lirik prozanın inkişafında keçici eksperimental xarakter daşıyır, amma bu prozada gözəllik yaradır. «Yamatoda» nəql etmə zəncirvari şəkildədir. Bu, bəzən bütöv bir dövr-tsikl yaradır. Bu abidənin tədqiq edərkən belə nəticəyə gəlmək olur ki, bu abidədə pərakəndəlik yoxdur, düşünülmüş bir kompozisiya vardır. Bu abidə müəyyən mənada novator antologiyadır. Bu əsərin qiyməti yalnız onun forma və məzmun yeniliyində deyil, həm də bu abidədə daxili kompozisiya ilə poetika rəngarəngliyi arasında gözəl bir harmoniya vardır.[1]