Yay dombalanı

Yay dombalanı (Elmi adı - Tuber aestivum) — IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu "Nəsli kəsilməyə həssas olanlar"kateqoriyasına aiddir – VU A2c + 3cd. Nadir növdür.

Qısa morfoloji təsviri

Meyvə cismi torpaq altında əmələ gələn, kök yumrusuna bənzər, ellipsoidal-dairəvi, 2,5-8 sm diametrindədir. Xarici səthi qara və ya qara-qəhvəyi rəngli, iri piramidavari ziyillidir. Göbələyin ləti zəif və şirin iyə malikdir. Yetişməmiş göbələk yarıya kəsilmiş halda ağımtıl, yetişdikdən sonra sarımtıl –qəhvəyi, ağımtıl-cizgili, mərmərə bənzər naxışlıdır.

Bioloji, ekoloji və fitosenoloji xüsusiyyətləri

Heterotallik növdür, cinsi çoxalması üçün populyasiyada genetik cəhətdə fərqli fərdlərin olması tələb olunur. Simbiotrofdur, Fagus, Quercus, Carpinus və Corylus cinslərinin növləri ilə mikoriza əmələ gətirir. Enliyarpaqlı meşələrdə yaz və payız aylarında rast gəlinir. Müxtəlif mexaniki tərkibli torpaqlarda əmələ gəlir. Göbələk onun meyvə cismi ilə qidalanan heyvanlar vasitəsilə (gəmiricilərlə, qabanlar və həşəratlarla) yayılır.

Yayılması

Qax rayonu (Alatemir kəndinin ətrafı, fındıq bağları); Zaqatala rayonu (Zarağan meşəsi); Şəki rayonu (Qarasu kəndinin ətrafı, meşələrdə).

Sayı və tendensiyası

Azərbaycanda nadir hallarda rast gəlinir.

Məhdudlaşdırıcı amillər

Torpaq və iqlim şəraitinə yüksək tələbkarlıq, meyvə cisimlərinin tədricən yetişməsi, onların kütləvi yığılması ilə əlaqədar göbələk populyasiyasının həssaslığı.

Mühafizə tədbirləri

Populyasiyanın vəziyyətini nəzarətdə saxlamaq, yeni yayılma yerlərinin axtarılması vacibdir. Meyvə cisimlərinin toplanılmasına məhdudiyyət qoyullmalıdır.