Yeni Dil Hərəkatı

Yeni Dil Hərəkatı — Gənc Qələmlərin həyata keçirdiyi dildə sadələşmə hərəkatıdır.

“Gənc Qələmlər” dərgisi ətrafında toplanıb, “Yeni dil” hərəkatını başladanlar da dövrün türkçülük hərəkatını yürüdən sənət və fikir adamlarıdır. Türkcənin sadələşməsi məsələsində ən qalıcı addımı “Yeni dilçilər” atdılar. 1911-ci ildə Selanikdə “Gənc Qələmlər” dərgisi ətrafında toplaşan “Yeni dilçilər” ilk dəfə “Milli ədəbiyyat” anlayışını da ortaya atmışdılar. Ömər Seyfəddin və Ziya Göyalpın başçılığı ilə Gənc Qələmlər və Yeni Dil hərəkatı “Milli bir ədəbiyyat milli bir dillə yaradıla bilər” fikrini ortaya atıb, Türkcənin sadələşməsi üçün bu əsasları qəbul və elan etmişdilər:

1. Ərəbcə və farsca dil qaydalarını işlətməməli və bu qaydalarla yaradılan tərkiblər aradan götürülməli.
2. Ərəbcə və farsca sözlər türkcədə deyildiyi kimi yazılmalı.
3. Başqa türk şivələrindən sözlər alınmamalı.
4. İstanbul şivəsi əsas götürülərək yeni bir yazı dilinin meydana gətirilməsi.
5. Dil və ədəbiyyatın şərq-qərb təqlidçiliyindən uzaqlaşdırılması.

Türk şair, yazıçı və fikir adamları arasında qısa zamanda yayılan bu yeni dil və milli ədəbiyyat anlayışı bir ədəbiyyat axını halını alıb və dövrün bütün şair və yazıçıları bu anlayışla əsərlər yaratmışlar. Bu dönəmdə sadə dillə əsər yazan şair və yazıçılardan bəziləri bunlardır: Ziya Göyalp, Ömər Seyfəddin, Faruq Nafiz, Xalid Fəxri, Orxon Seyfi, Yusuf Ziya, Ənis Behiç, Xalidə Ədib, Yaqub Qədri, Rəfiq Xalid, Rəşad Nuri, Yəhya Kamal; Türkçü hərəkatın içində olmayan Mehmet Akif, Süleyman Nazif və digərləri.

Çağdaş türkcənin sadələşməsi və inkişafında “Yeni dil” hərəkatı ilk dövr, başlanğıc dövr olaraq düşünülsə, ikinci dövr də 1930-cu illərdə başlayan “Dil İnqilabı” dövrüdür. Bu dövrdə Atatürkün başçılığı ilə türkcəyə dövlət əli uzandı, sadələşmə və türkcəçilik bir “dövlət siyasəti” halına gətirildi. 1928-ci ildə Latın əlifbasının qəbulu və 1932-ci ildə Türk Dili Tədqiq Cəmiyyətinin və 1936-cı ildə Türk Dili Qurumunun yaradılması türkcənin sadələşdirilməsi və zənginləşdirilməsi ilə yanaşı, onun araşdırılması və incələnməsini də təmin etmişdir.