Çəhrayı rodiola

Çəhrayı rodiola
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Evdikotlar Klad: Bazal evdikotlar Klad: Superrozidlər Dəstə: Daşdələnçiçəklilər Fəsilə: Dovşankələmikimilər Yarımfəsilə: Sempervivoideae Triba: Umbiliceae Cins: Rodiola ???: Çəhrayı rodiola
Beynəlxalq elmi adı
Rhodiola rosea L., 1753
Şəkil axtarışı ITIS   520045 NCBI   203015 EOL   406574

Çəhrayı rodiola (lat. Rhodiola rosea) — dovşankələmikimilər fəsiləsinin rodiola cinsinə aid bitki növü.

Botaniki təsviri

Çəhrayı radiola (qızıl kök) çoxillik ot bitkisidir. Kökümsovları qalın olub, kökləri nazik çıxıntılardan ibarətdir. Kəsilmiş kökü və kökümsovu müxtəlif cür olur. Kökümsovların uzunluğu 9 sm, eni isə 2-5 sm, sərt, qırışıq, yuxarı hissəsi parlaq olub, pulcuqlu yarpaqlardan ibarətdir. Köklərinin uzunluğu 2-9 sm, eni isə 0,5-1 sm-ə bərabərdir. Xarici qatı qaşınan zaman limonu-sarı rəngli olur. Gövdəsi çoxsaylı, bəzən tək, düzqalxan, budaqlanmayan, adətən hündürlüyü 10-40 sm-ə bərabərdir. Yarpaqları oturaq, uzunsov-yumurtaçəkilli, ellipsçəkilli demək olar ki, neştərşəkilli, itiuclu, yuxarı hissəsi yabayabənzər-dişcikli olub, hündürlüyü 0,7-3,5 sm, eni isə 0,5-3 sm-ə bərabərdir. Çoxçiçəkli olub, qalxan çiçək qrupunda formalaşmışdır. Çiçəkləri bircinsiyylətli, 4 bəzən 5 saylı, kasacığı sarımtıl-yaşıl, ləçəkləri isə sarı rənglidir.

Sidr seyrək meşələrdə və rütublətli çəmənliklərdə yaşayır.

Yabanı çoxillik çəhrayı radiolanın kökümsovu və kökü vegetasiya dövrünün sonunda toplanılır. Bitki toplanıldıqdan 10-15 il sonra bərpa olunur. Xammal toplandıqdan sonra çardax və digər qapalı yerlərdə, günəşli havada və ya 50-60^оС temperaturda quruducu şkafda aparılmalıdır. 

Çiçəkləri  xaricdən bozumtul-qəhvəyi, daxili isə çəhrayı-qəhvəyi və ya açıq-qəhvəyi olur. Spesifik qızılgül iyli və acı, büzücü dadlıdır.

Quru, havası yaxşı dəyişilən yerlərdə saxlanılmalıdır. Saxlanılma müddəti 3 ildir.

Tərkibi və təsiri

Yarpaqlarında 4-9% arbutinin, hidroxinon, metilarbutinin, qall, ellaq, xinin və ursol turşuları, flavonoidlər və aşı maddələri vardır. Yeraltı orqanlarında fenolspirt və qlikoziqlər, 1% salidrozidlər (rodiolozid), 20% flavonoidlər, aşı maddələri, üzvi turşular və efir yağları vardır. 

Ümumtonuslandırıcı dərmandır. Ekstraktı mərkəzi sinir sistemini stimullaşdırır, beyni enerji ilə təmin edir, intensiv şəkildə oksidləşdirmə-sintez, makroergik fosfat proseslərini həyata keçirir. Maddələr mübadiləsi proseslərini də normallaşdırır. Eyni zamanda adaptasiya proseslərini, orqanizmin müxtəlif faktorlara qarşı (səs, infeksiya) həssaslığın yüksəlməsinə qarşı rezistentlik yaradır.

Xammalından məhlul və ekstrakt hazırlanır ki, stimullaşdırıcı vasitə kimi yüksək həssaslıqlarda, astenik vəziyyətlərdə, fiziki və psixi yorğunluqlarda və nevrasteniyada müvəffəqiyyətlə işlədilir.