İslam fəlsəfəsi üçün mənbəyə bax

{{İslam etiqad məzhəb}}
== Tarixi ==

İslamda fəlsəfə tarixini araşdıran tədqiqatçıların gəldiyi qənaətə görə umumi tarixdə olduğu kimi qədim, orta və yeni dövr kimi üç mərhələyə bölgünün  islam fəlsəfəsində də istifadə olunması süni bölgü olar. İslamda bəzi fərqliləşmiş düşüncə növləri var ki, başlanğıc dövründən bu günə qədər mövcudluqlarını davam etdirmişlər. Qütbuddin Əşkəvəri mütəfəkkirlər və mənəviyyat əhli barəsindəki tarixi İslamdan öncəki mütəfəkkirlər, Sünni islam mütəfəkkirləri, Şiə islam mütəfəkkirləri olaraq üç böyük dairədə araşdırır. Ümumilikdə isə Abbasilər dövründə [[Yunan fəlsəfəsi]]ni tərcümə və yaxından tanıma işi sürətləndi. 832-ci ildə Xəlifə Məmun tərəfindən qurulan Daru'l hikmə (Fəlsəfə Akademiyası) bu sahədə vacib xidmət göstərib.

== İslam fəlsəfi fikrinin formalaşması ==
Fransız filosof, araşdırmaçı [[Henri Korbin]] islamda fəlsəfi düşüncə barədə özünün "İslam Fəlsəfəsi Tarixi" adlı kitabında bunları bildirmişdir: 
{{sitatın əvvəli}}
"İslamda fəlsəfi düşüncənin mənası və davam etdirilməsi, ancaq qərbdə bir çox əsrdən bəri fəlsəfə deyə adlandırılan şeyin tam bir qarşılığının İslamda axtarılması şərti ilə həqiqətən dərk edilə bilər. Hətda yunan terminlərinin ərəb dilinə uydurulmasından yaranan və İslamın ilk əsrlərinin peripatetikləri və yeni platonçuları üçün istifadə edilən "fəlsəfə" və "feylosof" terminləri də tam mənaları ilə bizim "philosophie" və "philosophe" terminlərimizi qarşılamır. "Philosophie" (fəlsəfə) və "theologie" nin (ilahiyyat) qəti şəkildə ayrılmağı qərbdə orta əsr sxolastik fəlsəfəsinə qədər gedib çıxır. Bu ayrım üçün bəlli bir ölçüdə dünyəviləşmə, din və dünya işlərinin ayrılması meylinin (secularisation) olması lazımdır ki, islamda bu meyil meydana gələ bilməzdi, çünki hər şeydən əvvəl islam "kilsə" faktını bütün o mahiyyət və nəticələri etibarı ilə tanımış deyildi."
{{sitatın sonu}}
İslam fəlsəfi fikrinin formalaşmasında heç şübhəsiz ki, islam dininin banisi, dünya miqyasında böyük və nadir şəxsiyyət sayılan Məhəmməd peyğəmbərin çox ciddi təsiri olmuşdur. Məhəmməd peyğəmbərin kəlamları xeyirxahlıq, ümumbəşərilik, ideyaları ilə yoğrulmuşdur. O, əxlaqi keyfiyyətlər, davranış qaydaları haqqında bir çox müdrik fikirlər söyləmiş və bu fikirlər müqəddəs Quranda, həmçinin hədislərdə öz əksini tapmışdır. Quran öz İlahi dəvətində insanları əqli nəticələr vasitəsilə metafizikaya, Allaha, mələklərə və Axirət gününə inam bəsləməyə səsləyirdi. Lakin fəlsəfə müsəlmanlar arasında xüsusi bir elm şəklində VIII əsrdən etibarən geniş yayılmağa başlandı. Bu bir tərəfdən müsəlmanların sıralarında ilahiyyat məsələləri ilə bağlı ciddi ixtilafların baş qaldırdığı, digər tərəfdən isə Abbasi xəlifələrinin yunan, hind və iran fəlsəfə kitablarını ərəb dilinə tərcümə etdirib, geniş yaydıqları zamana təsadüf edir. Hələ ilkin mərhələlərdən başlayaraq, İslam alimləri bütün əqli elmləri fəlsəfə kimi tanıyırdılar. Onlar tarix, ədəbiyyat, dilçilik, təfsir, hədis, üsul və fiqh kimi nəqli elmləri çıxmaq şərti ilə ilahiyyat, cəbr, həndəsə, astronomiya və musiqi kimi bütün əqli elmləri fəlsəfənin tərkib hissəsi hesab edirdilər. Bu baxımdan, fəlsəfə ümumi bir elm olduğundan onun üçün xüsusi bir tərif və mövzu göstərilməmişdir. Bu mərhələdə İslam mütəfəkkirləri fəlsəfəni əsasən aşağıdakı hissələrə bölmüşlər:

=== 1. Nəzəri fəlsəfə ===
Bu növ fəlsəfə əşyanı olduğu kimi tədqiq edir, onun malik olduğu kəmiyyət və keyfiyyətləri araşdırır. Nəzəri fəlsəfə də öz növbəsində üç hissədən ibarətdir:

'''a) İlahiyyat''' — ali təbəqəli fəlsəfə. Bu fəlsəfənin mövzusu ümumi şəkildə varlıqdır. Başqa sözlə desək, bu fəlsəfə var olan hər bir şeyin kim və ya nə olduğundan asılı olmayaraq, ümumilikdən söhbət açır. Deməli, bizim düşündüyümüzün əksinə olaraq «İlahiyyat» fəlsəfəsi, təkcə «Allahın» varlığından danışmır. Lakin «Allah» məfhumu bu elmin ən ali mövzusu olduğu üçün «İlahiyyat» adı ilə tanınmışdır.

'''b) Riyaziyyat''' — orta təbəqəli fəlsəfə. Bu fəlsəfə isə əşyaya hakim olan riyazi qanunlardan bəhs edir. Cəbr, Həndəsə və Musiqi elmləri bu hissənin əsas bölümləridir. Cəbr ədədlərə, Həndəsə xətlərə, Musiqi isə səs və notlara hakim olan riyazi qanunları təsdiq edir. Bu elmlərin əsas və ortaq olmaq şərti ilə iki xüsusiyyəti var. Əvvəla, burada qanunların şamil olduğu mövzular yalnız xarici aləmdə müəyyən maddi predmetə bağlanır. Zehni təsəvvürdə isə onları müəyyən maddi predmetə bağlamaq zəruri deyil; məsələn: rəqəmlər (2, 6, 9 və s.) xarici aləmdə yalnız maddi predmetlərin (ağac, ev, daş və s.) əsasında özlərini göstərirlər. Zehni təsəvvürdə isə bu zərurət aradan gedir. İkinci xüsusiyyət isə bu elmlərdə qanunların riyazi və dəyişməz olmasıdır. 

'''c) Təbii və fiziki elmlər''' — aşağı təbəqəli fəlsəfə. Bu hissəyə aid olan fəlsəfə əşyanın təbii və fiziki fəlsəfələrini araşdırır. Fizika, kimya, fiziologiya, biologiya və s. kimi elmlər buraya daxildir

=== 2. Əməli fəlsəfə, yaxud əxlaq və hüquq fəlsəfəsi ===
Bu fəlsəfə insanın əməl və hərəkətlərindən bəhs edir, rəftarının yaxşı və ya pis olduğunu müəyyənləşdirir. Bu növə Əxlaq, Ailə hüquqları, Hüquq və Siyasət daxildir.
Müsəlman alimləri fəlsəfənin növləri arasında nəzəri fəlsəfənin birinci hissəsinə, yəni «İlahiyyat»a tədricən daha çox üstünlük verməyə başladılar. İslam filosofları bu elmlə daha ətraflı maraqlanır, nəzəriyyələr irəli sürürdülər. Beləliklə, əvvəllər ümumi ad olaraq bütün əqli elmləri şamil edən fəlsəfə müsəlmanlar arasında «İlahiyyat» kimi qəbul olundu. «İlahiyyat» varlıq aləmini qeydsiz-şərtsiz araşdırır. Bu elmin mövzusu konkret şəkildə nə maddə, nə də metafizikadır. Varlığın, yaxud «vücudun» ümumi qanunları, xüsusiyyətləri və s. bu elm vasitəsilə açıqlanır. Yəni, misal üçün hər hansı bir maddəni götürsək, onunla bağlı olan «səbəbiyyət» qanunu bizim üçün aşkarlanar. Burada söhbət maddənin bir nəticə kimi hansı səbəbdən vücuda gəlməsi, yaxud da bir səbəb kimi hansı nəticələr yaratmasından gedir. Bu qanunun (Səbəbiyyət) həmin maddəyə hakim olması onun maddə olduğundan irəli gəlmir. Sadəcə, maddənin «mövcud olması» onun bu qanunla əlaqəli olduğunu açıqlayır. Lakin bu maddənin qeyri-üzvi, elastik və radioaktiv olub-olmaması, bilavasitə onun maddə olması ilə bağlıdır. Beləliklə, birinci qanun (Səbəbiyyət) fəlsəfənin, sonrakılar (qeyri-üzvilik, elastiklik, radioaktivlik) isə fizikanın mövzularıdır.

Şərq və qədim yunan fəlsəfəsini öyrənmək əsasında X-XIV əsrlərdə ərəbdilli fəlsəfə özünün ən yüksək mərhələsinə çatmışdır. Bu dövrdə ilahiyyata bağlı islam fəlsəfəsi, vəhdəti-vücüd təlimi, xüsusən sufizm (təsəvvüf), yunan filosoflarının, ilk növbədə Platon (Əflatun) və Aristotelin (Ərəstunun) fəlsəfəsi zəminində yaranan, sonralar orijinal təlimə çevrilən Şərq peripatetizmi daha geniş yayılmışdır. Hələ xəlifə [[Məmun]] ibn Harun ər-Rəşidin dövründə (813-833) yunan, Roma, hind, fars və başqa mədəniyyətlərin bir sıra əsərləri, o cümlədən fəlsəfi əsərlər ərəb dilinə tərcümə edilmişdir. Bu tərcümələr, xüsusi ilə də Platon və Aristotelin əsərləri islam filosoflarına çox böyük təsir göstərmişdir. Peripatetikliyin Aristotelə, işraqiliyin isə Platona söykənməsi də məhz buradandır.

XII əsrin ikinci yarısından, xüsusən də XIII əsrin əvvəllərindən başlayaraq, islamda fikir müxtəlifliyinin, fərqliliyin meydana çıxması çeşidli məzhəblərin, təriqətlərin, cərəyanların yaranmasına səbəb oldu. Məhəmməd peyğəmbərə istinad edilən bir hədisdə buyrulur ki, «yəhudilər 71, xristianlar 72 qola ayrıldıqları kimi, islam ümməti də 73 qola bölünəcəkdir». Say məsələsi əhəmiyyətli olmasa da, müxtəlif bölünmələrin baş verməsi islam fəlsəfəsində də fərqliliyi ortaya çıxartdı. Müsəlmanların bölünərək bir-birindən fərqli firqələrə — qruplara ayrılması islam fəlsəfəsində müxtəlif baxışların yaranmasına səbəb oldu. Həmin firqələrin bir qismində sxolastika, digər qismində isə mistika özünü daha çox büruzə verirdi. Məsələn, cəbərilər və mütəzililər üçün sxolastik mühakimələr, sufilər və zahidlər üçün isə mistik görüşlər daha səciyyəvi idi.

== Sxolastika ==
İslam sxolastikası cəbərilik, qədərilik və mütəzililik kimi məzhəblərin ortaya çıxması ilə yaranmışdır.

== Cəbərilik ==
Cəbərilik cərəyanını 745-ci ildə Xorasanda öldürülən Cəhl bin Sarvanın ortaya atdığı qəbul edilir. Bu məzhəbə görə, insanın qüdrəti, iradəsi, azadlığı yoxdur və onun işi, hərəkəti, fəaliyyəti özünə məxsus deyil. Çünki insan hər işdə Allahın mütləq iradəsinə tabedir və hər işi yalnız Allah gördürür, insan isə sadəcə, Allahın istəyini yerinə yetirən bir vasitəçi rolu oynayır. İnsanı hər hansı bir işi yerinə yetirməyə Allah məcbur edir və bu səbəbdən, gördüyü işə görə insana cəza və yaxud tərbiyə vermənin elə bir mənası yoxdur.

Alın yazısı fikrini müdafiə edən və iradə azadlığını rədd edən cəbərilərin əksinə olaraq, qədərilər irəli sürürdü ki, insan öz hərəkətlərində sərbəstdir. İnsanın başına gələn xeyir də, şər də öz əməllərinin nəticəsidir və onun gördüyü işlər Allahın məcburiyyəti ilə yox, insanın özü ilə bağlıdır. Bir tərəfdən Allahın hər şeyə qadir olduğu təsdiq edilir, o biri tərəfdən elan edilir ki, insan ilahi göstərişlərə əməl edib etməməkdə tamamilə sərbəstdir və hər kəs əməllərinə görə şəxsən məsuliyyət daşıyır.

Ortodoksal islama müxalif olan digər məzhəb isə mütəzililik idi. VIII əsrdə Vasil bin Ata və Əmr bin Übeyd tərəfindən irəli sürülən mütəzililiyə görə, insan özünün xeyir və şər əməllərinin yaradıcısıdır. Allah ədalətlidir, zülmkar deyil. Allahın ədalət prinsipi ilə qoyduğu qanunlar xeyirə xeyirlə, şərə şərlə cavab verir [2, s.72-74]. Mötəzililər İslam tarixində birinci olaraq ilahiyyatda rasionalist (ağıla əsaslanan) cərəyanın yaradıcıları hesab edilir. Onlar göstərirdilər ki, din məntiqi mühakimələrin cəminə əsaslanır. İlahiyyatçılar isə, əksinə, təsdiq edirdilər ki, belə fikir din üçün deyil, fəlsəfə üçün məqbuldur. Din vicdan işidir, o elmi nəzəriyyəyə oxşamır, buna heç ehtiyac da yoxdur. İlahiyyatçılar hesab edirlər ki, mötəzililərin fəlsəfəsi təfəkkürü yüksəldir, ruhu isə zəiflədir.

== Mistika ==
Hakim dairələrdə varlanmaya, dəbdəbəli həyat sürməyə güclü meyl göstərilməsi və Xilafətdə gedən təbəqələşmə müsəlmanların aşağı təbəqələrində ciddi narazılığa səbəb olurdu. Bu narazılıq öz ifadəsini ən passiv formada zühddə (asketizmdə) tapdı. Zahidlər (asketlər) zəngin həyat tərzinə nifrət bəsləyərək mənəvi kamilliyi maddi sərvətə qarşı qoyurdular. O dövrün bir sıra görkəmli şairlərinin zühd haqqında şeirlər silsiləsi, divanlar yazması da məhz bununla əlaqədardır. İslam zəminində yaranmış sufilik cərəyanında zərdüştilik və xristianlığın da təsiri özünü göstərir. Sufiliyin zühd əsasında formalaşması isə bu firqədə hind və çin təsirinin olmasını təsdiq edir.
İslam dünyasında mövcud olan ictimai-siyasi, dini-fəlsəfi və fəlsəfi təlimləri ümumiləşdirildikdə bunlar dörd qrupda birləşir: 1. məşşailər; 2. işraqilər; 3. kəlamçılar.

== Məşşai fəlsəfəsi ==
«Məşşai» sözü yeriyən deməkdir. Bu söz Aristotelin davamçılarını özündə cəm etmiş «Peripatetik» (yunanca: perepateo – gəzişirəm, yeriyirəm) məktəbindən götürülmüşdür. Bunu Aristotelin Likey xiyabanlarında gəzişərək fəlsəfi mühazirələr söyləməsi ilə izah edirlər. Məşşai fəlsəfi cərəyanının önündə şərqin görkəmli filosofu İbn Sina (980-1037) durur. İbn Sina Əl-Farabidən (870-950) sonra Aristotel nəzəriyyələrinə varis çıxan ən böyük filosof sayılır. Onun sistemləşdirdiyi Məşşai fəlsəfəsinin əsas xüsusiyyəti həqiqətin kəşf olunmasında yalnız əqli yollara istinad etməsindən ibarətdir. Məşşai filosofları hesab edirlər ki, həqiqətin kəşf olunması üçün əqli sübutlar kifayət edir. Bunun üçün həqiqət axtaranın əməli mərhələlər keçməsi, ruhunu paklaşdırması zəruri deyildir. Məşşai fəlsəfəsi İslam dünyası üçün mütləq bir fəlsəfə sistemləşdirə bilməsə də, müsəlmanlar arasında uzun əsrlər boyu hakim fəlsəfi nəzəriyyə olmuş və geniş yayılmışdır. Bu fəlsəfənin Bəhmənyar ibn Mərzban (993-1066), Nəsirəddin Tusi (1201-1274), İbn Bacə (1095-1138) kimi görkəmli nümayəndələri olmuşdur.

== İşraq fəlsəfəsi ==
İbn Sinadan başlayaraq Məşşai fəlsəfəsinin sistemləşərək genişləndiyi bir dövrdə yeni bir fəlsəfi cərəyan zühur etdi. Bu fəlsəfi cərəyana görkəmli Azərbaycan filosofu Şihabəddin Sührəvərdi (1154-1191) başçılıq edirdi. Sührəvərdi həm Platonun, həm də Aristotelin fəlsəfi fikirləri ilə tanış idi. O, yaratdığı fəlsəfəyə «İşraq fəlsəfəsi» (intuitiv fəlsəfə) adını vermişdi. Sührəvərdiyə görə həqiqətin kəşf olunması üçün iki yolun mövcudluğu zəruridir:
* 1. Aşkar əqli dəlillər, isbat və istidlallar (deduksiyalar).
* 2. Əməli mərhələlər keçərək ruhun paklanması ilə İlahi nurdan kömək almaq.

İşraq sözünün mənası «aydınlaşdırma», «işıqlandırma» deməkdir və latın termini «emanasiya» sözünə uyğun gəlir [3, s.117]. Cərəyanın «İşraq» adlandırılması həqiqətin kəşf olunmasında Sührəvərdinin zəruri bildiyi İlahi nurla əlaqədardır. O, bütün mövcudatı nur və zülmətdən ibarət bilirdi. Sührəvərdiyə görə nur ilə zülməti seyr etmək və nəhayət, nurlar-nuru Allahı tapmaq lazımdır. İşraqilər özlərini Platonun varisləri hesab edirlər. Məşşai və İşraq fəlsəfi cərəyanları arasında ən əsaslı ixtilaf işraqilərin həqiqəti kəşf etməkdə zəruri bildikləri ikinci şərtdir (ruhun paklanması). Lakin Aristotel ilə Platon arasında, məhz bu məsələdə, fikir ayrılığı olduğunu heç kəs sübut edə bilməmişdir. Beləliklə, Sührəvərdi fəlsəfəsinin əsas məqsədi insan ruhunun öz əzəli başlanğıcına doğru gedən yolu göstərməkdir.

== Kəlam məktəbi ==
Müsəlmanlar arasında geniş yayılmış təfəkkür məktəblərindən olan Kəlam məktəbi VIII əsrdən etibarən İslam əsaslarına istinad edərək formalaşan fikri sistemdir. Kəlam elminin fəlsəfə ilə ortaq xüsusiyyəti əqli dəlillərə, isbat və istidlallara bağlı olmasındadır. Bu elmin «Kəlam» adlandırılmasının tarixi kökləri vardır. Belə ki, VIII əsrdə İslam mütəfəkkirləri arasında belə bir mübahisəli məsələ ortaya çıxdı: –Görəsən, Allah kəlamı olan Quran məxluqdurmu? Yəni bu müqəddəs kitab Allah kimi əzəlidir, yoxsa sonradan xəlq olunmuşdur? Kəlam məktəbləri arasında mübahisə obyektinə çevrilən ilk məsələ Allah kəlamı (Quran) olduğu üçün bu məktəblərə «Kəlam» adı verildi.

Haqqında danışılan məşşai və işraq fəlsəfələri, eləcə də irfan və sufilik cərəyanları, kəlam məktəbi İslamın təfəkkür tarixində uzun illər ixtilaf və münaqişə mənbələri kimi çıxış etdilər. Bu cərəyanlardan heç biri müsəlman dünyası üçün mütləq bir təfəkkür məktəbi yarada bilmədi. XVII yüzilliyin birinci yarsında İslamın təfəkkür tarixində mühüm bir yenilik baş verdi. Bu yeniliyi İslam dünyasına misilsiz filosof Sədrəddin Şirazi (1572-1641) bəxş etdi. Molla Sədra adı ilə şöhrət tapan bu mütəfəkkir yeni kəşfləri ilə təfəkkür aləmində neçə-neçə əsrlik tarixi olan bir boşluğu doldurdu. O, əqli dəlil və isbat yollarını, ruhun paklanmasını, Quran və sünnəyə istinad edərək dini üsulların müdafiəsini və həqiqətin kəşfi ilə yanaşı ona qovuşmağı mühüm amillər kimi öz fəlsəfəsində birləşdirdi. Molla Sədra bu fikir cərəyanlarını (işraq və məşşai fəlsəfələri, kəlam, irfan və sufilik) birləşdirib, köhnə fikirlərdən ibarət ümumi bir məktəb yaratmadı, əksinə o, sözün əsl mənasında tamamilə yeni bir fəlsəfə yaradaraq həmin məktəbləri özündə həzm etdirdi. Molla Sədra bu əvəzsiz, misilsiz məktəbə «Mütəaliyə (ucalıq) fəlsəfəsi» adını qoydu. Cəmi iki yüz məsələdən ibarət dar çərçivədən kənara çıxmayan fəlsəfə Molla Sədra tərəfindən genişləndirilərək məsələlərinin sayı yeddi yüzədək artırıldı. Onun fikrincə fəlsəfə və şəriət elmləri bir-birinə zidd deyildir. Molla Sədranın nəzəriyyələrində çatışmazlıqların ola biləcəyi istisna diyildir. Lakin «Mütəaliyə fəlsəfəsi»ni müsəlmanların ən kamil təfəkkür məktəbi hesab etmək olar.

== Ədəbiyyat ==

# Mətləb Baqir, «İslam fəlsəfəsi ilə tanışlıq», Dəməşq, 2005
# Abdulbaki Gölpınarlı, «100 soruda Türkiyede Mezhebler ve Tarikatlar», Kum, «Ensari Yayınevi», 1991
# Yusif Rüstəmov, «Fəlsəfənin əsasları», Bakı, «Nurlar», 2007
# Zakir Məmmədov, «Bəhmənyarın fəlsəfəsi», Bakı, «Elm», 1983
# Murtaza Mutahhari, «İslam ilimleriyle tanışma», Tehran, «Alhuda matbaası», 1997
# Adil Əsədov. Fəlsəfə tarixindən etüdlər: İdeal və reallıq arasında ziddiyyət və onun Qərb, rus və Şərq təfəkküründə həll imkankarı. Bakı: Təknur, 2007. – 116s.
# Uill Dürant. Fəlsəfi hekayətlər: dünya fəlsəfəsinin ən görkəmli nümayəndələrinin həyat və baxışları.  Azərbaycan dilinə tərcümə edən - fəlsəfə elmləri doktioru  Adil Əsədov. Bakı: Zəkioğlu, 2006.
# Gunnar Skirbekk, Nils Gilye. Fəlsəfə tarixi.  Azərbaycan dilinə tərcümə edən - fəlsəfə elmləri doktioru  Adil Əsədov. Bakı: Zəkioğlu, 2007.
# Könül Bünyadzadə, "İslam fəlsəfəsi: tarix və müasirlik", Bakı, "Çaşıoğlu", 2010. 
# Ələddin Məlikov, "[https://www.researchgate.net/publication/325673970_ISLAM_FLSFSIIslamic_Philosophy İslam fəlsəfəsi]", Bakı, Son Ümid Journal (№ 8), 2008
# Ələddin Məlikov, [https://www.researchgate.net/publication/351748500_Islam_flsfsinin_enisli-_yoxuslu_tarixin_qisa_baxis İslam fəlsəfəsinin enişli- yoxuşlu tarixinə qısa baxış] // “Müsəlman Alimlərinin Elm və Texnologiyanın İnkişafında Töhfələri” Mövzusunda Konfransın Materialları (çıxışlar və məqalələr), Bakı, 2020, səh.37-51 (ISBN 978-9952-8409-7-1)
== Həmçinin bax ==
* [[Din fəlsəfəsi]]
* [[Xristian fəlsəfəsi]]
* [[Yəhudi fəlsəfəsi]]
[[Kateqoriya:Fəlsəfə]]

== Mənbə ==
<references/>
* '''Tərxan Paşazadə''', ''"İslam fəlsəfəsi"'', '''"Dövlət və Din" İctimai fikir toplusu''', (№ 4 (12)), Azərbaycan Respublikası Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi, Bakı – iyul-avqust 2009, səhifə: 179-184.

{{Xarici keçidlər}}

[[Kateqoriya:İslam]]
[[Kateqoriya:İslam fəlsəfəsi]]