Əxberdil Məhəmməd
| Əxberdil Məhəmməd | |
|---|---|
| Doğum tarixi | 1803 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 24 iyun 1843 |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
Əxberdil Məhəmməd (avar. Ахбердилав МухIаммад , çeç. Ахьвердин Махьма) (1803, Xunzax – 24 iyun 1843) — İmam Şamilin generalı və müridi. Əvvəlki iki imamın Qazi Məhəmməd Avar və Həmzət bəy Avarın ən yaxın yoldaşı. Avarıstanın və Kiçik Çeçenistanın naibi.
Şamil sağlığında varisi olaraq rəsmən elan edilir. Şimali Qafqaz imamlığında İmam Şamildən sonra ikinci şəxs[1] və Şamilin "sağ əli" olaraq tanınır[2].
1839-cu ildə Axulqodakı məğlubiyyətdən sonra Kiçik Çeçenistana köçür, burada Kunak və dostu Naib İsa ilə birlikdə yaşayır. Onlar birlikdə basqınlara qoşulur[3].
Mənşəyi və ilkin illəri
[redaktə | mənbəni redaktə et]XIX əsrin əvvəllərində Avarıstanın Xunzax kəndində anadan olmuşdur. Milliyyətinə görə avardır. Bunu həm rus mənbələri, həm də digərləri iddia edir. Uşaqlığı və gəncliyi haqqında az şey məlumdur. Avarıstanda ona Axberdil Məhəmməd və ya Axberdilav, 19-cu əsrin rus mənbələrində Axberdı Maqoma kimi tanınır. Nikolay Dubrovin sözlərinə görə ağlı və ədaləti ilə seçilirdi.
Axberdil əla təhsil almış avar, ərəb, çeçen və qumuq dillərini mükəmməl bilirdi. Səid Arakan, Laçinilav kimi görkəmli ilahiyyatçılərdən təhsil alır, daha sonra isə ilk imam Qazi Məhəmmədlə birlikdə təhsil almışdır.
Qafqazda muridizmin yaranması ilə onun qızğın davamçısı olur. Dağıstan və Çeçenistanın ilk imamı Qazi-Məhəmmədin xütbələri ona güclü təsir göstərir. Axberdil Məhəmməd birinci imamın hərəkatına qatılır, ölümündən sonra ikinci imam Qəmzət-bəyin tərəfdarları arasında olur.
Ölümü
[redaktə | mənbəni redaktə et]Kiçik Çeçenistanda naib olaraq Axberdil Məhəmməd çeçenlər arasında çox hörmət qazanır. Axberdilav Çeçenistanın indiki Şatoyvski rayonunun Quş-Kert kəndində dəfn edilmişdir.
Ədəbiyyatda və kinoda
[redaktə | mənbəni redaktə et]Rəsul Həmzətov "Dördbarmaqдж əl" əsərini ona həsr etmişdir[4]. 2014-cü ilin aprel ayında "Naslediya" telekanalı naibin həyat və fəaliyyətindən bəhs edən Əxberdil Məhəmməd – İmam Şamilin varisi sənədli filmini nümayiş etdirir.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Ю. У. Дадаев. Государство Шамиля: социально-экономическое положение, политико-правовая и военно-административная система управления Arxivləşdirilib 2021-11-05 at the Wayback Machine. Мх.: Ихлас, 2006–491 с.
- ↑ Лобанов-Ростовский М. Б. Записки о Кавказе 1840–1850-х гг. Arxivləşdirilib 2016-02-16 at the Wayback Machine М., 2010. — 63 c.
- ↑ Гасаналиев М. М. Первая Кавказская война 1817–1864 гг: ч. 1. Имамат (государство) Шамиля, 1840–1859 гг. ; ч. 2. Покорение Закубанья, 1858–1864 гг. Arxivləşdirilib 2021-10-02 at the Wayback Machine. 2006. С. 86.
- ↑ Расул Гамзатов. "Четырёхпалая рука" Arxivləşdirilib 2011-11-21 at the Wayback Machine