Akkadlılar
Akkadlılar (akkad. șalmat qaqqadim, "qarabaşlılar") — e.ə. 2350-ci ildə Mesopotamiyada Şumeri fəth edən şimal sami xalqı. Akkad dilində danışırdılar. Akkadlı Sarqon tərəfindən əsası qoyulan mərkəzi Mesopotamiyada ən qədim Akkad şəhəri e.ə. III minilliyin sonunda Akkad imperiyasının mərkəzi olmuşdur. Onun yeri dəqiq müəyyən edilməmişdir, yalnız Fərat çayında olduğu məlumdur.[1][2][3][4]
Antropologiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]
Akkadlıların antropoloji xüsusiyyətləri müzakirə mövzusudur. Bu vəziyyət iki amillə bağlıdır:
- antropoloji materialın azlığı və zəif saxlanılması;
- akkadlıların digər əhali qruplarının nümayəndələri ilə birgə yaşaması, dəfnlərin "etnik" qarışığı, skelet dövrünün "etnik" mənsubiyyətinin müəyyən edilməsinin çətinliyi.
Ümumiyyətlə, tədqiqatçılar Cənubi Mesopotamiyanın qədim əhalisini Aralıq dənizi kimi Qafqaz irqi olaraq təsnif edirlər. Bunlar tünd dərili, tünd gözlü, düz burunlu, tünd düz və ya qıvrım saçlı insanlardır. Müasir Cənubi İraq əhalisi də bu görünüşə malikdir. Eyni zamanda, A. Mortqat akkadlıları şumerlərdən fərqləndirən xüsusiyyət kimi braxisefaliyanı təklif etmişdir. Odur ki, akkadlılar sami xalqlarını şərq qolunu təmsil edirlər və görünür ki, Ərəbistandan gəlirlər. Hətta erkən tədqiqatçılar arasında akkadlılar və şumerliləri müqayisə etmək ənənəsi yaranmışdır. Onlar birinciləri sonuncu ilə münasibətdə sonrakı əhali qrupu hesab edirlər. Eyni zamanda, şərqi samidilli xalqların Mesopotamiyaya nüfuz etmə şəraiti və vaxtı naməlum olaraq qalır. Şərqi samidilli xalqlar Mesopotamiya vadisinə köçməklə yerli əhalinin bir hissəsini assimilyasiya edə bilmişdilər.
Dili[redaktə | mənbəni redaktə et]
Akkad dili Afroasiya makroailəsinin sami dillərinin şərq qrupuna aiddir. Ən qədim yazılı sami dilidir. Əslində, akkadlılar onun ayrıca ləhcəsində danışırdılar (qədim akkad dialekti). Sonralar eyni dildə (lakin digər dialektlərdə) babillilər və qədim assuriyalılar danışırdılar. Bu, digər sami dilləri ilə müqayisə akad dilini yaxşı öyrənməyə, onun fonologiyasını, qrammatikasını və sintaksisini yenidən qurmağa imkan vermişdir. Qədim akkad dialektinin fonetikası bir sıra protosemit saitlərini saxlamışdır. Ad, cins, say, hal, vəziyyət kateqoriyalarına malikdir. Flektivdir və ya birləşə bilər (məsələn, stativdə). Feillər saitlərə görə siniflərə (cəmi 4 sinif) və cinslərə görə birləşən (4 əsas) siniflərə bölünür. 3 "zaman" var – indiki, vaxtından əvvəl və mükəmməl, hərəkətin təbiəti və ya başqa bir hərəkətlə əlaqəsi kimi çox vaxt çatdırmır. Vəziyyətlər: indikativ, subjunktiv, imperativ; arzu formaları: prekatativ, vetitiv, prohibitiv, kohortativ. Cümlədəki söz sırasına şumer dilinin təsir etdiyi güman edilir.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Gough, M. A, Historical Perception in the Sargonic Literary Tradition. The Implication of Copied Texts Arxivləşdirilib 2023-03-26 at the Wayback Machine, Rosetta 1, pp 1–9, 2006
- ↑ [1] Arxivləşdirilib 2023-03-26 at the Wayback MachinePaszke, Marcin Z, "From Sargon To Narām-Sîn: some remarks on Akkadian military activity in the II nd half of the III rd millennium bc. The example of eastern campaigns", Acta Archaeologica Lodziensia 68, pp. 75–83, 2022
- ↑ Sallaberger, Walther; Westenholz, Aage, Mesopotamien. Akkade-Zeit und Ur III-Zeit, Orbis Biblicus et Orientalis, 160/3, Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1999, ISBN 978-3-525-53325-3
- ↑ E. A. Speiser, "Some Factors in the Collapse of Akkad", Journal of the American Oriental Society, vol. 72, no. 3, pp. 97–101, (Jul. — Sep. 1952)