Aleksey Xomyakov
| Aleksey Xomyakov | |
|---|---|
| rus. Хомяков, Алексей Степанович | |
 Avtoportret, 1842 | |
| Doğum tarixi | 13 may 1804[1][2][…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 5 oktyabr 1860[1][2][…] (56 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Vəfat səbəbi | vəba |
| Dəfn yeri | |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | filosof, şair, yazıçı, rəssam, hərbi qulluqçu |
| Üzvlüyü | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Aleksey Xomyakov (rus. Хомяков, Алексей Степанович; 13 may 1804[1][2][…], Moskva[3] – 5 oktyabr 1860[1][2][…], Speşnevo-İvanovskoe[d], Dankovsk rayonu[d]) rus şairi, rəssamı və publisist, ilahiyyatçı, filosof, erkən slavyanofilliyin banisi. Sankt-Peterburq Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü (1856).
Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]
Aleksey Xomyakov Moskvada, Ordinkada köhnə zadəgan ailəsində anadan olub. Atası - Stepan Aleksandroviç Xomyakov, anası - Marya Alekseevna Kireevskaya. Xomyakov təhsil evdə alıb. 1821-ci ildə Moskva Universitetində riyaziyyat elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almaq üçün imtahan verdi. Xomyakovun poeziyadakı ilk təcrübələri və rus ədəbiyyatı aşiqləri Cəmiyyətinin məqalələrində çap olunan Tacitusun “ Almaniya ” əsərinin tərcüməsi onun Moskvada oxuduğu dövrə təsadüf edir. 1822-ci ildə Xomyakov hərbi xidmətə girmək qərarına gəldi, əvvəlcə Həştərxan kuryer alayında, bir ildən sonra Peterburqa atlı mühafizələrə göndərildi. 1825-ci ildə müvəqqəti olaraq xidməti tərk edərək xaricə getdi. Parisdə rəssamlıq təhsili alıb, " Ermak " tarixi dramını yazıb, yalnız 1829-cu ildə səhnəyə qoyulub, yalnız 1832-ci ildə çap olunub. 1828-1829-cu illərdə Xomyakov Rusiya-Türkiyə müharibəsində iştirak etdi, sonra qərargah kapitanı rütbəsi ilə təqaüdə çıxdı və əkinçiliklə məşğul olmaq qərarına gələrək mülkünə getdi. Müxtəlif jurnallarla əməkdaşlıq edib. 1836-cı ildə, iyulun 5-də şair Yazıkovun bacısı Yekaterina Mixaylovna ilə evləndi[4]. "Köhnə və yeni haqqında" məqaləsində (1839) slavyanofilliyin əsas nəzəri müddəalarını irəli sürdü. 1838-ci ildə o, özünün əsas tarixi-fəlsəfi əsəri olan "Dünya tarixinə dair qeydlər" üzərində işə başladı. 1847-ci ildə Xomyakov Almaniyaya səfər etdi. 1850-ci ildən dini məsələlərə, rus pravoslavlığının tarixinə xüsusi diqqət yetirməyə başladı. Xomyakov üçün sosializm və kapitalizm eyni dərəcədə Qərb tənəzzülünün mənfi övladları idi. Qərb bəşəriyyətin mənəvi problemlərini həll edə bilməyib, rəqabətə sürüklənib, əməkdaşlığı nəzərdən qaçırıb. Onun sözləri ilə desək: “ Roma azadlıq bahasına öz birliyini qorudu, protestantlar isə birlik bahasına azadlıq əldə etdilər ”. O, monarxiyanı Rusiya üçün yeganə məqbul idarəetmə forması hesab edir, Rusiyada “ hakimiyyət ” və “ torpaq ” arasındakı ziddiyyəti həll etmək ümidini onunla əlaqələndirərək “ Zemski Sobor ”un çağırılmasını müdafiə edirdi. I Pyotrun islahatları. Vəba epidemiyası zamanı kəndlilərin müalicəsi ilə məşğul olaraq xəstələnir. 1860-cı il sentyabrın 23-də (5 oktyabr) Ryazan quberniyasının Speşnevo-İvanovski kəndində (indiki Lipetsk vilayətində) vəfat etmişdir. Danilov monastırında Yazıkov və Qoqolun yanında dəfn edilib. Sovet dövründə hər üçünün külü yeni Novodeviçye qəbiristanlığında yenidən basdırılırdı[5].
Fəlsəfəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Aleksey Xomyakov mahiyyət etibarilə bu günə qədər öz əhəmiyyətini itirməmiş özünəməxsus fəlsəfi baxışlar sistemini yaratmışdır. Onun məqalələri və əsərləri hələ də tarix fakültələrində fəal şəkildə öyrənilir və hətta məktəbdə şagirdlər Rusiyanın tarixi inkişaf yolunun xüsusiyyətləri haqqında onun fikirləri ilə tanış olurlar. Mütəfəkkirin bu mövzu ilə bağlı fikirlər sistemi həqiqətən də orijinaldır. Lakin əvvəlcə onu qeyd etmək lazımdır ki, onun ümumdünya-tarixi prosesə baxışı necə olub. Onun yarımçıq qalmış “ Dünya tarixinə dair qeydlər ” əsəri buna həsr edilmişdir. Aleksey Xomyakov hesab edirdi ki, bu, xalq prinsiplərini üzə çıxarmaq prinsipinə əsaslanır. Hər bir xalq, onun fikrincə, tarixi inkişafı zamanı üzə çıxan müəyyən başlanğıcın daşıyıcısıdır. Qədim dövrlərdə filosofun fikrincə, iki nizam arasında mübarizə gedirdi: azadlıq və zərurət. Avropa ölkələri əvvəlcə azadlıq yolu ilə inkişaf etsə də, 18-19-cu əsrlərdə inqilabi sarsıntılar səbəbindən bu istiqamətdən uzaqlaşdılar. Xomyakov Aleksey Stepanoviç Rusiya tarixinin təhlilinə eyni ümumi fəlsəfi mövqedən yanaşırdı. Onun fikrincə, Rusiya xalqının başlanğıcı icmadır. O, bu sosial institutu sosial orqanizm kimi yox, əxlaqi kollektivizm, daxili azadlıq və həqiqət hissi ilə bağlı olan insanların etik birliyi kimi başa düşürdü. Mütəfəkkir rus xalqına xas olan uzlaşmanın maddi ifadəsinə çevrilən icma olduğuna inanaraq, bu konsepsiyaya mənəvi məzmun qoydu. Xomyakov Aleksey Stepanoviç hesab edirdi ki, Rusiyanın inkişaf yolu Qərbi Avropadan fərqlidir. Eyni zamanda o, əsas əhəmiyyəti ölkəmizin tarixini müəyyən edən pravoslav dininə verib, Qərb isə bu doqmadan uzaqlaşıb. 19-cu əsrdə Rusiyanın ictimai-siyasi həyatında bu filosofun rolu çox böyükdür. Məhz o, ölkəmizdə slavyan hərəkatının banisi oldu. Onun “ Köhnə və yeni haqqında ” məqaləsi bir sıra mütəfəkkirlərin tarixin inkişaf xüsusiyyətləri haqqında düşüncələrinin əsasını qoydu. Onun ardınca bir çox filosoflar Rusiyanın milli xüsusiyyətləri (qardaşlar Aksakov, Poqodin və başqaları) mövzusunun inkişafına müraciət etdilər. Xomyakovun tarixşünaslığa verdiyi töhfə çox böyükdür. O, Rusiyanın tarixi yolunun özəllikləri problemini fəlsəfi səviyyəyə qaldırdı. Əvvəllər alimlərin heç biri belə geniş ümumiləşdirmələr aparmırdı, baxmayaraq ki, müəllifi tam mənada tarixçi adlandırmaq olmaz, çünki o, konkret materialla deyil, ümumi anlayışlar və ümumiləşdirmələrlə maraqlanırdı. Buna baxmayaraq, onun tapıntı və qənaətləri nəzərdən keçirilən dövrün ictimai-siyasi fikrini anlamaq üçün çox maraqlıdır [6].
Tarixi baxışları[redaktə | mənbəni redaktə et]
“ Dünya tarixinə dair qeydlər ” (Semiramid) fundamental əsəri yarımçıq qalmış, lakin jurnal məqalələri qorunub saxlanılmışdır. Maddi dünya Xomyakova yalnız azad yaradıcı Ruhun (Tanrının) zahiri ifadəsi kimi görünürdü, ictimai inkişafın maddi amilləri isə onun zahiri təzahürləri idi. Tarix bəşəriyyətin ictimai həyatında ruhun dolğunluğunun tədricən təzahürü prosesidir. Hər bir xalq öz inkişafında mütləqliyin bu və ya digər tərəfini ifadə edir. Müvafiq olaraq, xalqın tarixi ilkin olaraq ona xas olan müəyyən bir ilkin ideyanın onun ictimai həyatında təzahürü prosesi idi. Hər bir xalqın özünəməxsus mahiyyəti, " başlanğıcı " var idi. A.S Xomyakovun fəlsəfəsi təminatçılıq üzərində qurulmuşdu. Hər bir xalqın tarixi inkişafı mütləq şəkildə əvvəlcədən müəyyən edilmişdi. Lakin onun inkişafında xalq bu və ya digər səbəbdən ondan uzaqlaşa və ona tapşırılan “ missiyanı ” yerinə yetirə bilməz. Slavofillərin (o cümlədən A. S. Xomyakov) bu və ya digər rus xalqının tarixi inkişafı prosesini onun “ başlanğıcının ” tədricən təzahürü kimi başa düşməsi iki mübahisəsiz üstünlüyə malik idi. Birincisi, belə yanaşma xalqın tarixinin mənasını dərk etmək istəyini nəzərdə tuturdu. İkincisi, o, xalq həyatının xüsusiyyətlərinə xüsusi diqqət yetirməyə məcbur etdi (Rus reallığının kənd icması kimi fundamental fenomeninə ilk dəfə ciddi diqqət yetirən slavyanfillər idi).
Biblioqrafiya[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Əsərləri səhifələmə ilə 2 cilddə tamamlayın
- Yazıların tam tərkibi. Cild 1. M.: 3-cü nəşr. 1900. - 408 s.
- Yazıların tam tərkibi. Cild 2. M.: 3-cü nəşr. 1886. - 450 s.
- Əsərlərin tam toplusu. 8 cild. Moskva, 1896-1906.
- Əsərləri 2 cilddə (“Rus fəlsəfi fikir tarixindən”). Moskva, 1994.
- Xomyakov A. S. Rusiyanın dünya problemi / M. M. Panfilovun tərtibi və şərhləri / red. O. Platonov. Ed. 2-ci - M .: Rus Sivilizasiyası İnstitutu, Blessing, 2011. - 784 s. ISBN 978-5-902725-71-8
- Xomyakov A.S. Şeirlər. - 1888
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ 1 2 3 4 Русский биографический словарь (rus.). / под ред. А. А. Половцов, Н. П. Чулков, Н. Д. Чечулин, В. В. Мусселиус, М. Г. Курдюмов, Ф. А. Витберг, И. А. Кубасов, С. А. Адрианов, Б. Л. Модзалевский, Е. С. Шумигорский СПб, Москва.
- ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ 1 2 Хомяков Алексей Степанович // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-11-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-23.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-11-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-23.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-11-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-11-23.