Cayanta Bhatta
| Cayanta Bhatta | |
|---|---|
| ಜಯಂತ ಭಟ್ಟ | |
| Doğum tarixi | 850[1] |
| Vəfat tarixi | 910[1] |
| İstiqaməti | Hinduizm |
 |
| Məktəblər |
| Sankhya · Yoqa · Nyaya · Vayşeşika · Mimansa · Vedanta (Advayta · Vişişta-advayta · Dvayta · Açintya-bheda-abheda) |
| Filosof və mütəfəkkirlər |
| Qədim dövr Valmiki · Kapila · Patancali · Ramana Maharşi · Aurobindo · Şivananda · Kumarasvami · Prabhupada · Anandamurti  |
| Hind fəlsəfəsi portalı |
Cayanta Bahtta (təqribən 840–900, Kəşmir) – Hind filosofu, nyayanın nümayəndəsi. Kəşmir racəsinin xidmətində olan məşhur alim-brahmanlar ailəsindən idi.
Bioqrafiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]
Cayantanın genealogiyasını nəvəsi Abhinanda Kadambari-katsasarı kitabında ətraflı təhlil etmiş. Onun ulu babası Şakt Qauadan olan brahman olmuş (Kəşmir yaxınlığında). Şaktın oğlu Mitra, nəvəsi isə Şaktisvamin olmuş. Şaktisvamin (Cayantanın ulu babası) Kəşmirdə Karkotı dinastiyasında məsul vəzifədə çalışmış. Cayanta öz qeyidlərində göstərir ki, onun babası çardan Qauramulaka kəndini hədiyyə almış. Ehtimal olunur ki, kənd müasir Racauri şəhəri yaxınlığında yerləşmiş. Cayanta Bhattanın atasının adı Çandra olmuş.[2]
Cayanta Bahttanın nəvəsi Abhinanda özünün qeyidlərində göstərir ki, babası IX əsrdə Lalitaid çarının müavini olmuş. Buna əsasən demək olar ki, Cayanta Bahtta IX əsrin sonlarında yaşamış. O, geniş erudisiyası və öz dövrünün fəlsəfi fikrini dərindən bilməsi ilə fərqlənirdi.[3][4] Brahmanlar ailəsində anadan olan Cayanta qısa zamanda öz istedadı ilə diqqət çəkməyə başladı. Cavan yaşlarından o məşhur filosof Panininin fikirlərinə müxtəlif rəylər yazmış və sonda Нава-Vrittikara (yeni rəyçi) adını qazanmış.[2]
Ümumi məlumat[redaktə | mənbəni redaktə et]
Cayanta üç fəlsəfi traktat yazmış. Hər üçü nyaya fəlsəfəsi üzrə yazılmış. Bu traktatlardan ancaq ikisi müasir dövrə gəlib çatmışdır. Üçüncü traktatı (Sivadadaratnakare) hələlik tapılmamış. Dövrümüzədək gəlib çatmış “Ahamadambara” dramının və qrammatika üzrə əsərlərin müəllifidir. “Nyaya-sutra”lara sərbəst şərhdən ibarət olan əsas əsəri “Nyaya-manjari” (“Məntiq buketi”) hind filosofları arasında son dərəcə populyar olmuşdur. “Nyaya-manjari” səhih idrakın mənbələri (pramana) və obyektləri (prameya), həmçinin qavrayışın (pratyakşa), məntiqi nəticənin (anumana), səbəbiyyətin təbiəti, hissə və tamın nisbəti, teodiseya məsələləri və s.-in nəzərdən keçirildiyi 12 bölmədən ibarətdir.
Vedaların ciddi tərəfdarı olan Cayanta Bahtta onların mötəbərliyinə dair mimansa ardıcıllarının təklif etdikləri sübutları qeyri-qənaətbəxş sayırdı. Lakin onun mimansa və buddizmlə apardığı polemikası bütövlükdə öz tolerantlığı və qarşı tərəfin mövqelərini müfəssəl şərh etməsi ilə seçilirdi, bu isə onun əsərinə ensiklopedik xarakter verirdi. Cayanta Bahtta məkan və zamanın qavranılması məsələsində mimansa tərəfdarları ilə hətta razılaşmış (nyaya və vayşeşikada onlar qavranılmayan sayılırdı), lakin eyni zamanda onların idrakı hərəkət hesab etmələrinə tənqidi yanaşmışdır. Ahamadambara əsəri ingilis dilinə tərcümə olunmuş.
Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]
Cayanta Bhatta // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 5-ci cild: Brüssel – Çimli-podzol torpaqlar (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2014. səh. 201. ISBN 978-9952-441-10-9.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ 1 2 Record #47041964 // VIAF (çd.). [Dublin, Ohio]: OCLC, 2003.
- ↑ 1 2 Csaba Dezso. "Introduction to Agamadambara". 2016-04-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-30.
- ↑ Francis Clooney. Hindu God, Christian God: How Reason Helps Break Down the Boundaries Between Religions. Oxford University Press. 2010. 39–40. ISBN 978-0-19-973872-4. 2022-04-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-30.
- ↑ Ray, S.C. "History of Kashmir, Contribution to Sanskrit Literature". 2016-03-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-30.