Kiberxondriya
Kiberxondriya və ya kompuxondriya — axtarış nəticələrinin və onlayn ədəbiyyatın nəzərdən keçirilməsinə əsaslanan ümumi simptomologiya ilə bağlı narahatlıqların əsassız şəkildə artması.[1][2] Populyar mediada mövcud olan məqalələr kiberxondriyanı müvəqqəti nevrotik artıqlıqdan əlavə ipoxondriyaya qədər hər yerdə yerləşdirir. Kiberxondriya bir çox tibb işçiləri arasında getdikcə artan narahatlıq doğurur, çünki pasiyentlər indi nadir bir xəstəliyin hər hansı və bütün simptomlarını araşdıra və tibbi narahatlıq doğuran vəziyyətini göstərə bilirlər.[3][4]
Tədqiqi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Onlayn axtarış davranışları[redaktə | mənbəni redaktə et]
2008-ci ilin noyabrında bildirilən kiberxondriyanın ilk sistematik tədqiqi "Microsoft" tədqiqatçıları Rayen Vayt və Erik Horvits tərəfindən aparılmışdır. Onlar təhlilin bir neçə mərhələsini əhatə edən genişmiqyaslı tədqiqat aparmışlar. White və Horvitz kiberxondriyanı "İnternetdəki axtarış nəticələrinin və ədəbiyyatın nəzərdən keçirilməsinə əsaslanan ümumi simptomologiya ilə bağlı narahatlıqların əsassız artması" olaraq təyin etmişdilər. Onlar veb-məzmunda xəstəliklərlə simptomların eyni vaxtda baş verməsi üçün internetdə təmsil olunan tədqiqatı araşdırmışdılar. Vayt və Horvits simptomlar üzrə sorğular nəticəsində axtarış nəticələri kimi qaytarılan məzmunu təhlil etmişdilər və beyin xərçəngi kimi nadir xəstəliklərin baş ağrısı kimi ümumi simptomlar ilə əlaqələndirilməsinin yüksək nisbətdə olduğunu tapmışdılar.[5][6]
Vayt və Horvits 500-dən çox insan arasında internetdən qaynaqlanan tibbi narahatlıqların yayılmasını təsdiqləyən sorğu keçirmişdir. Sorğu göstərdi ki, subyektlərin əhəmiyyətli bir hissəsi tibbi sorğuda nəticələrin siyahısının sıralanmasını müvafiq pozğunluqların olma ehtimalı ilə əlaqələndirir. Onlar tədqiqatlarında mühakimə psixologiyasından əldə edilən tapıntıların potensial əhəmiyyətini qeyd etmişdilər. Vayt və Horvitsə görə, əvvəllər öyrənilmiş "mühakimə qərəzləri" kiberxondriyada rol oynayır.[7]
Səhiyyə sistemləri üzrə xərclər[redaktə | mənbəni redaktə et]
London İmperial Kollecinin tədqiqatçıları tərəfindən 2018-ci ilin sentyabrında dərc edilən araşdırmada bu problemin İngiltərədə sağlamlıqla bağlı narahatlıq epidemiyasına səbəb olduğu qənaətinə gəlmişdir. Müəlliflərin fikrinə görə, Birləşmiş Krallığın Milli Sağlamlıq Xidmətində (NHS) hər beş təyinatdan biri indi internetin yaratdığı irrasional qorxu ilə əlaqədardır.[8] Tədqiqatda bu cür ziyarətlərin ictimai səhiyyə sisteminə xərclərini "yalnız ambulator qəbullarda, milyonlarcası daha çox gərəksiz testlərə və skanlara xərclənməklə" ildə 420 milyon funt sterlinq olaraq qiymətləndirmişdir.[8]
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Ryen White; Eric Horvitz. "Cyberchondria: Studies of the escalation of medical concerns in Web search". ACM Transactions on Information Systems. 27 (4). 2009: 1–37. doi:10.1145/1629096.1629101.
- ↑ White, R. W.; Horvitz, E. Experiences with web search on medical concerns and self diagnosis (PDF). AMIA Annual Symposium Proceedings. 2009. 2009. 696–700. PMC 2815378. PMID 20351943. 2016-03-03 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-12-28.
- ↑ Ferguson, Leila. "Web research could give you a bad dose of cyberchondria". The Conversation. 2013-12-04. 2017-09-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-07-20.
- ↑ Thomas, Elizabeth. "Be wary of Dr Google". The Asian Age. 11 June 2018. 26 September 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 December 2023.
- ↑ White, Ryen W.; Horvitz, Eric. "Cyberchondria: Studies of the Escalation of Medical Concerns in Web Search" (Technical Report (MSR-TR-2008-178)). Microsoft Research. 2008. İstifadə tarixi: 2008-11-26.[ölü keçid][ölü keçid]
- ↑ "Microsoft Examines Causes of 'Cyberchondria'". The New York Times. 2008. 2017-07-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-12-28.
- ↑ . JSTOR Tversky Amos Tversky.
- ↑ 1 2 Donnelly, Laura. "'Cyberchondria' fuelling anxiety epidemic clogging up hospital clinics". The Telegraph (ingilis). 2017-09-07. ISSN 0307-1235. 2018-10-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-10-09.
Əlavə ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Baumgartner, Susanne E.; Hartmann, Tilo. "The Role of Health Anxiety in Online Health Information Search" (PDF). Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking. 14 (10). 2011: 613–8. doi:10.1089/cyber.2010.0425. PMID 21548797.
- Muse, K; McManus, F; Leung, C; Meghreblian, B; Williams, J. M. "Cyberchondriasis: Fact or fiction? A preliminary examination of the relationship between health anxiety and searching for health information on the Internet" (PDF). Journal of Anxiety Disorders. 26 (1). 2012: 189–96. doi:10.1016/j.janxdis.2011.11.005. PMID 22137465. 2014-09-20 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-07-27.
Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Microsoft Examines Causes of ‘Cyberchondria’ a November 2008 article from The New York Times written by John Markoff
- Internet Makes Hypochondria Worse – WebMD – undated
- Confessions of a Cyberchondriac – 2009 article in Last Exit Magazine
- New disorder, cyberchondria, sweeps the internet — an April 2001 article from The New Zealand Herald
- What gets on the nerves of city docs? Surfing patients A November 2013 article from Bangalore Mirror written by Tapasya Mitra Mazumder