Oslo Sindromu

Oslo Sindromu
Nəşr ili	2005

Oslo Sindromu — Professor Kennet Levinin müəllifi olduğu kitabı.

Müəllif Ərəb-İsrail konfliktindən danışaraq israillilərin ərəblərlə olan düşmənçiliyə olan reaksiyasını Stokholm sindromuna, əsir tutulanın əsir tutana olan empatiyasına və Döyülmüş Uşaq Sindromuna (oxu: uşağın müntəzəm olaraq valideynləri və ya digər himayəçiləri tərəfindən döyülməsi, qeyri-qəzavi travma) bənzədir. Kitabda mühasirədə olan xalqın sırf uzunmüddətli müharibələrdən bezdiyi və sülh arzusunda olduğu üçün öz mühasirəçilərinə getdiyi güzəşt və qarşı tərəfin zorakılığına baxmayaraq buna göz yumması "Oslo sindromu" adlandırılır.

Oslo sindromu – "Mühasirədə qalan insanların illüziyası" anlayışı ilk dəfə elmə Dr. Kennet Levin tərəfindən gətirilmişdir. O, Pensilvaniya Universitetində riyaziyyat, Oksford Universitetində İngilis dili və Ədəbiyyatı fakültələrində təhsil almış, magistratura təhsilini yenidən Pensilvaniya Universitetində davam etdirərək Prinston Universitetində fəlsəfə doktorluğuna yiyələnmişdir. Hazırda o, Harvard Tibb Məktəbində klinik təlimatçı (oxu: nəzəri biliklərdən daha çox təcrübi yollarla müalicə üsullarına dair təlim keçən şəxs) kimi fəaliyyət göstərir və psixiatriyaya dair şəxsi təcrübələrini davam etdirir. Dr. Kennet Levinin İsrail və Ərəb-İsrail konfliktinə dair bir çox yazıları vardır.

1993-cü ilin sentyabrında Ağ Evdə İzak Rabin və Yasir Ərəfat arasında arasında müqavilə bağlandığı gecə Yasir Ərəfat İordaniya televiziyasında çıxış edərək üzünü seçicilərinə tutub bildirdi ki, onlar gərək Oslo müqaviləsini 1974-cü ildə FAT (oxu: Fələstin Azadlıq Təşkilatı) tərəfindən hazırlanmış və əsas məqsədi İsraili məhv etmək olan Çoxmərhələli Planın ilk mərhələsi kimi görsünlər.

Ərəfat bu iddianı Oslonun ilk ayı boyunca dəfələrlə təkrar etdi. Bəs nəyə görə İsrail tərəfi Ərəfatın 1994-cü ilin iyulunda İsrailin tarix boyu ən dəhşətli terror hücumlarına məruz qaldığı yerlərə gəlməsi ilə müşayiət olunan Oslo prosesini israrla davam etdirmək niyyətində idi?

Oslo gedişatının israillilər və ərəblər arasında, nəhayət ki, həqiqi sülhə nail olacağı gözlənilirdi, amma əvəzində, o, İsrailin üzləşdiyi ən dəhşətli terror aktına gətirib çıxardı. Burada sual ortaya çıxır: Nəyə görə İsrail Ərəfat məqsədinin açıq-aydın İsraili məhv etmək olduğunu söyləməsinə baxmayaraq bir sıra müqavilələr imzalamışdı?

Haaretz (oxu: tərcümədə "Vətən Xəbərləri" olan İsrailin gündəlik qəzeti) müxbiri Ari Şavitin sözlərinə görə, İsrail ziyalılıarı Oslo müqavilələrində Messianik coşğunluqdan (oxu: hər şeyi İsa Məsihlə əlaqələndirmək. Bu adda ruh rəqsi mövcuddur) təsirlənmişdilər. Onlar inanırdılar ki, tezliklə qədim Orta Şərqin, tarixin sonu gələcək və müharibə və konfliktlər sona yetəcək. Onlar özlərini illüziyalarla aldadır, Messianik sərxoşluqdan gözləri tutulurdu.

Bu vəziyyəti anlamaqdan ötrü biz uzun müddət mühasirədə qalan xalqların psixologiyasına nəzər yetirməliyik. Tarix boyu birmənalı olaraq sırf sülh və rahatlığa qovuşmaqdan ötrü mühasirəçilərin tələblərini qəbul edən insanlar olmuşdur. Bu mühasirədə qalmağa psixoloji cavabdır və yəhudilər 2000 ildir ki, mühasirədə qalmışlar. Maks Nordaunun 100 il bundan qabaq yazdığı kimi, antisemitizmin ən böyük uğuru onda idi ki, o, yəhudilərin özlərini antisemitik gözlərdən görməsinə nail olmuşdu. Nordau yəhudi dövləti ideyasını siyasət, dil və millətlərindən asılı olmayaraq bütün yəhudilər üçün sığınacaq olaraq görürdü.

1920–30-cu illərdə Sionizm hərəkatı daxilində "yeni yəhudilər" daha böyük olan qeyri-yəhudi dünyanı hiddətləndirən xüsusiyyətlərdən arınmış dünyəvi sosialistlər rolunu oynayırdılar. Martin Buber kimi alman-yəhudi ziyalılar yəhudi dövlətinə dair fikirləri mənəvi anlamda dəstəkləmədiklərini, yəhudilərin istəklərinin sadəcə dövlət arzulamaqdan keçdiyini, artıq onların yəhudi dövləti yarandıqda yenicə qazandıqları millətçiliklərini itirməkdən qorxduqlarına dair narahatlıq keçirdiyini qeyd edirdi. 51tfTewGH5L._SX334_BO1,204,203,200_

1977-ci ildə İsrail dövləti yaranana qədər ölkə sosialist-sionistlər tərəfindən idarə olunurdu. Lakin 1977-ci ildə hadisələr dəyişdi və ilk dəfə yeni qeyri-sosialist-sionist hökumət seçildi. 1977–1992-ci illərdə Əmək partiyasının seçiciləri bu ideyanı qəbul etməyə başıadı: Əgər İsrail 1967-ci il sərhədlərinə çəkilsə, ərəblər onlara sülh şəraitində birgə yaşamağa izin verəcəkdi. Yeni Tarix hərəkatı da bu ideyanı dəstəkləyək irəli sürürdü ki, sülhə nail olmaqdan ötrü İsrail günahlarını qəbul etməli və geri çəkilməyə razılıq verməlidir. Bundan əlavə, o fikir də irəli sürüldü ki, İsrail əsasən qonşu dövlətlərin ona qarşı bəslədikləri nifrətə görə məsuliyyət daşıyır. Post-sionist hərəkat isə iddia edirdi ki, İsrail həddən atıq yəhudipərəstdir və o, bayrağı və milli himni geri qaytarmaq və dəyişmək haqda olan qanunu ləğv etməlidir, çünki bu ərəblərə qarşı ədalətsizlikdir.

1992-ci il seçkiləri ərəfəsində Əmək partiyası bu ideyalardan bəzilərini qəbul etdi. Hələ də "sülh hərəkatı" küçələrdə etiraz edərək baş nazir İzak Rabini güzəşt prosesinə çox ləng davam etməkdə günahlandırırdı. Bu hərəkat Ərəfatın müqavilənin İsraili məhv etməyə yönələn çoxmərhələli planın ilk mərhələsi olduğuna dair açıqlamalarına baxmayaraq davam edir və daha çox güzəşt tələb edirdi.

Əmək partiyası 1996-cı il seçkilərində məğlub oldu və Benyamin Netanyahu baş nazir seçildi. Hökumət başçısı kimi 3 illik fəaliyyəti dövründə Netanyahunun barışma meylləri nisbətən az gözə çarpırdı, lakin o da Fələstin tərəfindən əminlik xətrinə İsrailin konsessiya prinsiplərinə əsaslanan bir sıra danışıqlar aparmaqda davam edirdi.

1999-cu ildə Netanyahunu Ehud Barak və Əmək partiyasının rəhbərlik etdiyi koalisiya əvəz etdi. İ. Rabinin davamçısı olaraq tanınan E. Barakın siyasi yanaşması onun yürütdüyü siyasətə yaxın idi. Şarm əş-Şeyx kimi bir sıra davamlı danışıqlar aparıldı, lakin atılan hər addımda terror hücumları daha dəhşətli və kütləvi vüsət aldı.

Ehud Barakın daha çox güzəştə getmə yanaşması iflasa uğradı. 2000-ci ilin sentyabrında Ərəfat İsrailə qarşı terror müharibəsinə başlayanda İsrailin əhalisinin əksəriyyəti anladı ki, nə geri çəkilmə, nə də güzəşt onlara arzularında olduqları sülhü gətirməyəcəkdi. Hadisələr Ariel Şaronun 2001-ci ildə baş nazir seçilməsi ilə kulminasiya nöqtəsinə çatdı. Davamlı terror müharibəsi İsrail ictimaiyyətini inandırmağa müvəffəq oldu ki, güzəşt vaxtı deyil.

Təxminən 60 il mühasirədə qalmasına baxmayaraq İsrail azad, çevik və yaradıcı cəmiyyət formalaşdıra bildi. Qarşıda duran məsələ isə ondan ibarətdir ki, görəsən, İsrail bu vaxtadək qurduqlarını daha da inkişaf etdirəcək, yoxsa həqiqi sülh axtararaq yaratdıqları hər şeyi riskə atacaq sülh illüziyaları ilə özünü aldatmağa davam edəcəkdir.