Osmanlının Qacar torpaqlarını işğalı (1915-1918)

Birinci Dünya müharibəsi illəri zamanı Osmanlı imperiyasının açtığı İran cəbhəsində neytral Qacar ərazilərinin Osmanlı tərəfindən işğala məruz qalması — Osmanlının Qacar torpaqlarını işğalı (1915–1918) adlanır.

Osmanlı-Qacar müharibəsi (1915-1918)
Birinci Dünya Müharibəsində Orta Şərq Teatrının xəritəsi
Tarix	1915-1918
Yeri	Cənubi Azərbaycan
Nəticəsi	Qacarların qələbəsi Osmanlılar Qacar ərazilərindən çıxarıldı
Münaqişə tərəfləri
Qacarlar dövləti Osmanlı dövləti
Komandan(lar)
Əhməd şah Qacar Əli İhsan bəy

Neytral Qacar imperiyasının işğalı

İran cəbhəsi — Osmanlı İmperiyası, Britaniya İmperiyası və Rusiya İmperiyası arasında o zaman neytral Qacar imperiyasının müxtəlif bölgələrində 1914-cü ilin dekabrında başlayan bir sıra hərbi münaqişələr idi. Müharibədə yerli qacar qoşunları da iştirak edirdi. Münaqişə İran üçün dağıdıcı təcrübə idi, əsasən 1917–1919-cu illər arasında İngiltərə və Rusiyanın hərəkətlərinin təsiri ilə İranda baş verən aclıq səbəbindən 2 milyondan çox iranlı mülki şəxs həlak olub. Qacar ​​hökumətinin I Dünya Müharibəsi zamanı və dərhal sonra ölkənin suverenliyini qoruyub saxlamaması 1921-ci ildə dövlət çevrilişinə və Rza şahın Pəhləvi sülaləsini qurmasına səbəb oldu.

Osmanlının hücumu

7 fevral 1915-ci ildə Osmanlı tərəfindən Amarra yaxınlığına hücum edildi.12 Apreldə isə İraqdan İslamabad Qərb üzərinə hücum edildi. Aprelin 28-i Qacarlar şəhərin nəzarətini yenidən ələ keçirib Osmanlı qüvvələrini sərhədə qədər qovdu. Lakin Mayın 1-indən 7-sinə qədər Osmanlılar Quhdəşt, İlam, Cəvanrud, Kamyaran, İslamabad Qərb və Kirmanşahı tutdu. Aylar sonra isə Avqustun 1-indən 6-sına qədər Qacarlar Osmanlı tərəfindən işğal olunmuş şəhərləri geri aldı. Osmanlının cavabı isə Noyabrın sonu, Dekabrın 1-ində böyük bir hücum olmuşdu. Qacarların ələ keçirdiyi şəhərlərlə birliktə Savə, Həmədan, Sənəndəc, Burucərd, Qəzvin və Məlayir Osmanlı əlinə keçmişdi. Beləliklə, İranın şimalı tamamilə itirildi. Lakin, Ruslar Dekabrın 5-indən 1916-cı ilin Mayın 8-inə qədər bütün Şimali İrandakı Osmanlı qüvvələrini təmizlədi və bu dəfədə torpaqlar Rusların əlinə keçdi. Qacar torpaqlarının 50 %-i Rusların əlində idi.

Qacar əks-hücumu

1917-ci ilin Mayın 1-indən 9-una qədər Ruslar İranın Tehran bölgəsinin qərbindən, İsfahan bölgəsinin şimalından Kirmanşah bölgəsinin şimalı ilə ortasından qovuldu.1918-ci ildə Yanvarın 29-undan Aprelin 2-sinə qədər İsmail Nəvbarinin Urmiya gölünün şərqindəki qüvvələri, Tehrana doğru irəlləmiş ingilis qüvvələri, Gilan hərəkatının əhatə etdiyi kiçik bir bölgə, Urmiya gölünün qərbindəki rus və osmanlı qoşunu xaricində bütün Cənubi Azərbaycan Qacarların nəzarətinə keçdi.

1918-ci ildə hadisələr

İyunun 12-sindən Sentyabrın 8-inə qədər Osmanlı qoşunu Təbriz və Cənubi Azərbaycanın tamamını işğal etdi. Lakin Osmanlı qoşunu 1. Dünya müharibəsindən məğlub olaraq çıxdı və Mudros barışığını imzalamağa məcbur oldu. İşlər bu yerə gəlmişkən Qacar qüvvələri 18 Noyabrda Cənubi Azərbaycana hərəkət etdi və Osmanlı qoşunu bölgədən çıxarıldı.

Mənbə

1. Mohammad Ghori Majd (2013) — "The Great Famine & Genocide in Iran: 1917–1919"
2. Touraj Atabaki (2006) — "Iran and the First World War: Battleground of the Great Powers"
3. Percy Sykes (1921) — "A History Of Persia, Volume 2"