Teletayp

thmb

Teletayp —Yazı maşını tipli klaviaturası olan, hərf çap edən teleqraf aparatı.

Haqqında

Klaviaturası və çap maşınına bənzər yazma mexanizmi olan teleqraf aparatı; informasiyanı avtomatik olaraq qəbul edən və lentə yazan maşındır. Həm nöqtədən-nöqtəyə, həm də nöqtədən-çox nöqtəyə konfiqurasiyalarda müxtəlif rabitə kanalları vasitəsilə yazılmış mesajları göndərmək və qəbul etmək üçün istifadə edilə bilən elektromexaniki cihazdır. Əvvəlcə onlar 1830-cu illərin sonu və 1840-cı illərdə elektrik mühəndisliyinin ilk istifadəsi kimi inkişaf edən teleqrafda istifadə edildi, baxmayaraq ki, teleprinterlər ən erkən 1887-ci ilə qədər teleqraf üçün istifadə edilməmişdir. Maşınlar erkən istifadəçi interfeysi təmin etmək üçün uyğunlaşdırılmışdır. Əsas kompüterlər və minikompüterlər, yığılmış məlumatların kompüterə göndərilməsi və cavabın çap edilməsi xüsusiyyətləri təmin edir. Bəzi modellər həmçinin məlumatların saxlanması üçün (ya yazılan daxiletmədən və ya uzaq mənbədən alınan məlumatdan) delikli lent yaratmaq və yerli çap və ya ötürülmə üçün belə lenti oxumaq üçün də istifadə edilə bilər.

Tarixi

Teleprinter və ya teletayp Samuel Morse, Alexander Bain, Royal Earl House, David Edvard Hughes, Emile Baudot, Donald Murray, Charles L. Krum, Edward Kleinschmidt və Frederik G. Creed də daxil olmaqla bir sıra mühəndislərin bir sıra ixtiraları nəticəsində təkamül etdi. Teleprinterlər Morze əlifbasının istifadəsi üzrə təlim keçmiş operatorlara ehtiyac olmadan mesaj göndərmək və qəbul etmək üçün icad edilmişdir. Klaviaturadan istifadə etmək üçün öyrədilmiş bir operatoru olan iki teleprinterdən ibarət sistem iki təlim keçmiş Morze kodu operatorunu əvəz etdi. Teleprinter sistemi mesajın sürətini və çatdırılma vaxtını təkmilləşdirərək, mesajların azca əl müdaxiləsi ilə ölkə daxilində işıqlandırılmasını mümkün etdi. Atlantik okeanının hər iki tərəfində bir sıra paralel inkişaflar baş verdi. 1835-ci ildə Samuel Morze səsyazma teleqrafı hazırladı və Morze əlifbası yarandı. Morzenin aləti elektromaqnitin armaturunu yerindən tərpətmək üçün cərəyandan istifadə edirdi, bu da markeri hərəkətə gətirir, buna görə də cərəyandakı qırılmaları qeyd edirdi. Cooke & Vheatstone 1837-ci ildə teleqrafı əhatə edən Britaniya patentini və 1840-cı ildə ikinci patentini aldı ki, burada çap etmək üçün “elektrik çəkic”lə vurulmuş fırlanan mis çobanyastığı çarxının ləçəklərinin uclarında bərkidilmiş polad tipli çap teleqrafı təsvir edilmişdir. Hərəkətli kağız lentə karbon kağızı vasitəsilə Roma hərfləri yazılırdı.1841-ci ildə Alexander Bain elektromaqnit çap edən teleqraf maşını hazırladı. O, çəki ilə idarə olunan saat mexanizmi ilə fırlanan tipli təkəri buraxmaq və dayandırmaq üçün kontakt nöqtələri üzərində siferblatın fırlanması nəticəsində yaranan elektrik impulslarından istifadə edirdi. İkinci saat mexanizmi bir vərəqlə örtülmüş barabanı fırladıb onu yavaş-yavaş yuxarıya doğru hərəkət etdirdi ki, tip çarx siqnallarını spiral şəklində çap etsin. Kritik məsələ göndərmə və qəbuledici elementlərin sinxron işləməsi idi. Bain, saat mexanizminin sürətini yaxından tənzimləmək üçün mərkəzdənqaçma idarəçilərindən istifadə edərək buna nail olmağa çalışdı. 21 aprel 1841-ci ildə digər cihazlarla birlikdə patentləşdirilmişdir. 1846-cı ilə qədər Morze teleqraf xidməti Vaşinqton və Nyu York arasında fəaliyyət göstərməyə başladı. Elə həmin il Royal Earl House çap teleqrafını patentləşdirdi. O, iki 28 düyməli fortepiano tipli klaviaturanı məftillə birləşdirdi. Hər bir fortepiano düyməsi əlifbanın hərfini təmsil edirdi və basıldığında müvafiq hərfin qəbuledici tərəfdə çap edilməsinə səbəb olur. "Shift" düyməsi hər bir əsas düyməyə iki əlavə dəyər verdi. Göndərmə ucundakı 56 simvollu çap çarxı qəbuledici tərəfdəki oxşar təkərlə üst-üstə düşmək üçün sinxronlaşdırıldı. Müəyyən bir simvola uyğun olan düymə ev stansiyasında basılıbsa, eyni simvol çap mövqeyinə keçdiyi kimi, uzaq stansiyada çap çarxını işə saldı (çox sonra)papatya təkərli printer meydana çıxdı. Beləliklə, o, sinxron məlumat ötürmə sisteminin nümunəsi idi. Evin avadanlığı dəqiqədə təxminən 40 dərhal oxuna bilən söz ötürə bilərdi, lakin toplu istehsal etmək çətin idi. Printer saatda 2000-ə qədər sözü köçürə və çap edə bilirdi. Bu ixtira ilk dəfə istifadəyə verilmiş və 1844-cü ildə Nyu Yorkdakı Mexanika İnstitutunda nümayiş etdirilmişdir. Stasionar teleprinter əməliyyatları 1849-cu ildə Filadelfiya və Nyu-York şəhərləri arasında dövrə istifadəyə verildiyi zaman başladı.

Hughes teleqrafı, Siemens və Halske tərəfindən qurulmuş erkən (1855) teleprinter idi. Mərkəzdənqaçma qubernatorunun digər ucu ilə sinxronluq əldə etmək görülə bilər. Fransada Émile Baudot 1874-cü ildə beş vahidli koddan istifadə edən bir sistem dizayn etdi və bu sistem 1877-ci ildən bu ölkədə geniş şəkildə istifadə edilməyə başladı. İngilis Poçt İdarəsi 1897-ci ildə London və Paris arasındakı simpleks dövrədə istifadə üçün Baudot sistemini qəbul etdi. Sonradan Daxili Teleqraf Xidmətlərində dupleks Baudot sistemlərindən xeyli istifadə etdilər.

1901-ci ildə Baudot kodu Donald Murray (1865-1945, əslən Yeni Zelandiya) tərəfindən dəyişdirildi və yazı makinasına bənzər klaviatura hazırlaması səbəb oldu. Murray sistemi operatora kağız lenti vurmağa imkan verən aralıq pillədən, klaviatura perforatorundan və delikli lentdən mesaj göndərmək üçün lent ötürücüdən istifadə edirdi. Xəttin qəbuledici ucunda çap mexanizmi kağız lentə çap ediləcək və ya mesajın perforasiya edilmiş surətini hazırlamaq üçün reperforatordan istifadə edilə bilər. Operatorun əlinin hərəkəti ilə ötürülən bitlər arasında artıq birbaşa korrelyasiya olmadığı üçün operatorun yorğunluğunu minimuma endirmək üçün kodun təşkili ilə bağlı heç bir narahatlıq yox idi və bunun əvəzinə Murray kodu maşındakı aşınmanı minimuma endirmək üçün dizayn etdi, kod birləşmələrini təyin etdi. 1906-cı ildə Çarlz Krumun oğlu Howard Krum bu işdə atasına qoşuldu. Məhz Hovard kod teleqraf sistemləri üçün start-stop sinxronizasiya metodunu işləyib hazırlayan və patentləşdirdi ki, bu da praktik teleprinteri mümkün etdi. 1916-cı ildə Edvard Kleinşmidt yazı ştrixli səhifə printeri üçün patent ərizəsi verdi. 1919-cu ildə Morkrum şirkəti praktik teleprinteri mümkün edən kod teleqraf sistemləri üçün start-stop sinxronizasiya metodu üçün patent aldıqdan qısa müddət sonra Kleinschmidt "Çap teleqraflarının istismarı üçün metod və aparat" adlı ərizə verdi. Bu təkmilləşdirilmiş start-stop metodunu özündə birləşdirdi. 1928-ci ildə Fənərlər Bürosunda , Hava Yolları Bölməsində, Uçuş Xidməti Stansiyasında Hava Yolları Radio Stansiyaları sistemində inzibati mesajlar, uçuş məlumatları və hava hesabatlarını daşıyan teleprinter sistemi quraşdırılmışdır. 1938-ci ilə qədər hava trafikini idarə edən teleprinter şəbəkəsi Men, Nyu-Hempşir və Cənubi Dakota istisna olmaqla, 48 ştatın hamısını əhatə edərək 20.000 mildən çox uzandı.