Tuqa qala kompleksi
| Tuqa qala kompleksi | |
|---|---|
| çeç. Тlуга | |
| 42°39′40″ şm. e. 45°19′34″ ş. u. | |
| Ölkə |
 Rusiya |
| Rayon | İtum-Kali rayonu |
| Yerləşir | Çeçenistan, İtum-Kali rayonu |
| Memar | Çeçen ustaları Bataq, Çonkar. |
| Sifarişçi | Çeçen orta əsr Maystoy cəmiyyəti |
| Tikilmə tarixi | XIV-XVI əsrlər |
| Vəziyyəti | qənaətbəxş |
| Dövlət | Çeçenistan |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
Tuqa(çeç. Тlуга[1]) — İtum-Kali rayon mərkəzindən 33,5 km cənub-qərbdə, Tuqa kəndində (İtum-Kali rayonu), Maystinski silsiləsinin şərq yamacının yuxarı hissəsində Maystoyn-axk çayının sol sahilində yerləşən orta əsr aid qala kompleksi. Kompleks XIV–XVI əsrlərə aiddir.
Təsviri[redaktə | mənbəni redaktə et]
Tuqa qala kompleksi aşağı Tuqadan 500 metr şimal-qərbdə yerləşir. Kompleksə 1–4 №-li yaşayış qüllələri və 1–2 №-li ziyarətgah-mavzoley (Kaşkov) daxildir.
Kompleksin yaşayış qüllələri dağılmış vəziyyətdədir. Dam və tavan yoxdur. Qüllələrdən yüz metr cənubda Kaşkovun iki ziyarətgahı-məqbərəsi yerləşir. Onlardan birinin dam örtüyü pilləli, digərinin isə dam örtüyü yoxdur. Kompleksin yaşayış qüllələri və Kaşkov ziyarətgahları qəbiristanlığın daxilində yerləşir, onlar kənd sakinlərinin istəyi ilə ucaldılıb. Tuqada Bataq, Çonkar və s. qüllələrin istedadlı ustaları da yaşayırdılar. Onlar təkcə Çeçenistanda deyil, həm də dağlıq Gürcüstana tikintilər üçün dəvət olunurdular. Gördükləri keyfiyyətli işin qarşılığında həmişə mal-qara, bahalı parçalar, silahlar, barıt, metal kimi hədiyyələrlə yola salınırdılar.[2]
Kaşkovun ziyarətgah-məqbərəsi (XIV–XVI əsrlər, Malxista dərəsi) fasaddan açıq, düzbucaqlı əsaslı və şaquli pilləli damlı, şimaldan cənuba kontur boyunca uzanan, 4×6,2 m ölçülü binadır. Döşəmədən dam silsiləsinə qədər hündürlüyü 5,5 m-dir. Divarlar əhəng ilə yonma daş və şifer plitələrdən hörülmüşdür. Divarların qalınlığı 0,65 m-dir. Fasadının eni 2,61 m olan giriş hissəsi yuxarıdan qövs tağ formasına malikdir. Həmçinin, daş plitələrlə döşənmişdir. Birbaşa tağın üstündə dar üçbucaqlı taxça var, onun üstündə 9 kiçik kvadratdan ibarət rombvari naxış var. Onların üstündə, damın ən üst hissəsinin altında dekor şəklində bir daş qoç başı qoyulmuşdur. Qövslü tağın hər iki tərəfində eyni bəzək formaları vardı; onlardan solda oalnı dağılsa da, onun izləri aydın görünür. Döşəmənin mərkəzində hündürlüyü 1,5 m olan yuxarı kamera ilə eyni ölçülərə sahib yeraltı kriptə aparan çuxur var.[3]
Tuqa qala kompleksində ziyarətçilərə çeçen orta əsr yaşayış və dəfn memarlığının nümunələri göstərilir.[4] Kompleks Arqun Muzey-Qoruğunun bölmələrindın biridir.[5]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "А. Сулейманов. Топонимия Чечни". 2019-09-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-27.
- ↑ Марковин, Владимир Иванович Памятники зодчества в горной Чечне (по материалам исследований 1957–1965 гг.) // сборник Северный Кавказ в древности и в средние века Москва, 1980 М. с. 184
- ↑ "Средневековая архитектура горной Чечни - Итум-Калинский район". argmz-aa.3dn.ru. 2020-07-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-08.
- ↑ "Объекты культурного наследия". naslediechr.ru. 2020-03-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-08.
- ↑ "Сервис для информационных партнеров АИС ЕИПСК. Тугайский историко-архитектурный комплекс № 3 XIV–XVI вв". pro.culture.ru. 2020-07-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-08.