Sarmatlar: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya saytından
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
k correction
Sətir 1: Sətir 1:
'''Sarmatlar''' — Sarmatlar (Latin: Sarmatae ya Sauromatae, yunan: Σαρμάται, Σαυρομάται) böyük bir konfederasiya idi<ref>[[Sarmatians#CITEREFSinor1990|Sinor 1990]], p. 113</ref> klassik antik<ref>'''[[Sarmatians#cite ref-WM Sarmatians 3-0|Jump up^]]''' [[Sarmatians#CITEREFWaldmanMason2006|Waldman & Mason 2006]], pp. 692–694</ref> <ref> J.Harmatta: "Scythians" in UNESCO Collection of History of Humanity – Volume III: From the Seventh Century BC to the Seventh Century AD. Routledge/UNESCO. 1996. pg. 182</ref> 4-cü əsrdə 5-ci əsrdə etibarən Bayındır [4 zamanı İran xalqının.
'''Sarmatlar''' — [[Azərbaycan]]nin etnogenezində iştirak etmiş [[Atlı xalqlar|atlı köçəri]] qədim [[Türk xalqları]]ndan<ref>Mirfatih Zekiyev Türklerin ve Tatarların kökeni syf; 143-178 Selenge yayınları Ağustos 2007</ref><ref>H. Celâl Güzel, Ali Birinci, Genel Türk tarihi, 1. cilt, Yeni Türkiye, 2002</ref><ref>Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, [http://books.google.de/books?ei=IlLgT4atDMjN4QT8lqWbDQ&hl=de&id=JF5tAAAAMAAJ Türk dünyası el kitabı: Coğrafya-tarih], 1992, s.176</ref><ref>[http://books.google.de/books?id=4iwHp8amsdEC Viktor Aleksandrovich Shnirelʹman, Who Gets the Past?], Woodrow Wilson Center Press, 1996, s.28</ref><ref name="s155239215.onlinehome.us">Zakiev M. Z., [http://s155239215.onlinehome.us/turkic/24Alans/WhoAreAlansEn.htm Problems of the history and language, Who are the Alans?], Kazan, 1995</ref><ref name="William Hearth 2007">(William Hearth, ORMUS: Timeline of Ancients, 2007, s.174)</ref> biridir.


== Etnik kimlikləri haqqda nəzəriyyələr ==
== Etnik kimlikləri haqqda nəzəriyyələr ==
Sətir 5: Sətir 5:


=== İran nəzəriyyəsi ===
=== İran nəzəriyyəsi ===
İranşünas tarixçilərin əksəriyəti sarmatları irandilli xalq sayılırdılar. İranistlər, bir qayda olaraq, yazdıqları məqalələrdə, elmi işlərdə skiflərin, sarmatların, alanların hind-avropalılarda olmayan etnik xüsusiyyətlərini və qədim tarixçilərin verdikləri məlumatları nəzərə almırlar.<ref name="William Hearth 2007"/>India and the world: researches in India's policies, contacts, and relationships with other countries and peoples of the world</ref><ref>The Encyclopedia of religion</ref><ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9065786 Encyclopædia Britannica Online: "Sarmatian"]</ref>
İranşünas tarixçilərin əksəriyəti sarmatları irandilli xalq sayılırdılar. İranistlər, bir qayda olaraq, yazdıqları məqalələrdə, elmi işlərdə skiflərin, sarmatların, alanların hind-avropalılarda olmayan etnik xüsusiyyətlərini və qədim tarixçilərin verdikləri məlumatları nəzərə almırlar.<ref name="William Hearth 2007">(William Hearth, ORMUS: Timeline of Ancients, 2007, s.174)</ref>India and the world: researches in India's policies, contacts, and relationships with other countries and peoples of the world</ref><ref>The Encyclopedia of religion</ref><ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9065786 Encyclopædia Britannica Online: "Sarmatian"]</ref>


=== Türk nəzəriyyəsi<ref name="s155239215.onlinehome.us"/> ===
=== Türk nəzəriyyəsi<ref name="s155239215.onlinehome.us">Zakiev M. Z., [http://s155239215.onlinehome.us/turkic/24Alans/WhoAreAlansEn.htm Problems of the history and language, Who are the Alans?], Kazan, 1995</ref> ===
[[Herodot]]dan başlayaraq antik müəlliflər cənub-Şərqi [[Avropa]] çöllərində, sarmat və savromat adlı etnosun yaşadığını və türk olduğunu yazırlar. Bu atlı xalqları hind-avropalılardan fərqləndirən özəllikləri var idi:
[[Herodot]]dan başlayaraq antik müəlliflər cənub-Şərqi [[Avropa]] çöllərində, sarmat və savromat adlı etnosun yaşadığını və türk olduğunu yazırlar. Bu atlı xalqları hind-avropalılardan fərqləndirən özəllikləri var idi:
* Kütləvi şəkildə mahir at miniciləri idilər, körpəlikdən at sürürdülər.
* Kütləvi şəkildə mahir at miniciləri idilər, körpəlikdən at sürürdülər.

05:30, 10 aprel 2017 tarixinə olan versiya

Sarmatlar — Sarmatlar (Latin: Sarmatae ya Sauromatae, yunan: Σαρμάται, Σαυρομάται) böyük bir konfederasiya idi[1] klassik antik[2] [3] 4-cü əsrdə 5-ci əsrdə etibarən Bayındır [4 zamanı İran xalqının.

Etnik kimlikləri haqqda nəzəriyyələr

XIX yüzilliyə kimi bütün tarixçilər skifləri, sarmatları, alanları türk hesab edirdilər. XIX-XX əsrdə osetin tarixçisi Vaso Abayev irandilli nəzəriyyənin bünövrəsini qoydu və Avropada, Rusiyada antitürkçülüyün yayıldığı dövrdə sevildi və təbliğ olunmağa başlandı.

İran nəzəriyyəsi

İranşünas tarixçilərin əksəriyəti sarmatları irandilli xalq sayılırdılar. İranistlər, bir qayda olaraq, yazdıqları məqalələrdə, elmi işlərdə skiflərin, sarmatların, alanların hind-avropalılarda olmayan etnik xüsusiyyətlərini və qədim tarixçilərin verdikləri məlumatları nəzərə almırlar.[4]India and the world: researches in India's policies, contacts, and relationships with other countries and peoples of the world</ref>[5][6]

Türk nəzəriyyəsi[7]

Herodotdan başlayaraq antik müəlliflər cənub-Şərqi Avropa çöllərində, sarmat və savromat adlı etnosun yaşadığını və türk olduğunu yazırlar. Bu atlı xalqları hind-avropalılardan fərqləndirən özəllikləri var idi:

  • Kütləvi şəkildə mahir at miniciləri idilər, körpəlikdən at sürürdülər.
  • At əti yeyirdilər.
  • Qımız (at südü) içirdilər.
  • Qədim tarixyazarlar onları İran xalqları hesab etmirdi.

1) Antik müəlliflər (Siciliyalı Diodor, Böyük Plini, Yuliy Solin və b.) sarmatların madaylarla qohum olduqlarını yazırlar. Burada əlbəttə ki, madayların sonrakı nəsilləri olan atropatenlər nəzərdə tutulurlar. Bu zaman belə bir sual çıxır ortaya. Əgər sarmatlar irandillidilərsə onda nəyə görə farslarla deyil madaylar və atropatenlilərlə qohumdurlar? Madayların və atropatenlilərin isə türk mənşəli tayfalar olmalar və Azərbaycan türklərinin təşəkkülündə iştirak etmələri birmənalı olaraq sübut edilmişdir[8][9][10][11][12].

2) Antik müəllif Publiy Ovidiy Nason eranın əvvəllərində yazır:"Heyvan dəriləri və enli şalvarlarla onlar özlərini soyuqdan qoruyurlar. Onların dəhşətli üzləri tüklə örtülmüşdür." Bu məlumatda "dəhşətli üzləri" ifadəsi monqoloid irqə mənsub fizionomiyaya aiddir. İrandillilər arasında isə monqoloid irqinin yayılmaması heç kəsdə şübhə doğurmur.

3) Stefan Bizanslı adlı müəllif sarmatların Tamarak şəhəri haqqında məlumat verir. Bu toponim qədim türkcə "tam"-qala divarı, "örək" - qala sözlərindən ibarətdir.

4) Antik müəllif Pomponi Mela yazır ki, sarmatlarda "qadınlar kişilərlə bərabər döyüşdə iştirak edirlər"[13]. Başqa bir müəllif Nikolay Dəməşqli qeyd edir ki,"savromatlarda qız bir düşmən öldürməmiş ərə verilmir."Qeyd edək ki,indiyə qədər iranşünasların heç biri bu adətin iran xalqlarında olması haqqında bircə dənə də olsun fakt göstərə bilməmişlər. Halbuki skiflərdə və saklarda, qafqaz albanlarında, daha sonra isə hunlar və oğuzlarda bu adətin olması haqqında istənilən qədər tarixi mənbələrdə faktlar var.

5) II əsrdə yaşamış antik müəllif Poliney[14] yazır ki, sarmatlarda bir çar Medoask adlanır. Bu ad qədim türkcə "mat"-mətin, "sak", "çak"-ayıq-sayıq sözlərindən ibarətdir ki, bu da quruluşca saklarda Taksak adı ilə eynidir.

6) Sarmatlar çoxlu tayfadan ibarət idi[15]. Onların içərisində türk, sirak (şirak), dandar (dondar), qarqar və b. vardı. Göstərilən tayfaların hamısı türkmənşəli tayfalardır və onlar haqqında mənbələrdə kifayət qədər məlumat var.

7) Herodot[16] yazır ki, savromatlar skif dilində danışırlar. Skiflərin türkmənşəli olması isə kifayət qədər tutarlı faktlarla sübut edilmişdir.

Göstərilən faktlar sarmatların türkmənşəli olduğunu deməyə əsas verir. Bütün bu faktların əksinə iranşünaslar sarmatların irandilli olmasına dair bir dənə də olsun fakt göstərə bilmirlər.

Həmçinin bax

Mənbələr

  1. Q.Qeybullayev-Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən,Bakı,1994
  2. Q.Qeybullayev-Azərbaycanlıların etnogenezindən,Bakı,1991(I cild)
  3. E.V.Sevortyan-Türk dillərinin etimoloji lüğəti(I.II,III cildlər),Moskva,1974,1978,1982(rusca)

İstinadlar

  1. ↑ Sinor 1990, p. 113
  2. ↑ Jump up^ Waldman & Mason 2006, pp. 692–694
  3. ↑  J.Harmatta: "Scythians" in UNESCO Collection of History of Humanity – Volume III: From the Seventh Century BC to the Seventh Century AD. Routledge/UNESCO. 1996. pg. 182
  4. ↑ (William Hearth, ORMUS: Timeline of Ancients, 2007, s.174)
  5. ↑ The Encyclopedia of religion
  6. ↑ Encyclopædia Britannica Online: "Sarmatian"
  7. ↑ Zakiev M. Z., Problems of the history and language, Who are the Alans?, Kazan, 1995
  8. ↑ Zaur Həsənov – Çar Skifləri
  9. ↑ Qiyasəddin Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən
  10. ↑ Qiyasəddin Qeybullayev – Azərbaycanlıların etnogenezindən
  11. ↑ Qiyasəddin Qeybullayev – Qədim türklər və Ermənistan
  12. ↑ Firudin Cəlilov – Azər Xalqı
  13. ↑ Pomponi Mela. Zemleopisaniye, III kitab, 4, 35
  14. ↑ Poliney. Hərbi fəndlər, VIII, 56
  15. ↑ Böyük Pliniy, VI, 15
  16. ↑ Herodot. IV, 117
 Tarix ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın.
 Etnik qrup ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Sarmatlar&oldid=3882656"