Mərkəzi Nəbatat Bağı

AMEA Mərkəzi Nəbatat Bağı
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Mərkəzi Nəbatat Bağı
Loqonun şəkli
Növü	Elmi-tədqiqat mərkəzi
Yaranma tarixi	3 iyul 1934
Rəsmi dili	Azərbaycan dili
Mərkəzi	Mikayıl Müşfiq küç. 103, Bakı, Azərbaycan
Sədr	biologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Vahid Fərzəliyev
cbg.org.az
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Mərkəzi Nəbatat Bağı — Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının tərkibində elmi-tədqiqat müəssisəsi. Sahəsi - 41.3 ha.

Tarixi haqqında ümumi məlumat

Bakı şəhərində ilk dəfə olaraq Botanika bağının yaradılması haqqında təkliflər artıq 1930-cu illərdə irəli sürülmüşdü. O vaxtlar Bakı şəhəri iri neft sənayəsi və respublika mərkəzi kimi abadlaşdırılmalı və yaşıllaşdırılmalı idi. Botanika bağının elmi-tədqiqat müəssisəsi olması ilə əlaqədar olaraq 1932-ci ildə SSRİ Elmlər Akademiyasının Zaqafqaziya filialının Azərbaycan şöbəsinin botanika bölməsində P.V.Kovalskaya-İlinanın rəhbərliyi altında yaşıllaşdırma bölməsi təşkil olundu və bu bölmədə bitkilərin örtülü və açıq şəraitdə becərilməsi işinə başlanıldı.

1935-1938-ci illər ərzində burada institut binası, oranjereyalar, istiхanalar, bağın əmək­daşları üçün yaşayış binası, emalatхanalar və təsərrüfat binalarının inşasına başlanıldı.

Təşkil olunduğu 1936-cı ildən müstəqil təşkilat kimi fəaliyyət göstərdiyi 2000-ci ilədək Botanika bağı Botanika İnstitutunun şöbəsi olmuşdur. Botanika İnstitutunun ilk direktoru Qafqaz florasının görkəmli tədqiqatçısı, akademik Aleksandr Alfonsoviş Qrossheym, Botanika bağının ilk direktoru isə Mixail Vasilyeviç Brjezitskiy təyin olunur. Bu vaxtdan etibarən Botanika bağının sahələrində Azərbaycan və ekzot floradan olan bitkilərin kolleksiyasının yaradılması ilə yanaşı, texniki, dərman bitkiləri üzərində elmi-tədqiqat işləri aparılır.

1937-1940-cı illərdə bağ üçün nəzərdə tutulan ərazilərdə neft hasilatı üçün quyuların qazılması ilə əlaqədar bağın sahəsi 16 hektar qalır. Ağır müharibə illəri (1941-1945) tikinti işlərinin dayandırılmasına, introduksiya işlərinin ləng getməsinə baхmayaraq, yerli floradan olan ağac və ot bitkilərinin üzərində elmi-tədqiqat işləri davam etdirilir. 1948-1952-ci illərdə Botanika bağına rəhbərlik b.e.n. Əhməd Şərbət oğlu Hacıyevə və sonralar b.e.n. Muxtar Əli oğlu Rəhimova həvalə olunur. Bu illərdə bağın ərazisini genişləndirmək məqsədilə Əhmədli yaylasında yeni bağ sahəsi ayrılır və orada yaşıllaşdırma işlərinə başlanılır. Lakin 1954-cü ildə bu bağ sahəsi alınır və əsas işlər Botanika bağının indiki ərazisində davam etdirilir.

1952-ci ildə Botanika bağının direktoru vəzifəsinə b.e.d. Qasım Fərruх oğlu Aхundov, 1956-ci ildə isə b.e.d. Vahid Cəlal oğlu Hacıyev təyin edilir və Bağda əkin işləri böyük vüsət alır. 1957-ci ilin iyun ayından bağın direktoru vəzifəsinə Leninqrad Meşə Mühəndisliyi Akademiyasını bitirmiş Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Institutunun müəllimi, k.-t.e.n. Üzeyir Musa oğlu Ağamirov təyin edilir. 1950-1960-cı illər ərzində Botanika bağında suvarma suyunun çatışmaması introduksiya işlərinin aparılmasına maneçilik törədir. 1960-cı ildə Ceyranbatan su anba¬rının tikilməsi və həmin suyun Botanika bağına verilməsi, bağda əkin və elmi-tədqiqat işlərinin genişləndirilməsinə imkan verdi. Elə həmin dövrdə bağın 16 hektarlıq sahəsinə yaхın olan 25 hektar yaşıllıq sahəsinin Botanika bağına verilməsi, bağın sahəsinin 41 hektaradək artmasına səbəb oldu.

1960-1978-ci illər bağın çiçəkləndiyi illər hesab olunur. Bu illərdə Botanika bağı Bakı, Gəncə, Sumqayıt şəhərləri və Naхçıvan MR-nın, o cümlədən Bakı şəhərinin Yaşıllaşdırma Təsərrüfatı və Abşeronun sənaye müəssisələrinin (Bakı Məişət Kondisionerləri zavodu, Azərelektroterm, Radio və Gəmi təmiri zavodları), məktəb və bağçaların yaşıllaşdırılması üçün 10 mindən artıq ağac, kol və çiçək bitkiləri (100 növdən ibarət) vermişdir. Beləliklə, Botanika bağında M.Brjezitski, İ.Səfərov, M.Mikayılov, R.Rəhimova, A.Əliyev, S.Pityayev, Ü.Ağamirov, M.Ağamirova, M.Rə¬himov, K.Quliyev, Ə.Məsiyev, T.Kazımova, İ.Qolniyeva, Ş.Babayev, R.Babayev, C.Mirzəliyev, A.İsgən¬dərov, N.Babayev, A.Bayramov, O.İbadlı, M.Qurbanov və baş¬qa görkəmli alimlər elmi-tədqiqat işləri aparmışlar. 1970-ci ildən başlayaraq Abşeronun və Bakı şəhərinin yaşıllaşdırılması üzrə dövlət tədbirləri Botanika bağında ağac və kol bitkilərinin introduksiya işlərinin daha da genişləndirilməsinə səbəb oldu. Bu illərdə Botanika bağının yeni ərazisində botaniki-coğrafi rayonlaşdırma prinsipə görə sahələrin yaradılması işlərinə başlandı. 1977-ci ildə akademik Həsən Əliyevin rəhbərliyi ilə yaradılmış xüsusi komissiya Bakı şəhər Yaşıllaşdırma Tresti, Milli Elmlər Akademiyasının alimləri, Bakı şəhər Sovetinin nümayəndələri ilə birlikdə bağın inkişafı haqqında tədbirlər planı hazırladı. Həmin tədbirlər Akademiya tərəfindən Nazirlər Sovetinə təqdim edildi və Nazirlər Sovetinin qərarı ilə bağın abad¬laşdırılması məsələsi Bakı şəhər Abadlaşdırma Trestinə həvalə olundu.

Bununla əlaqədar olaraq 1978-1980-cı illərdə Botanika bağının abadlaşdırılması işlərinə yeni təkan verildi. 1980-cı ilin aхırlarında bağın direktoru vəzifəsinə b.e.n. Arif Əli oğlu Bayramov təyin edildi.Bu illərdə Nazirlər Sovetinin qərarı ilə Bakı Soveti Botanika Bağında abadlıq işlərinə başlayır, lakin çox təəssüflər olsun ki, bu işlər ləng aparılır. Bağın bir neçə keçid yollarının, bağın binasının qarşısındakı meydançanın və A.A.Qrossheymin abidəsinin ətrafının abadlaşdırılması ilə iş dayandırılır. 1980-cı illərin aхırı və 1990-cı illərin əvvəllərində layihələndirilmiş böyük tikililərin, hovuzların inşaası dayandırıldı. Yay mövsümündə suyun çatış¬ma¬ması, qışda oranjereyalarda istiliyin olmaması, fəhlə qüvvəsinin çatış¬maması səbəbindən, Botanika bağının qiymətli kolleksiyaları: soğangülü (georgin), payızgülü, qarğasoğanı, buynuzbaş, qiymətli ağaclar, güllər, çəmən və oranjereya bitkilərinin bir hissəsi məhv olub sıradan çıхmışdı.

AMEA Rəyasət Heyətinin “Botanika bağının fəaliyyətinin yaxşılaşdırılması haqqında” 04 fevral 2000-ci il tarixli 7/2 saylı qərarı ilə Botanika bağı Botanika institutunun strukturundan ayrılaraq Biologiya Elmləri Bölməsinin nəzdində sərbəst elmi-tədqiqat müəssisəsinə çevrildi. AMEA Rəyasət Heyyətinin 22 noyabr 2000-ci il tarixli 22/9 saylı qərarı ilə Nəbatat bağının adı dəyişdirilərək «Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Mərkəzi Nəbatat Bağı» adlan¬dırıldı. Bağın Nizamnaməsi, Elmi şurası və elmi strukturu təsdiq edildi. Elmi Şuranın tərkibinə Nəbatat Bağının əməkdaşlarından əlavə, digər elmi idarə və müəssisələrin ixtisasçıları da cəlb edildi.

Hazırda Mərkəzi Nəbatat Bağının strukturunda İnformasiya texnologiyaları və ictimaiyyətlə əlaqələr şöbəsi, “Ağac və kol bitkiləri”, “Nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitkilər”, “Örtülü şəraitdə becərilən bitkilər”, “Çiçəkçilik” və “Bitkilərin mühafizəsi və monitorinqi” laboratoriyaları ilə yanaşı, “Toxumçuluq” və “Bitkilərin xəstəlik və ziyanvericilərlə mübarizə” sektorları fəaliyyət göstərir. Mərkəzi Nəbatat Bağında 128 əməkdaş, o cümlədən 25 nəfər elmi işçi çalışır ki, onlardan 1 nəfəri AMEA-nın müxbir üzvü, 4 nəfəri elmlər doktoru, 13 nəfəri isə fəlsəfə doktorudur. Son illərdə 8 fəlsəfə doktoru və 4 doktorluq dissertasiyası müdafiə olunmuş, 1 nəfər AMEA-nın müxbir üzvü, 7 nəfər dosent və 2 nəfər professor elmi adı almışdır.

Təşkilatın əsas fəaliyyət istiqamətləri

Azərbaycan florasından olan bitki növlərinin introduksiyası və genofondunun qorunması.

Son illər əldə edilmiş əsas elmi nəticələri

İn situ şəraitində reintroduksiya edilmiş 6 növ nadir ağac və kol bitkilərinin qafqaz dağdağanı (Celtis caucasica Willd.), tornefort dağdağanı (Celtis tournefortii Lam.), pontika yemişanı (Crataegus pontica C.Koch.), iyli ardıc (Juniperus foetidissima Willd.), kütyarpaq püstə (Pictacia mutica Fisch. et Mey.), meşə gilası (Padus avium Mill.) böyümə və inkişaf xüsusiyyətləri ex situ şəraiti ilə müqayisəli şəkildə öyrənilmişdir. 5 növ bitkinin çoxbaşlı berqerantus (Bergerantus multiceps), müxtəlifyarpaqlı rusxya (Ruschia diversifolia), qozadaşıyan akantostaxis (Akanthostachys strobilaceae), əyri exmeya (Aechmea recurvata) və terminal kordilina (Cordyline terminalis) untoduksiya şəraitində morfogenezi, struktur əlamətləri öyrənilmiş və ontogenezin ilkin dövrü üçün becərilmə üsulları işlənib hazırlanmışdır. AMEA Mərkəzi Nəbatat Bağında tumurcuq mutasiyası nəticəsində alınmış “Əsrin müqaviləsi”, “Sarı gəlin” və “Nazpəri” qızılğül sortları üçün müəlliflik şəhadətnaməsi və patent alınmışdır. Qarğasoğanı cinsi növlərinin kolleksiyası yaradılmışdır Ağıriyli ardıcın (Juniperus foetidissima Will.) radial artım dinamikası öyrənilmiş, oduncaq-həlqə xronologiyası yaradılmışdır.

Rəhbərlik

Direktor v.i.e. : b.ü.f.d., dos. Fərzəliyev Vahid Sabir oğlu
Üİ üzrə direktor müavini: İsmayılov Gilani İbiş oğlu
Elmi katib: b.ü.f.d., dos. Hüseynova Nilufər Bəhram qızı

Təşkilatın struktur bölmələri

Ağac və kol bitkiləri laboratoriyası
Nadir və nəsli kəsilməkdə olan bitkilər laboratoriyası
Örtülü şəraitdə becərilən bitkilər laboratoriyası
Çiçəkçilik laboratoriyası
Bitkilərin mühafizəsi və monitorinqi laboratoriyası
İctimaiyyətlə əlaqələr və informasiya texnologiyaları şöbəsi
Toxumçuluq sektoru
Xəstəlik və zərərvericilərə qarşı mübarizə sektoru
Bağ təsərrüfatı
Şamaxı Dayaq Məntəqəsi

Şuralar

Elmi Şura
Gənc Alim və Mütəxəssislər şurası
Veteranlar Şurası
Qadınlar Şurası
Azad Həmkarlar İttifaqı

Dövri nəşrlər

Mərkəzi Nəbatat Bağının Əsərləri - ildə 2 dəfə
Index seminum

Tədris

Ekskursiya

Botanika bağları qədim informasiya şəbəkələrindən biridir. Hazırki dövrdə əhəmiyyətli sort və növlərin böyük hissəsi botanika bağlarının kolleksiyasında toplanmışdır. Məktəbəqədər, məktəbli və tələbələr üçün bitkiləri tanıtmaq məqsədiylə ekskursiyalar Bağımızda təşkil olunmaqdadır. Bələdçilərimizin yoldaşlığında reallaşan bu turda, üzərinə basıb ötdüyünüz bitkilərin əslində dünyamız üçün nə qədər böyük bir əhəmiyyətə sahib olduğunu öyrənə bilərsiniz.

Bitkiləri yaxşı tanımaq lazım olduğu düşüncəsi ilə bağımızda olan kolleksiyaları tanımağa yox deməyin. Siz burada dekorativ, dərman və təsərüffat əhəmiyyətli ağac və bitki kolleksiyaları ilə tanış ola bilərsiniz.

Beləliklə, şəhərimizin ən yüksək nöqtəsində, dəniz səviyyəsindən 105–135 m hündürlükdə yerləşən Mərkəzi Nəbatat Bağı, Bakının yaşıl zonasına daxil olaraq, onun ekoloji baxımdan təmiz mədəni mərkəzlərindən biri hesab olunur və həmçinin mədəni-maarif ocağı kimi biologiya elminin nailiyyətlərini əhali arasında təbliğ edir. Bakıda botaniki tədqiqatların praktiki bazası sayılan Mərkəzi Nəbatat Bağının olması, eyni zamanda respublikada bioloji müxtəlifliyin saxlanılması üçün strateji mühüm olan təbiəti mühafizə obyekti kimi, cəmiyyətdə botanika elminin populyarlaşması və əhalinin ekoloji təfəkkürünün inkişafı üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Nəbatat Bağının xiyabanlarında ziyarətçilər onları maraqlandıran bitkilərin növü, cinsi və vətəni haqqında məlumatları azərbaycan, rus və latın dillərində bitkilərin üzərindən asılmış lövhəciklərdən öyrənə bilərlər. Mərkəzi Nəbatat Bağı yaşıl muzey olaraq, biologiya elminin nailiyyətlərini və təbiəti mühafizə ideyasını əhali arasında təbliğ edir. Bağın çoxsaylı ziyarətçiləri – məktəblilər, tələbələr, xarici qonaqlar, respublikamızda fəaliyyət göstərən müxtəlif səfirliklərin və təşkilatların nümayəndələri, bir sözlə, təbiəti sevənlərdir.

Təlim istiqamətləri

Kiçik bağbanlar – Uşaqlar bitki əkilməsi və onlara qulluq qaydasını öyrənilməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bildiyimiz kimi bitkilər insan həyatında böyük rola malikdirlər. Bu baxımdan uşaqların bitkiləri tanımaları, yaxından təmasda olmaları, əkilməsində və qulluq edilməsində iştirak etmələri onlara bitkilərə qarşı olan münasibətin daha da dəyişməsinə səbəb olacaq. Nəticədə isə uşaqlar bitkilərə qarşı daha hörmətlə davranmalarına və onların qorumalarına yardımçı olacaqdır.

"Azərbaycanlı bitkilər" - Hər bir canlının vətəni olduğu kimi hər bir bitkinin də vətəni vardır. Vətəni Azərbaycan olan kifayət qədər itki mövcuddur. Bu baxımdan uşaqların bu bitkilərin adlarını öyrənməsi, onları visual olaraq görməsi, onlar haqqında ətraflı məlumat toplaması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bütün bunları nəzərə alaraq bu mövzuda şagirdlər üçün xüsusi maarifləndirici tədbir keçiriləcəkdir. Qeyd edək ki, uşaqların bu sahədə əldə edəcəkləri biliklər, gələcəkdə bu bitkilərin təbliğində əhəmiyyətli rol oynayacaq.

"Danışan oduncaq halqaları" – Əsaslı olaraq ağacları təbii hadisələri qeydə ala bilən cihaz adandıra bilərik. Belə ki, ağacların oducağında olan illik halqalar keçmişdə baş verən hadisələri qeydə almaq qabiliyyətinə malikdir. Bizdə bütün bunları nəzərə alaraq müasir üsullardan istifadə etməklə ağacın oduncağından oduncaq-halqa nümunələri götürəcək, ağacın yaşını hesablayacaq və əl mikroskopunun köməyi ilə oduncaq halqalarında olan, ağacın qeydə aldığı təbii hadisələri izah etməyə çalışacağıq.

"Bitkinin görünməyən memarları" – Dünyada bitkilər çox kiçik ölçülərdən başlayaraq nəhəng ölçülərə qədər dəyişirlər. Bəzən bir bitkinin 100 metrə yaxın hündürlüyə, 20 metrə yaxın diametrə qədər böyüməsi insanda çox böyük maraq oyadır. Bunları nəzərə alaraq kiçik və böyük ölçülü bitkilərdən nümunələr götürülərək mikroskop altında onların hüceyrə (anatomik) quruluşlarına baxılacaq. Bitkinin artımına səbəb olan hüceyrələr haqqında məlumatlar veriləcəkdir. Beləliklədə uşaqlar bitkilərin canlı görünməyən memarları ilə tanış olacaqlar.

Praktiki təcrübə

Respublika universitetlərinin tələbələri Mərkəzi Nəbatat Bağında praktiki təcrübə keçə bilərlər.

Xarici keçidlər

• AMEA Mərkəzi Nəbatat Bağının rəsmi saytı
• AMEA portalında Mərkəzi Nəbatat Bağının səhifəsi
• AMEA Biologiya və Tibb Elmləri Bölməsi

Xəritədə

• Facebook