Skalzi kilsəsi (Venesiya)

Santa Mariya di Nazaret kilsəsi
it. Chiesa di Santa Maria di Nazareth
45°26′28″ şm. e. 12°19′19″ ş. u.
Ölkə	İtaliya  Veneto (vilayət)
Yerləşir	Venesiya
Aidiyyatı	Venesiya patriarxatının Roma-Katolik kilsəsi
Memar	Baldassare Longena və Cuzeppe Sardi
Tikilmə tarixi	1672-1680
Üslubu	Barokko memarlığı
Material	kərpic
Rəsmi sayt	chiesadegliscalzi.it/ch/
Skalzi kilsəsi
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Santa Mariya di Nazaret kilsəsi (it. Chiesa di Santa Maria di Nazareth) — İtaliyanın Venesiya şəhərində yerləşən Roma katolik məbədidir. O, şəhər sakinləri tərəfindən daha çox "Skalzi kilsəsi" olaraq adlandırılır və bunun başlıca səbəbi, binada, yaradıldığı gündən etibarən Ayaqyalın Karmelitlər Ordeninin yerləşməsi idi (Skalzi (it. Scalzi) - italyan dilindən tərcümədə "ayaqyalın" deməkdir). XVII əsrin parlaq və möhtəşəm Venesiya barokkosu üslubunun təkrarolunmaz nümunəsi sayılan bu kilsə, dahi memar Baldassaro Longinin layihəsi əsasında inşa edilmişdir.

Skalzi kilsəsi, Venesiyanın Kannareco sestierisində, daha dəqiq desək, Santa Luçiya dəmiryol vağzalının yaxınlığında yerləşir. Vağzaldan şəhərə daxil olan bütün şəhər qonaqları, Kanal Qrandeni keçərək, şəhərin mərkəzinə üz tutmaq üçün adətən kilsənin yaxınlığında yerləşən Ponte delyi Skalzi adlı böyük körpüdən və ya Ferrovia adlanan vaporetto stansiyasından istifadə edirlər.

Tarix

Venesiyada ayaqyalın karmelitlərin qəsəbəsi haqqında birinci məlumatlar 1633-cü ilə aiddir. 1646-cı ildə şəhər Senatı tərəfindən birbaşa razılığın əldə olunmasından sonra, monastırın yaradılması üçün orden üzvlərinə torpaq sahəsi ayrılmışdır. 1650-ci ildə indiki kilsənin yerində dini ayinlərin və mərasimlərin yerinə yetirilməsi üçün kiçik bina inşa edilmişdir.

Memarlıq

Eksteryer

Heykəltəraş Bernardo Falkoninin müəllifi olduğu Madonna körpəsi ilə kompozisiyası

Heykəltəraş Bernardo Falkoni tərəfindən yaradılmış və kilsənin fasadını bəzəyən Müqəddəs Sebastian və Mariya Maqdalenanın heykəlləri

Skalzini bəzəyən heykəllər dominant protaqonistlər rolunda çıxış edirlər və bu baxımdan kilsə, Venesiyanın yeganə və təkrarolunmaz müqəddəs dini tikilisi hesab edilir. Onun fasadında, altı künc kapella altarlarında və həmçinin əsas altarda, nef divarlarında və presviterilərdə mərmər heykəl nümunələri yerləşdirilmişdir. XVII əsrin ikinci yarısından XVIII əsrin əvvəlinə kimi davam edən Venesiya heykəltəraşlıq məktəbinin inkişafını və çiçəklənməsini əks etdirən bu heykəllər, öz kəmiyyət və keyfiyyətlərinə görə, kilsəni mükəmməl seyretmə qalereyasına çevirirlər. Bundan əmin olmaq üçün, kilsənin presviteriyasına daxil olmaq kifayət edir; mərmər sənətin bu şah əsərləri XVIII əsrin birinci onilliklərinin bədii səhnəsinin baş qəhrəmanları - Cuzeppe Torretti, Cuzeppe və Paolo Qroppelli qardaşları, karraralı Pyetro Barratta və həmçinin XVII əsrin ikinci yarısını əhatə etmiş barokko dövrünün iki böyük ustadı - Orazio Marinali və Custo Le Kur tərəfindən yaradılmışdır.

Venesiya arxivində saxlanılan və barokko dövrünün məhsuldar italyan yazıçısı Atonio Lupisə aid edilən 1680-ci ilin əlyazmasında olan qeydlərdən məlum olur ki, əsas altarın burulmuş sütunlarının arasında yerləşdirilmiş Santa Madre Tereza (tərcümədə Müqəddəs Tereza Ana) və Beato Covanni della Kroçe (tərcümədə Xaçlı İohann) adlı iki heykəl Flandriyalı naməlum usta tərəfindən yaradılmışdır. Antonio Lupis həmin heykəltəraşı Dövrümüzün Praksiteli və Adriatikanın Berninisi adlandırırdı. Xaçlı İohannın beatifikasiyası 1675-ci ildə Roma Papası X Kliment, kanonizasiyası isə, müvafiq olaraq 1726-cı ildə Papa XIII Benedikt tərəfindən həyata keçirilmişdir.

Həmin dövrdə yazılmış digər sənəddə, kilsəni bəzəyən iki heykəlin sifarişçisi qismində, yuxarıda adı qeyd edilmiş ispaniyalı karmelit keşişi və həmin ordenin reformatoru Xaçlı İohannın pərəstişkarı olmuş zadəgan nəslin nümayəndəsi olmuş vəkil Bernardo Navenin adı göstərilmişdir (onun Paduya vilayətindəki Çittadelle şəhərində yerləşən şəxsi villasının ibadətxanasında heykəltəraş Custo tərəfindən yaradılmış inanılmaz sayda büstlər saxlanılırdı).

Ayaqyalın karmelitlər daha möhtəşəm kilsəyə sahib olmaları üçün Venesiyanın Senatına kollektiv şəkildə məktub yazaraq, qraf Cirolamo Kavazzanın ordenə himayədarlıq etməsi üçün torpaq sahəsinin və orada yerləşən kapellanın ona ötürülməsini xahiş etmişdilər. Yeni kilsənin və kapellanın təməlqoyma mərasimi 1671-ci ildə həyata keçirilmişdir. Xaçlı İohannın şərəfinə adlanan kapellanın layihəsi memar Lodoviko Davidə tapşırılmışdır. Bundan başqa Kavazza ailəsi tərəfindən kilsənin inşası üçün əlavə olaraq 75 000 dukat məbləğində pul ayrılmışdır. Həyatının çox hissəsi Serenissimaya xidmət göstərmiş yerli şəhər sakini Cirolamo Kavazza, fərqlənməyə görə medallarla təltif edilmiş və Madrid, Paris, Sürix, Münhen və Avropanın bir çox digər şəhərlərində diplomatik missiyalara başçılıq etmişdir.

Memar Cuzeppe Sardinin layihəsi əsasında inşa olunan kilsənin fasadı Venesiyanın simasını daha da əzəmətli edərək, yeni memarlıq istiqamətinin populyarlaşmasına səbəb olmuşdur. Şəhərin bəzəyinə çevrilmiş bu kilsə, təkcə xristian dininin simvolik olaraq daha da şöhrətləndirilməsi ilə kifayətlənmirdi; o, həmçinin ordenə himayədarlıq edən Kavazza ailəsinin təntənəli mərasimlərinin keçirilməsi üçün də geniş istifadə olunurdu. Məhz bu səbəbdən bu ailəyə məxsus gerb binanın tağvari timpanının mərkəzində quraşdırılmışdır (gerbin qalxanında sola tərəf baxan altı şir başı təsvir olunmuşdur). Öz gözəl, xeyirxah əməlləri ilə yaddaşlarda qalmaq və gələcək nəsillərə örnək olmaq məqsədilə, Kavazza ailəsi, rəqibləri hesab edilən Fini ailəsindən tamamilə fərqli mövqe seçmək qərarına gəlirlər (Fini ailəsi tərəfindən restavrasiya olunmuş Venesiyadakı San Moize kilsəsinin heykəllərlə və ornamentlə yüklənmiş fasadı, heykəltəraş Enriko Meyrinq tərəfindən hazırlanmışdır və binaya külli miqdarda pul xərcləmiş Fini ailəsinin ticarət uğurlarını olduqca impozant tərzdə tərifləyirdi). San Moize kilsəsindən fərqli olaraq, Skalzinin fasadında nə himayəçinin mərmər təsviri, nə də onun xüsusi üstünlüklərinin alleqorik təsəvvürü təqdim edilmişdir. Bunun əksinə olaraq, tikinti zamanı istifadə olunmuş materialların dəyəri, dekorativ ornamentlərin bolluğu və müxtəlif memarlıq elementlərinin artikulyasiyası sayəsində, fasad ona seyr edən insanları ilk baxışdan Venesiya dojlarının və yaxud XVI və XVII əsrlər prokuratorlarının ən təmtəraqlı məqbərələrini xatırlamağa vadar edir. Burada ən paradoksal məqam ondan ibarətdir ki, Cirolamo Kavazzanın karmelitlər ordeninə və Skalzi kilsəsinə himayədarlıq etməsinə baxmayaraq, o, ölməzdən bir neçə il öncə təmtəraqlı memorial başdaşı kompleksinin şəhərin Kannareco rayonunda yerləşən Mariya del Orto adlı digər kilsədə 1657-ci ildə inşa edilməsini sifariş etmiş və maliyyələşdirmişdir.

Zadəgan sinifinin ideallarına və mədəniyyətinə uyğun şəkildə inşa olunan kilsənin eksteryeri, orijinal antik memarlığını təkrar edərək, qiymətli karrar mərməri bolluca istifadə olunmuşdur. Binanın fasadını həmçinin yumru formalı iyirmi ədəd ikiqat klassik sütun və qızıl suyuna salınmış çoxlu detal bəzəyirdi. Kilsənin əsas frontonunu çılpaq qadın və kişi heykəlləri bəzəyir; öz ideal bədənləri ilə, onlar müqəddəs fiqurlardan daha çox yunan Olimpiya ilahilərini xatırladırlar.

Skalzi fasadının üzərində inşaat işləri təxminən 1672-ci ildə başlanmış, 1680-ci ildə isə tamamlanmışdır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, fasadın heykəltəraşlıq dekorunun tamamlanması ən azı 1681-ci ilə qədər uzanmışdır. Bunun başlıca səbəbi, 8 may 1681-ci ilə aid edilən Kavazzanın vəsiyyətnaməsi ilə əlaqəli idi; o, öz vəsiyyətində, frontispisin yuxarı hissəsində daha iki heykəlin quraşdırılması barəsində varisi Cirolamo Liondan təkidlə xahiş edirdi. Həmin heykəllər frontonun hər iki tərəfində uzanıq tərzdə quraşdırılmışdır. Əllərində bir zamanlar mövcud olmuş atributların günümüzədək gəlib çatmaması səbəbindən, fiqurların identifikasıyası olduqca çətindir. Çiyinlərində qanad izlərinin olmaması, fiqurların mələklərə ithaf olunmadığa dəlalət edir. 12 sentyabr 1862-ci ildə kilsənin fasadının bərpa edilməsi münasibəti ilə italyan siyasətçisi və Venesiya respublikasının prokuroru və diplomatı Nikolo Erizzo tərəfindən dərc edilmiş məqalədə, həmin fiqurlara müvafiq olaraq Qabil və Habil adları verilmişdir.

Fasadın zəngin heykəltəraşlıq dekorunun yaradılması istiqamətindəm emarlıq dairələrində az tanınan Marinali qardaşları da işə cəlb edilmişdir ki, bu da o dövrün aristokratiyasının diqqətini cəlb etmişdir. Burada onu da vurğulamaq lazımdır ki, XVII əsr Venesiyasının ən bahalı və zəngin fasadının bəzədilməsi üçün Cirolamo Kavazza tərəfindən az tanınan heykəltəraşları işə götürmək qərarı heç də maddi çətinliklərdən yaranan məcburiyyətlə əlaqələndirilməməlidir, əksinə, o homines novi qədim latın ifadəsinə tam olaraq uyğun gəlir.

Skalzi kilsəsinin heykəltəraşlıq elementlərinin analizi fasadın zirvəsində yerləşdirilmiş və öz fizioqnomik tipologiyası, pozanın artikulyasiyası, əzələ kütlələrinin plastik ötürülməsi və səthlərin incə emalı ilə göz oxşayan fiqurlardan başlanır. Fasad kompozisiyasının birinci elementi sifarişçinin eponimi hesab edilən və oturmuş aslanın müşayiəti ilə münzəvi obrazında tövbə edən Müqəddəs İyeronimi təsvir edir. Fasadın küncündə quraşdırılmış yarımçılpaq kişi fiquru, öz güclü çiyinləri, kiçik ölçülü başı və poetik tərzdə Venesiya melanxoliyası adlandırılan gərgin ifadəli üz cizgiləri ilə incəsənət ustalarının diqqətini cəlb edir. Fiqur sağ ayaqda duraraq təsvir edilmişdir; onun sol ayağı əyilmiş və çarpazlaşdırılmış, sol dirsəyinin söykəndiyi bədəni yan tərəfə əyilmiş və dayağa ehtiyac duyur. Fasadın mərkəzində yerləşdirilmiş körpəylə Madonnaya tamaşa etmək üçün yarımçılpaq fiqurun başı sağa çevrilmişdir.

Madonna körpəsi ilə adlı mərkəzi fasad kompozisiyasının kənarlarında heykəltəraş Luici Ferrari tərəfindən 1882-ci ildə İnam və Ümid adlandırılan iki alleqorik fiqur quraşdırılmışdır. Sağ tərəfdə yerləşən fiqur ehtimal ki, 1915-ci ildə Avstriya ordusunun şəhəri bombalaması zamanı dağılmışdır (bombalanma nəticəsində kilsənin incisi sayılan Tiepolonun "Loreto evinin daşınması" adlı freskası məhv edilmişdir).

Alessandro Vittori tərəfindən San Françesko della Vinya kilsəsinin Montefeltro kapellası üçün hazırlanmış Müqəddəs Sebastian heykəlindən ilhamlanaraq Skalzinin fasadında yaradılan eyniadlı fiqur, Orazio Marinalinin uzunayaq kişi fiqurları ilə müqayisədə daha yığcam bədəni, güclü, amma daha kiçik çiyinləri və nisbətən böyük başı ilə səciyyələnir.

Mərmər dekor

Skalzi kilsəsini çoxsaylı mərmər ornamentlər və müxtəlif detallar bəzəyir. Bütövlükdə Karrara mərmərindən hazırlanmış fasad, Venesiya kilsə tərtibatının nadir nümunələrindən biri hesab edilir. XV-XVI əsrlərin arasında Venesiyaya gətirilmiş bu litotip kristallik və dənəvər struktura, eləcə də xırda boz ləkələri ilə göz oxşayan ağ rəngə malikdir. Öz rəng çaları ilə Karrara mərmərinə bənzəyən və inşaatda tarixən istifadə olunan İstriya daşı isə, nefin memarlıq elementləri üçün istifadə olunmuşdur.

Arxiv sənədlərdən məlum olur ki, 1672 və 1673 illər arasında mərmər üzrə inşaat işləri müxtəlif daşyonanlar tərəfindən həyata keçirilmişdir; belə ki, daşyonma üzrə ustalar Cirolamo Viviani da San Trovazoya pilyastrların aşağı hissələrinin, Domeniko de Kavalyeriyə kapitellərin, Pollonio Covanni Talyapyetraya isə, Rovinyo (indiki Rovin) şəhərindən gətirilmiş incə və gözəl daşdan karniz və arxitravın hazırlanması tapşırılmışdır. İstriya daşı (it. Pietra d'Istria) ənənəvi olaraq Venesiya və Dalmasiya memarlığında italyanlar tərəfindən istifadə olunurdu; Təcridolunmuş şəkildə laqunda yaşayan Venesiyanın öz inşaat materialları olmadığından, tikintidə lazım olan hər bir şey indiki Xorvatiyanın yerləşdiyi İstriya yarımadasından gətirilirdi. Dağlardan yonularaq çıxardılmış bu daş açıq sarı və ya solğun yaşıl çalarlara malik idi və zamanla, atmosferdəki olan dəyişikliklər və aşınma nəticəsində o, özünəməxsus "fil dişi" çalarını əldə edirdi. Beləliklə, İstriya daşının işıltılı rəngi tikintidə istifadə olunan rəngli daşlarla və kərpiclə yaxşı kontrast təşkil edirdi.