Çanaqlı amöblər
| Çanaqlı amöblər | ||||
|---|---|---|---|---|
| Elmi təsnifat | ||||
|
XƏTA: latin parametri doldurulmayıb. |
||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||
|
XƏTA HAQQINDA MƏLUMAT Bu parametr doldurulmayıb: latin |
||||
| ||||
Çanaqlı amöblər (lat. Testacealobosia) — İbtidailərin Lobosa sinfinə daxil olan yarımsinifdir. Zərif sitoplazmatik bədəni qorumaq üçün birkameralı çanaq quran amöbşəkilli orqanizmlərdir. Çanaqlı amöblərin sitoplazması iki təbəqəyə bölünür: şəffaf, törəməsiz ektoplazma və dənəvər endoplazma.
Həyat tərzi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Hərəkət və qidanın tutulması lobopodiyalar (məs., Arcellidae, Dittlugiidae, Centropyxidae fəsilələri), fillopodiyalar (Englyphidae fəsiləsi), retikulopodiyalar (Polystomidae, Microgromiidae fəsilələri) şəklində olan psevdopodiyaların köməyilə həyata keçir.
Quruluşu[redaktə | mənbəni redaktə et]
Çanaqlı amöblərin əksəriyyəti birnüvəlidir. Ancaq ikinüvəlilərə də rast gəlinir. Yığılıb-açılan vakuol bir və ya bir neçədir. Çanağın düzəldiyi materialdan asılı olaraq amöblər üç böyük qrupa bölünür: keratin tipli zülaldan ibarət (Arcella), ekzogen mənşəli mineral hissəciklərdən ibarət – ksenosom (Difflugiidae, Centropyxidae, Plagiopyxidae fəsilələri) və nəhayət, endogen mənşəli materialdan – indosomdan (Diffugiidae fəsiləsi) təşkil olunmuşlar. Çanaqlı amöblərdə ağız (psevdopodiyaların çıxması üçün deşik) birdir, ancaq bir neçə cins üçün 2 və ya 3-5 ağızcığın olması da səciyyəvidir. Çanaqlı amöblərdə ağızcığın ölçüləri və formaları dəyişkəndirş Evristom formalı adlanan girdə ağızcıqlı amöblər var, ancaq terrobiont formalar arasında ağızcığın ölçüsünün azalmasına aydın meyl müşahidə olunur. Çanaqlı amöblərdə ağızcıq dişciklərdə, lövhəciklərdə, yaxacıqalarla əhatə olunan kənarları qalınlaşa bilər.Çanaqlı amöblərdə çanaq əsasən birkameralıdır. Bəzi formalarda yalançı ikikameralıq müşahidə edilir. Ponticulasia cinsinin nümayəndələrində çanağın əsas hissəsi ilə ön şöbəsi arasında psevdopodiyaların çıxması üçün bir və ya bir neçə deşikli qapaqlı “diafraqma” olur. Plagiapyxis cinsinin bəzi növlərində sanki çanağın ön divarı arasında ikinci kamera üzə çıxır. Testacidaların çanağında çoxlu çıxıntıların olması mümkündür. Adətən tikanlar (çanaq boşluğunun girdiyi çıxıntılar) və daxili boşluğu olmayan iynələr arasında fərq qoyulur.
Çoxalması[redaktə | mənbəni redaktə et]
Çanaqlı amöblərin çoxalması ikiyə bölünməklə baş verir. Sonra hissələrdən biri ağızcıqdan kənara çıxır və yeni çanaq ilə örtülür.
Yayılması[redaktə | mənbəni redaktə et]
Çanaqlı kökayaqlılar şirinsularda yayılmışlar. Əsas etibarilə sahilyanı bitkilər arasında sahilə yaxın suyun dibində rast gəlinirlər. Testacea cinsinin növlərindən çoxu torf bataqlıqlarında yaşayır. Torpaqda da çanaqlı amöblərin xeyli növü məskunlaşmışdır. Xəzəl (döşənək) onlarla daha zəngindir.
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Azərbaycanın heyvanlar aləmi. I cild. Bakı, Elm, 2002, 268 s.