Çinin ailə planlaşdırma siyasətləri

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin

Çinin ailə planlaşdırma siyasətlərinə (çin. 计划生育 政策) xüsusi doğuş kvotaları (üç uşaq siyasəti, iki uşaq siyasəti və bir uşaq siyasəti) və bu kimi kvotaların sərt tətbiqi daxil edilmişdir. Bu elementlər birlikdə Çin Xalq Respublikasının əhali planlaşdırma proqramını təşkil edir.[1][2]Çinin proqramı, digər ölkələrdə qurulan və valideynləri istədikləri uşaq sayına sahib olmağa təşviq etmək üçün hazırlanmış ailə planlaması proqramları ilə qarışdırılmamalıdır. Çində ailə planlaması proqramları ilə kontrasepsiya təmin edilməsi, doğum planlaşdırma proqramına tabedir, hökumət əhalinin sayına nəzarət etmək üçün neçə doğum edə biləcəyini təyin edir.
Mao Tszedun dövründə Çin hökuməti, xüsusilə Böyük sıçrayış dövründə ailə planlaşdırmasına qarşı birmənalı və dəyişkən münasibətdə idi.[3][4][5] Ailə planlaşdırması ilk dəfə 1950-ci illərdə "tövsiyə" olaraq tətbiq olundu, lakin Çinin Səhiyyə Nazirliyinin Hərbi Nəzarət Komissiyası kontraseptivlərin pulsuz veriləcəyini açıqladığı və Zhou Enlai əhalinin artım hədəflərini qəbul etdiyi 1970-ci ilə qədər qətiliklə tətbiq olunmamışdı.[6] Maltusçuluq narahatlıqları davam etdi, 1970-ci illərin əvvəllərində daha sonra daha az sayda proqrama əsasən iki uşaq məhdudiyyətləri başladı.
Mao 1976-cı ildə vəfat etdikdən sonra, 1979-cu ildə tək uşaq siyasətinə keçildi.[7] Ancaq tək uşaq siyasəti bir çox istisnalara icazə verdi və etnik azlıqlar bu siyasətdən azad edildi. 2015-ci ilin sonlarında bir uşaq məhdudiyyətləri aradan qaldırıldı və 1970-ci illər ərzində mövcud olduğu kimi iki uşaq məhdudiyyətinə keçid aldı. 2021-ci ilin mayında Çin hökuməti rəsmi olaraq iki uşaq siyasətinin əvəzinə üç uşaq siyasətini tətbiq etdi.

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mao Tszedun dövrü[redaktə | mənbəni redaktə et]

1949-cu ilin oktyabrında Çin Xalq Respublikası qurulduqdan sonra qısa müddətə Mao Tszedun və Çin hökuməti Sovet İttifaqından gələn " Qəhrəman Ana " kimi siyasətləri təqlid edərək Çin xalqını çox uşaq sahibi olmağa təşviq etdilər. Çin kommunist hökuməti, doğuşa nəzarəti qınadı və kontraseptivlərin idxalını qadağan etdi.
1953-cü ildə, Pekin Universitetinin o zamankı prezidenti Ma Yinçunun təklifi ilə Çinin İlk Milli Əhali Siyahısı aparıldı.[8][9]Nəticə, ümumi əhalinin 600 milyondan çox olduğunu (1949-cu ildəki saydan təqribən 100 milyon artım) göstərdi. Nəticədə, ailə planlaması siyasətləri Çin hökuməti tərəfindən təsdiqləndi və tövsiyə edildi.
Bununla birlikdə, 1957-ci ildə Mao münasibətini dəyişməyə başladı və ailə planlamasını dəstəkləyən Ma, "Anti-sağçı Kampaniya" da geniş tənqid olundu və 1960-cı ildə Pekin Universitetinin prezidenti vəzifəsindən istefa etmək məcburiyyətində qaldı.[10] 1958-ci ildə Mao Böyük sıçrayışa başladı və daha çox insanın olmasının yaxşı olduğunu söyləyərək yenidən əhali artımını təşviq etməyə başladı. Fəlakətli Böyük sıçrayış Böyük Çin Aclığına (1959–1961) səbəb oldu və bu müddət ərzində təxminən 15–55 milyon insan öldü.[11][12]Sonra 1962-ci ildə bir körpə "partlayışı" izləndi və 1964-cü ildəki İkinci Milli Əhali Siyahısı, Çində təxminən 700 milyon əhalinin olduğunu göstərdi. 1962-ci ildən bəri hökumət yenidən ailə planlaşdırılmasını təşviq etməyə başladı, lakin bu çox təsirsiz oldu və 1966-cı ildən başlayan Mədəniyyət İnqilabı ilə dayandı. Nəticədə Çində əhalinin artım nisbəti çox yüksək olaraq qaldı. 1971-ci ildə ölkənin ümumi əhalisi 852 milyona çatdı.[13]
1971-ci ildə Maonun münasibəti yenidən dəyişdi və hökumət ailə planlamasını daha çox təşviq etməyə başladı və 1974-cü ildən sonra illik artım nisbətinin 2% -dən aşağı düşməsinə səbəb oldu. Mao 1976-cı ildə öldükdə, Çin əhalisi 900 milyonu keçdi.[14][15]

Tək uşaq siyasəti[redaktə | mənbəni redaktə et]

15 oktyabr 1979-cu ildə Den Syaopin, Pekində Felix Greene'nin[16][17]rəhbərlik etdiyi bir İngilis heyəti ilə görüşdə bu sözləri dedi: "Cütlük başına bir uşaq təşviq edirik. Yalnız bir uşaq dünyaya gətirəcəyinə söz verənlərə iqtisadi mükafat veririk. "[18] Siyasət qısa müddət ərzində etnik azlıqlar və kənd ailələri üçün bəzi istisnalar istisna olmaqla ümummilli olaraq tətbiq olunmağa başladı. 1982-ci ildə Üçüncü Milli Əhali Siyahısı, Çində əhalinin 1 milyarda çatdığını göstərdi və ilin sonunda ailə planlaşdırılması Çində (基本 国策) və xüsusən konstitusiyada əsas vəzifəyə çevrildi. Denqdən sonra liderlər, əsasən Jiang Zemin və Hu Jintao, Çinin əksər bölgələrində tək uşaq siyasətini təbliğ etməyə və tətbiq etməyə davam etdilər. 1990–2010-cu illərdə Çində əhali çox aşağı ümumi məhsuldarlıq dərəcəsi ilə 1,13 milyarddan (Dördüncü Milli Əhali Siyahısı) 1,34 milyarda (Altıncı Milli Əhali Siyahıyaalma) yüksəldi. İllər ərzində tək uşaq siyasəti, hətta Çində, xüsusilə sərt tədbirləri səbəbiylə insan haqlarının pozulması mövzusunda çox mübahisələrə səbəb oldu.[19][20] Çin hökumətinə görə (2007 və 2013) 1970-ci illərdən bəri əhaliyə nəzarət proqramı sayəsində təxminən 400 milyon doğuşun qarşısı alınmışdı.[21][22] Bəzi müşahidəçilər bu təxminləri "saxta" adlandırdılar.[23] Hazırkı mübahisələr ümumi proqramın təsiri ilə deyil, əksinə, bir uşaq məhdudiyyətlərinin bu proqrama nisbi töhfəsi ilə əlaqədardır.[24]

İki uşaq siyasəti[redaktə | mənbəni redaktə et]

29 Oktyabr 2015-ci ildə Çin Kommunist Partiyasının bir açıqlamasına istinad edərək mövcud qanunun iki uşaq siyasətinə dəyişdiriləcəyi bildirildi. Yeni qanun 27 dekabr 2015-ci il tarixində Ümumdünya Xalq Konqresinin daimi komitəsində qəbul edilməsindən sonra 1 yanvar 2016-cı ildən qüvvəyə minmişdir.[25]

Üç uşaq siyasəti[redaktə | mənbəni redaktə et]

2021-ci ilin mayında Yeddinci Milli Əhalinin Siyahıyaalınması cəmi əhalinin 1,41 milyard olduğunu göstərdi, lakin doğuş səviyyəsinin davamlı azalması və əhalinin qocalması da daxil olmaqla bəzi ciddi məsələlər üzə çıxdı.[26][27]Ayın sonunda Çin hökuməti ailə planlaşdırılması tədbirlərini "üç uşaq siyasəti" ndə daha da yumşaltdı.[28]


İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Goldman, Russell (2021–05-31)"From One Child to Three: How China's Family Planning Policies Have Evolved" Arxivləşdirilib 2022-09-12 at the Wayback Machine
  2. ↑ Attane, Isabelle (2002)."China's Family Planning Policy: An Overview of Its Past and Future" Arxivləşdirilib 2022-04-10 at the Wayback Machine
  3. ↑ Qu, H. (March 1988). . "A review of population theoretical research since the founding of the People's Republic of China" Arxivləşdirilib 2021-07-02 at the Wayback Machine
  4. ↑ Fitzpatrick, Laura (2009–07-27). . "A Brief History of China's One-Child Policy" Arxivləşdirilib 2014-02-25 at the Wayback Machine
  5. ↑ ""中国人口政策演变"". 2020-11-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-30.
  6. ↑ Scharping, Thomas (2005). Birth control in China, 1949–2000 : population policy and demographic development. London: Routledge.
  7. ↑ Zeng, Yi; Hesketh, Therese (2016–10-15)"The effects of China's universal two-child policy" Arxivləşdirilib 2022-07-01 at the Wayback Machine
  8. ↑ ""第一次全国人口普查公报"". 2021-05-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-30.
  9. ↑ He, Jiyuan (1998–10-15)."马寅初与毛泽东人口问题的一场论争"
  10. ↑ Jiang, Quanbao; Li, Shuzhuo; Feldman, Marcus W. (2013)."China's Population Policy at the Crossroads: Social Impacts and Prospects" Arxivləşdirilib 2022-09-01 at the Wayback Machine
  11. ↑ MENG, XIN; QIAN, NANCY; YARED, PIERRE (2015). "The Institutional Causes of China's Great Famine, 1959–1961" Arxivləşdirilib 2019-09-06 at the Wayback Machine
  12. ↑ Wemheuer, Felix; Dikötter, Frank (2011–07-01). [https://web.archive.org/web/20210414035803/https://www.journals.uchicago.edu/doi/10.1086/tcj.66.41262812 Arxivləşdirilib 2021-04-14 at the Wayback Machine "SITES OF HORROR: MAO'S GREAT FAMINE [with Response]"]
  13. ↑ "统计局：新中国60年人口适度增长 结构明显改善" Arxivləşdirilib 2019-11-17 at the Wayback MachineThe Central People's Government of the People's Republic of China
  14. ↑ ""Total population, CBR, CDR, NIR and TFR of China (1949–2000)". China Daily". 2017-12-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-30.
  15. ↑ He, Yafu (2017–03-10)."限制生育的各种理由均不成立". Arxivləşdirilib 2020-06-15 at the Wayback Machine
  16. ↑ Xian, Quzhou (1980)Beijing Review Arxivləşdirilib 2021-07-10 at the Wayback Machine
  17. ↑ ""邓副总理会见英知名人士代表团并接受英国朋友的集体采访"". 2022-02-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-30.
  18. ↑ Yang, Min."独生子女政策出台始末" Arxivləşdirilib 2022-08-12 at the Wayback Machine
  19. ↑ ""The End of China's One-Child Policy Isn't Enough"". 2021-09-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-30.
  20. ↑ ""One-child policy 'violates rights'"". 2021-07-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-30.
  21. ↑ ""中国计划生育少生四亿多人拆除"人口爆炸"引信"". 2019-11-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-30.
  22. ↑ ""卫计委：计划生育40余年 我国少生4亿多人"". 2019-11-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-30.
  23. ↑ Whyte, Martin K.; Feng, Wang; Cai, Yong (2015)."Challenging Myths about China's One-Child Policy" Arxivləşdirilib 2022-01-19 at the Wayback Machine
  24. ↑ Goodkind, Daniel (2017–07-31). "The Astonishing Population Averted by China's Birth Restrictions: Estimates, Nightmares, and Reprogrammed Ambitions" Arxivləşdirilib 2022-08-01 at the Wayback Machine
  25. ↑ ""China officially ends one-child policy as its workforce shrinks"". 2022-04-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-30.
  26. ↑ Qi, Liyan (2021–05-11). "China's Census Highlights Its Looming Population Problem" Arxivləşdirilib 2021-05-11 at the Wayback Machine
  27. ↑ ""China's census shows its population is nearing its peak"". 2022-07-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-30.
  28. ↑ ""权威快报｜三孩生育政策来了"". 2021-06-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-06-30.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Çinin_ailə_planlaşdırma_siyasətləri&oldid=6694081"