Çjuansyuy
Çjuansyuy – qədim Çin mifologiyasında allah, ulu əcdad. Bir versiyaya görə o, Xuan-dinin nəvəsi, digər bir versiyaya görə isə nəticəsidir[1].
Etimologiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]
Çjuansyuy adının etimologiyası tam aydın deyildir. I əsrə aid "İşarələrin izahı" lügətinə əsaslanan fərziyyələrdən birinə görə, "çjuan-syuy" söz birləşməsi "sayıq sima" mənasını verir. Ehtimala görə, Çjuansyuy bu simanı atası Syan Xuandan (Xan Lyu) irsən almışdır. Digər bir versiyaya görə isə, bu ad "ulu əcdad", "ilk hökmdar", üçüncü ənənəvi fərziyyəyə görə isə "həqiqi insan", dördüncü versiyaya görə isə "nefritdən yonulmuş kimi hamar başı olan insan" , yəni "müdriklik rəmzi" mənasını verir[1].
Çjuansyuyun Ayı göy qurşağı kimi dəlib keçən ulduz şüasından törəməsi haqqında rəvayət mövcuddur. Çjuansyuy başında qalxan və nizə ilə (ehtimal ki, ulu əcdadın buynuzlarının modifikasiyasıdır) doğulmuşdur. Eramızın əvvəllərinə aid apokrif əsərlərdə təsvir edilən Çjuansyuyun görünüşündə bədən hissələrinin, ətrafların (bitişik ayaqlar, bitişik qabırğalar, bitişik qaşlar) və başqalarının bölünməzliyində özünü büruzə verən son dərəcə arxaik cizgilər müşahidə olunur[1].
Eradan əvvəl III əsrə aid "Lyuyun yaz və payızları"nda Çjuansyuyun 10 yaşınadək Şaoxaodan tərbiyə almasından, 20 yaşında taxta çıxmasından və suların sehrli qüvvəsinin köməyilə 78 il müdrikcəsinə hökmranlıq etməsindən bəhs olunur[1].
O, cənubu (həmçinin göyü və ruhları) idarə etməyi nəvəsi Çjuna, şimalı (torpaqları və insanları) isə digər nəvəsi Liyə həvalə etmişdir. Beləliklə, insanlar və allahlar bir-birinə qarışmamış və hər yerdə qayda-qanun hökm sürmüşdür[1]. Ehtimal ki, Çjuansyuyun əmrilə Çjun və Li insanların göyə qalxmasının qarşısını almaq məqsədilə göy ilə yer arasında əlaqəni kəsmişdilər[1]. Çjuansyuy "uçan əjdaha" olan Feyluna küləyin vıyıltısını təqlid edən yeni təranələr və Şandinin qurban vermə mərasimi üçün musiqi yaratmağı tapşırmışdır[1].
Eradan əvvəl II əsrə aid "Xuaynan szı"ya əsasən qeyd edilir ki, Çjuansyuy sular allahı olan Qunqunla mübarizə aparmışdır. Digər mənbələrə görə isə o, 9 Li qəbiləsi, həmçinin myaolar tayfası ilə müharibə etmişdi[1]. Zaman hesabı sistemlərindən biri olan "Çjuansyuy təqvimi", həmçinin qadınları cəmiyyətdə asılı vəziyyətə salan qanunların tətbiqi Çjuansyuyla bağlıdır. Tarixnəvislik ənənəsində Çjuansyuy ideal hökmdar kimi səciyyələndirilir[1].
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 6-cı cild: Çin – Dərk (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2015. səh. 124. ISBN 978-9952-441-11-6.