Çoxölçülü Yoxsulluq İndeksi

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin

Çoxölçülü Yoxsulluq İndeksi, ÇYİ, ing. Multidimensional Poverty Index-MPI) – BMT-nin İnkişaf proqramı çərçivəsində dünya ölkələrində yoxsulluğun səviyyəsini müəyyən etmək üçün 2010-cu ildə Oksford Yoxsulluq və İnsan İnkişafı Təşəbbüsü mərkəzi tərəfindən hazırlanmış göstərici.

Bu, indeksin əsas məqsədi fərdin təkcə maddi-iqtisadi cəhətcə deyil, digər göstəricilər üzrə yoxsul olmasını göstərməkdir. Onun İnsan İnkişafı İndeksindən (İİİ) əsas fərqi ondan ibarətdir ki, İİİ fərdin nələrə malik olduğunu, ÇYİ isə fərdin nələrdən məhrum olduğunu göstərir.

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

ÇYİ BMT-nin İnkişaf Proqramının İnsan İnkişafı İndeksinin nəşr olunmasının 20 illiyinə həsr olunaraq yaradılmış, yoxsulluğun ənənəvi gəlirə əsaslan ölçü metodologiyasından fərqli bir metodologiya ilə yoxsulluğu ölçmək üçün bu proqrama daxil edilmişdir.

Yaradıcısı Oksford Universitetinin professoru Ceyms Foster hesab olunur.

İstifadə olunan göstəricilər[redaktə | mənbəni redaktə et]

ÇYİ 3 ölçü istiqaməti (dimensions) və 10 göstəriciyə əsasən hesablanır:

  • Təhsil (hər bir göstərici 1/6 nisbətdə götürülür)
    • Təhsil alma illəri: ev təsərrüfatı üzvlərindən heç biri məktəbdə 5 il oxumayıbsa, məhrum olmuş hesab olnurlar.
    • Uşaqların cəlb olunması: məktəb yaşına çatmış hər-hansısa bir uşaq 1-8-ci siniflərdə məktəbə getmirsə, məhrum olmuş hesab olunurlar.
  • Sağlamlıq (hər bir göstərici 1/6 nisbətdə götürülür)
    • Uşaq ölümü: uşaqlardan biri belə ölərsə, məhrum olmuş hesab olunurlar.
    • Qidalanma: hər hansısa bir böyüyün və ya uşağın zəif qidalanması haqqında məlumat varsa, məhrum olmuş hesab olunurlar.
  • Yaşam Şəraiti (hər bir göstərici 1/18 nisbətdə götürülür)
    • Elektrik: hər hansısa bir ev təsərüfatı elektriklə təchiz edilməyibsə, məhrum olmuş hesab olunurlar.
    • Sanitar qovşaqlar: ev təsərrüfatının keyfiyyətli tualeti yoxdursa və ya onlar tualeti digərləri ilə paylaşırlarsa, məhrum olmuş hesab olunurlar.
    • İçməli su: ev təsərrüfatının təmiz suya çıxış imkanı yoxdursa və ya təmiz su evdən 30 dəqiqəlik məsafədə yerləşirsə, məhrum olmuş hesab olunurlar.
    • Döşəmə: ev təsərrüfatının təmiz olmayan, qumdan və ya ekskrementdən düzəldilmiş göşəməsi varsa, məhrum olmuş hesab olunurlar.
    • Bişirmək üçün yanacaq: ev təsərrüfatı öz qidasını bişirmək üçün ağacdan, ağac kömründən və ya təzəkdən (ekskrementlərdən) istifadə edirsə, məhrum olmuş hesab olunur.
    • Avadanlıqlar: ev təsərrüfatı radio, TV, telefon, velosiped və ya motorlu velosipedlərdən birdən azına sahibdirsə, məhrum olmuş hesab olunur.

Metodologiyası və məlumat bazası[redaktə | mənbəni redaktə et]

ÇYİ hazırlanarkən əksər inkişaf etməkdə olan ölkələrdə olan vəziyyəti özündə əks etdirən, ictimaiyyət üçün açıq olan 3 mənbədən istifadə olunur:

  • Demoqrafik və Sağlamlıq Sorğusu (ing. Demographic and Health Survey-DHS)
  • Qrupların (Klasterlərin) Çoxsaylı Göstəriciləri Sorğusu (ing. Multiple Indicators Cluster Survey-MICS)
  • Dünya Sağlamlıq Sorğusu (ing. World Health Survey-WHS).

Hesablanması[redaktə | mənbəni redaktə et]

ÇYİ aşağıdakı kimi hesablanır:[1]

  • H: ÇYİ kasıb olan insanların faizi (yoxsullar hissəsi)
  • A: Kasıblar içərisində ÇYİ yoxsul olanların orta sıxlığı (%)

ÇYİ bəzi inkişaf etməkdə olan ölkələrdə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ölkə ÇYİ ÇYİ indeksinə əsasən
kasıb insanlar
(milyon nəfər)
ÇYİ kasıb
olan
insanlar %-lə
ÇYİ Yoxsulluğun
orta
sıxlığı
Gəlirlərinə görə
kasıb olan insanlar
 %-lə ($1.25)
Albaniya Albaniya 0.004 0.030 0.96 38.10 2.0
Anqola Anqola 0.452 13.614 77.35 58.43 54.3
Argentina Argentina 0.011 1.181 2.99 37.74 4.5
Ermənistan Ermənistan 0.008 0.070 2.25 36.53 10.6
Azərbaycan Azərbaycan 0.021 0.461 5.37 38.61 2.0
Banqladeş Banqladeş 0.291 91.166 57.77 50.43 49.6
Belarus Belorusiya 0.000 0.002 0.02 35.12 2.0
Beliz Beliz 0.024 0.017 5.57 42.55
Benin Benin 0.412 6.044 71.95 57.30 47.3
Boliviya Boliviya 0.175 3.446 36.28 48.28 19.6
Bosniya və Herseqovina Bosniya və Hersoqovina 0.003 0.031 0.81 37.19 2.0
Braziliya Braziliya 0.039 16.205 8.52 45.97 5.2
Burkina-Faso Burkina Faso 0.536 12.142 82.60 64.87 56.5
Burundi Burundi 0.530 6.591 84.50 62.69 81.3
Kamboca Kamboca 0.263 7.703 53.87 48.88 40.2
Kamerun Kameron 0.299 10.211 54.61 54.67 32.8
Mərkəzi Afrika Respublikası Mərkəzi Afrika Respublikası 0.512 3.716 86.41 59.29 62.4
Çad Çad 0.344 6.667 62.90 54.72 61.9
Çin Çin Xalq Respublikası 0.056 165.787 12.47 44.89 15.9
Kolumbiya Kolumbiya 0.041 4.090 9.21 44.12 16.0
Komor adaları Komor adaları 0.408 0.444 73.93 55.25 46.1
Konqo Respublikası Konqo 0.393 45.740 73.18 53.73 59.2
Kot-d'İvuar Fil Dişi Sahili 0.320 10.484 52.16 61.39 23.3
Xorvatiya Xorvatiya 0.007 0.070 1.60 41.56 2.0
Çexiya Çexiya 0.000 0.001 0.01 46.67 2.0
Cibuti Cibutu 0.139 0.235 29.32 47.25 18.8
Dominikan Respublikası Dominikan Republikası 0.048 1.083 11.05 43.28 5.0
Ekvador Ekvador 0.009 0.294 2.21 41.59 4.7
Misir Misir 0.026 5.138 6.41 40.37 2.0
Estoniya Estoniya 0.026 0.094 7.22 36.54 2.0
Efiopiya Efiopiya 0.582 70.709 89.96 64.74 39.0
Qabon Qabon 0.161 0.495 35.39 45.47 4.8
Qambiya Qambiya 0.324 0.967 60.42 53.56 34.3
Gürcüstan Gürcüstan 0.003 0.035 0.80 35.21 13.4
Qana Qana 0.140 6.894 30.11 46.40 30.0
Qvatemala Quatemala 0.127 3.466 25.86 49.11 11.7
Qvineya Qvineya 0.505 7.906 82.35 61.28 70.1
Qayana Quana 0.055 0.110 13.77 39.67 7.7
Haiti Haiti 0.306 5.556 57.27 53.34 54.9
Honduras Honduras 0.160 2.349 32.62 48.91 18.2
Macarıstan Macarıstan 0.003 0.076 0.76 38.89 2.0
Hindistan Hindistan 0.296 644.958 55.38 53.50 41.6
İndoneziya İndoneziya 0.095 46.666 20.77 45.90 7.5
İraq İraq 0.059 4.203 14.25 41.27
İordaniya İordaniya 0.010 0.159 2.70 35.45 2.0
Qazaxıstan Qazaxıstan 0.002 0.090 0.59 36.90 3.1
Keniya Keniya 0.302 22.835 60.41 50.01 19.7
Qırğızıstan Qırğızıstan 0.019 0.258 4.86 38.81 21.8
Laos Laos 0.267 2.882 47.25 56.50 44.0
Latviya Latviya 0.001 0.007 0.30 46.67 2.0
Lesoto Lesoto 0.220 0.961 48.07 45.79 43.4
Liberiya Liberiya 0.484 3.022 83.94 57.65 83.7
Şimali Makedoniya Makedoniya Respublikası 0.008 0.038 1.92 40.87 2.0
Madaqaskar Madaqaskar 0.413 13.114 70.51 58.54 67.8
Malavi Malavi 0.384 10.406 72.26 53.19 73.9
Mali Mali 0.564 10.806 87.14 64.71 51.4
Mavritaniya Mavritaniya 0.352 1.912 61.68 57.07 21.2
Meksika Meksika 0.015 4.278 3.98 38.86 2.0
Monqolustan Monqolustan 0.065 0.410 15.76 41.01 22.4
Monteneqro Monteneqro 0.006 0.009 1.53 41.61
Mərakeş Mərakeş 0.139 8.892 28.50 48.83 2.5
Mozambik Mozambik 0.481 17.475 79.79 60.25 74.7
Myanma Mianmar 0.088 6.969 14.19 62.01
Namibiya Namibia 0.187 0.832 39.62 47.19 49.1
Nepal Nepal 0.350 18.322 64.74 54.05 55.1
Nikaraqua Nikaraqua 0.211 2.281 40.73 51.86 15.8
Niger Niger 0.642 13.070 92.69 69.31 65.9
Nigeriya Nigeriya 0.368 93.832 63.53 57.87 64.4
Pakistan Pakistan 0.275 88.276 50.97 54.03 22.6
Fələstin Fələstin əraziləri 0.003 0.028 0.69 38.22
Paraqvay Paraqvay 0.064 0.809 13.26 48.50 6.5
Peru Peru 0.085 5.645 19.81 43.09 7.9
Filippin Filippin 0.067 11.158 12.58 53.45 22.6
Moldova Moldova 0.008 0.081 2.19 37.55 8.1
Rusiya Rusiya 0.005 1.795 1.26 38.85 2.0
Ruanda Ruanda 0.443 7.730 81.36 54.39 76.6
San-Tome və Prinsipi San Tome və Prinsipi 0.236 0.103 51.62 45.80
Seneqal Seneqal 0.384 7.964 66.92 57.40 33.5
Serbiya Serbiya 0.003 0.081 0.83 40.03
Syerra-Leone Syerre-Leone 0.489 4.399 81.47 60.04 53.4
Slovakiya Slovakiya 0.000 0.000 0.00 0.00 2.0
Sloveniya Sloveniya 0.000 0.000 0.00 0.00 2.0
Somali Somali 0.514 7.061 81.16 63.30
Cənubi Afrika Respublikası Cənubi Afrika 0.014 1.510 3.07 46.70 26.2
Şri-Lanka Şri-Lanka 0.021 1.061 5.33 38.67 14.0
Surinam Surinam 0.044 0.037 7.46 58.82 15.5
Esvatini Svaziland 0.183 0.494 41.13 44.44 62.9
Suriya Suriya 0.021 1.134 5.53 37.52
Tacikistan Tacikistan 0.068 1.145 17.10 40.03 21.5
Tanzaniya Tanzaniya 0.367 26.952 65.26 56.29 88.5
Tailand Tailand 0.006 1.105 1.65 38.49 2.0
Toqo Toqo 0.284 3.418 54.25 52.43 38.7
Trinidad və Tobaqo Trinidad və Tobako 0.020 0.073 5.62 35.12 4.2
Tunis Tunis 0.010 0.285 2.82 37.13 2.6
Türkiyə Türkiyə 0.039 6.183 8.47 45.93 2.7
Ukrayna Ukrayna 0.008 1.014 2.19 35.74 2.0
Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri 0.002 0.025 0.57 35.32
Uruqvay Uruqvay 0.006 0.056 1.68 34.71 2.0
Özbəkistan Özbəkistan 0.008 0.625 2.32 36.21 46.3
Vyetnam Vyetnam 0.075 12.313 14.30 52.50 21.5
Yəmən Yəmən 0.283 11.710 52.51 53.94 17.5
Zambiya Zambia 0.325 7.830 63.66 51.10 64.3
Zimbabve Zimbabve 0.174 4.769 38.46 45.22

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Alkire, Sabina and Maria Emma Santos. 2010. Multidimensional Poverty Index: 2010 Data. Oxford Poverty and Human Development Initiative.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. "Arxivlənmiş surət" (PDF). 2021-10-23 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2011-10-23.