Üstü Xure
Üstü-Xure (Tuv. Үстүү-Хүрээ - Yuxarı Xure (monastır)) Tıvada ən böyük və ən məşhur Buddist monastırlarından biridir.
Çadan çayının sağ sahilindəki Çaylaq-Alak təbii sərhəddində, Çadan şəhərindən 7 km cənub-şərqdə, Bajın-Alak kəndinə aparan yoldan 1,5 km cənub-şərqdə yerləşir.
Üstü-Xure Daa-kojun [1]ərazisində yerləşən iki ən böyük məbəd komplekslərindən biridir. Tuvanın mənəviyyat və dövlətçilik mərkəzidir. Tuva əlifbasının təməli Xure ərazisində qoyuldu, Tuva Xalq Respublikasının ilk sikkəsi vuruldu.
Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Üstü-Xure Manastırı 1905-1907-ci illərdə noyon Haydıp tərəfindən qurulmuşdur.[2] İnşaat, xüsusi olaraq dəvət edilmiş Tibet laması Kuntan Rimpoçenin rəhbərliyi və dizaynı həmçinin Çin ustalarının iştirakı ilə həyata keçirildi.
Tibet monastırının layihəsini 1905-ci ildə Kuntan Rimpoçe gətirmişdir, lakin bəziləri bunun Tibet və Çinin memarlıq texnikalarını özündə birləşdirən tipik monqol binası olduğunu iddia edirlər: meylli dib Tibet binaları üçün tipikdir, ikinci dərəcəli yüngül taxta pavilyon isə Çinlilər üçündür. 1930-cu ildə xüsusi bir fərman qəbul edildikdən sonra monastır bağlandı. 1937-ci ildə əsas Tsokçen məbədinin sökülməsi barədə qərar qəbul edildi, lakin kompleks tamamilə məhv edilmədi, məbəddən yüksək palçıq divarları qaldı. Üstü-Xure'de xidmət edən lamalar repressiya edildi və vuruldu. 1956-cı ilə qədər dua evi olaraq fəaliyyət göstərirdi. Sonuncu lama, Buddist atributlarını hələ də yerləşdikləri Qızılda yerləşən respublika diyarşünaslıq muzeyinə apardı.
Bərpa olunması və açılış[redaktə | mənbəni redaktə et]
1999-cu ildə Rusiya hökuməti Üstü-Xure'nin tarixi və memarlıq dəyərini tanıyaraq, onu bərpa etmək qərarına gəldi. Elə həmin il məbədə diqqəti cəlb etmək və İqor Duluşun fikrinin bərpası üçün vəsait toplamaq üçün o vaxtdan bəri hər il keçirilən "Üstü-Xure" Beynəlxalq Canlı Musiqi və İnam Beynəlxalq Xeyriyyə Festivalı keçirildi.
Məbədin bərpası 2008-ci ildə o vaxtkı fövqəladə hallar naziri Sergey Şoyqunun dəstəyi ilə başladı.[3] Əvvəlcə köhnə divarların yerində yeni Tsokçen (kafedral məbəd) tikmək düşünülürdü, lakin yeni bir məbəd tikilməyə qərar verildi. Məbədin bərpası 2012-ci ildə başa çatdı və 23 iyulda Üstü-Xure'nin açılış mərasimi oldu.
"Üstü-Xure" Beynəlxalq Canlı Musiqi və İnam Festivalı[redaktə | mənbəni redaktə et]
"Üstü-Xure" beynəlxalq canlı musiqi və inanc festivalı 1999-cu ildən bəri keçirilir. Hər dəfə iştirakçıların coğrafiyası genişləndikcə festival Tuvanın özündən, Rusiyadan və digər ölkələrdən getdikcə fərqli cərəyanların musiqiçilərini cəlb edirdi. Nəticədə festival dövlət dəstəyini aldı.
Ənənəvi olaraq festival qeyri-adi və rəngarəng bir mərasimlə sənətçilərin və tamaşaçıların iştirak etdiyi şəhərin küçələrində “Tsam” yürüşü ilə açılır. Gündəlik proqram gündə 4 konsertdən ibarətdir. Qaliblərin qala konserti ilə festival başa çatır.[4]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "Дзун-Хемчикский кожуун до 1929 г." 2020-12-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-20.
- ↑ отец нойонаБуян-Бадыргы Монгуш Arxivləşdirilib 2020-11-26 at the Wayback Machine
- ↑ "В Туве открылся международный фестиваль живой музыки "Устуу-Хурээ"". 2020-06-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-20.
- ↑ "Фестиваль «Устуу-Хурээ»". 2012-06-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-20.