Şıqqıldaq böcəklər

Şıqqıldaq böcəklər (lat. Elateridae)

Şıqqıldaq böcəklər
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Filozoa Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Klad: ParaHoxozoa Klad: İkitərəflisimmetriyalılar Klad: Nephrozoa Ranqsız: İlkağızlılar Tipüstü: Tüləyənlər Ranqsız: Panarthropoda Ranqsız: Tactopoda Tip: Buğumayaqlılar ???: Şıqqıldaq böcəklər
Beynəlxalq elmi adı
Elateridae Uilyam Elford Liç, 1815[…]
Şəkil axtarışı ITIS   113879 NCBI   30009 EOL   7446 FW   69353

Quruluşu

Azərbaycanda şıqqılad böcəklər fəsiləsinin bir çox cinsləri və növləri yaşayır. Kənd təsərrüfatı bitkiləri üçün şıqqıldaq böcəklərin yetkin fərdləri qorxulu deyildir. Ancaq onların torpaqda yaşayan məftil qurdları adlanan sürfələri müxtəlif bitkilərin toxum və cücərtilərinə, kök sisteminə böyük zərər vurur. Böcəklərin bədəni uzunsov və bir qədərdə yastıdır. Onların qabaq kürəciyinin dal künclərindən axıra doğru yönəlmiş ucları şiş bir cüt çıxıntı vardır. Ayaqları qısa, pəncələri 5 buğumludur. Böcəklərin qabaq döşündə alt tərəfdən barmaq şəkilli kiçik çıxıntı orta döşdə isə çökəkcik vardır. Onlar arxası üstə düşdükdə bu çıxıntını çökəkciyin içinə salıb, böcək əyilir və tullanaraq üzü üstə düşür. Bu zaman ön döşün çıxıntısı orta döşün çüxuruna burulur və şıqqıltıya bənzər səs alınır ki, böcəyin adı da buradan götürülmüşdür.

Sürfələr

(Məftil qurdlar) – sarımtıl, yaxud qəhvəyi rənglidir. Başı yastı, dəri örtüyü xitinləşmişdir. Onların bir bərabərdə üç cüt döş ayaqları vardır. Bu böcəklərin ayrı-ayrı növləri bir-birindən sürfənin qarıncıq nəhayətinin quruluşuna görə fərqlənir. Məftil qurdları ən çox buğda, arpa, qarğıdalı, kartof, çuğundur, günəbaxan, tütün, pambıq bitkilərini zədələyir. Onlar dənli bitkilərin nəinki kök sistemini zədələyir, hətta səpilmiş toxumları belə təmamilə yeyir. Meyvəköklülərdə sürfə meyvələrin içərisinə girir. Meyvənin daxilinə girən sürfələrin aşdığı yolla xəstəlik törədiciləri daxil olaraq, meyvələri çürüdür, odur ki, azacıq zədələnmiş meyvələri saxlamaq mümkün olmur. Məftil qurdları tarla, tərəvəz, texniki bitkiləri, eləcə də meyvə və meşə tinglərini zədələyir. Paxlalı bitkiləri məftil qurdları daha az zəiflədir.

İnkişafı

Azərbaycanda təsadüf edilən şıqqıldaq böcək növlərinin inkişaf tsiklləri, inkişafı zəif gedir. Bir nəslin inkişafı 3-5 ilə başa çatır. Əksər növlər müxtəlif yaşlı sürfə və böcək fazasında qışlayır. Qışlamış böcəklər erkən yazda qışlama yerindən çıxır və növ mənsubiyyətindən asılı olaraq aprel, iyul aylarında yumurta qoymağa başlayır. Yumurtadan çıxan sürfələr əvvəlcə olduqca kiçik (1,5–2 mm) olur, ai gözlə çətin seçilir. Sürfə 3-4 ilə inkişaf edir. İyul-avqust aylarında torpağın 8-15 sm dərinliyində puplaşır. Pup fazası 2-3 həftə davam edir və ondan çıxan böcəklər gələn ilin yazına qədər torpaqda qalır. sürfələrin yaşaması üçün optimal temperatur +200C, optimal rütubət isə 50-60% hesa olunur. Bu səbəbdən də, məftil qurdlarının taxıl bitkilərinə vurduğu zərər quraqlıq illərdə az, rütubətli illərdə isə çox olur.

Yayılması

Şıqqıldaq böcəklərə Azərbaycanın bütün rayonlarındav rast gəlinir. Onlar ən çox turş reaksiyalı meşə torpaqlarında yaşayır. Buna görədə onlar Balakən, Zaqatala, Şəki, Qusar, Xaçmaz, Gədəbəy və Talış meşələrində daha çox zərər verir.

Ədəbiyyat

1. S.R.Məmmədova, B.B.Xəlilov Kənd təsərrüfatı entomologiyası. 1986
2. S.R.Məmmədova, B.B.Xəlilov Meyvə və subtropik bitkilərin zərərvericiləri 1974
3. N.H.Səmədov Taxıl böcəkləri və onlarla mübarizə tədbirləri, 1964

Həmçinin bax

Qarabədən böcəklər