Şərqi Sayan

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keçin Axtarışa keçin
Şərqi Sayan
Munku-Sardık zirvəsi
Munku-Sardık zirvəsi
Ümumi məlumatlar
Mütləq hündürlüyü 3491 m
Uzunluğu 1000 km
Hündür nöqtəsi Munku-Sardık
Yerləşməsi
51°43′08″ şm. e. 100°35′49″ ş. u.
Ölkələr
Şərqi Sayan xəritədə
Şərqi Sayan
Şərqi Sayan
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Cənubi Sibir dağları

Şərqi Sayan — Dağ sistemi olaraq Cənubi Sibir ərazisində 1000 km məsafədə uzanır. cənub-şərqi Krasnoyarsk diyarı, qərbi Buryatiyaİrkutsk vilayəti, şimal-şərqi TuvaMonqolustannın Xuvsqel oymağı ərasisində[1] isə cənubu yerləşir. Qısası olaraq Yenisey çayının sahillərindən Baykal gölü ərafına qədər uzanır. Qərbi Sayan dağları ilə birlikdə Sayan dağlarının əmələ gətirirlər. Sibir Platformasının[2] cənub-qərbində yerləşir.

Geologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şərqi Sayan əsasən qneysdən ibarətdir. Mərmər, ambifilit və kvarsit kimi suxurlar səthə çıxır. Faydalı qazıntılardan Qızıl, Qrafit, Boksit, AsbestFosforitə rast gəlinir.

Oroqrafiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mərkəzi və cənub-şərq hissədə Yüksək dağlıq massivlər vardır: Böyük Sayan, Tunkin, Kitoy, Botoqol və s.

Şərqi Sayan dağlarının daxilində sönmüş Kropotkina vulkanı ətrafı ərazilərdə vulkanık suxurlar geniş yayılmışdır. Şərq hissədə çox illik buzlar hakim olduğundan relyefə belə öz təsirini göstərmişdir. Şərqi sayan dağlarından axan çayların böyük əksəriyyəti kanyon, astana və şəlalə əmələ gətirir.

Bitkilər aləmi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ərazinin böyük qismi yüksək dağlıqdır. Burada Tayqa meşələri geniş yayılmışdır. Əsasən iynə yarpaqlı ağaclar üstünlük təşkil edir. 1500–2000 metr yükəkliklərdə dağ tundurası yayılmışdır. Burada daş üzərində yayılmış mamırlar üstünlük təşkil edir.

İqlimi[redaktə | mənbəni redaktə et]

İqlimi sərt və soyuq olur. Dağlarda qış uzun şaxtalı, yay isə qısa və mülayim keçir. 900–1300 m yüksəklikdə orta temperatur yanvar ayında −17 , −25 °S, iyulda isə 12 , 14 °S təşkil edir.

Yağıntının miqdarı yüksəklikdən asılı olaraq dəyişiir. Cənub-şərq hissəsində yağıntı 300 mm, qərb və cənub-qərbdə isə 800 mm, orta hissədə 400 mm təşkil edir. .

Suları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şərqi Tyanşan ərazisində 100-ə qədər Buzlaq mövcuddur ki, onlarında ümumi sahəsi 30 km² təşkil edir. Xüsusi ilə mağaralarda sırsıralarla zəngin olan buzlaqlar vardır.

Kitay çayı

Onun ərazisində əmələ gələn çaylar Yeniseyin hövzəsinə aiddir. Ən iri çayları Aqul, Biryosa çayı, Kan çayı, Mana çayı, Sisim, Sida çayı, Tuba, Uda çayı. İya çayı, Oka çayı, Bolşaya Belaya çayı, Kitoy çayı, İrkut.

Göllərin böyük əksəriyyəti buzun ekzarasiya fəsliyyəti nəticəsində əmələ gəlmişdir (Aqul gölü[3]).

Bölgə zəngin miniral suları ilə məşhurdur ( Arşan, Nılova Pustın və Şumak).

Təbiətin qorunması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şərqi Sayan dağlarının şimal-qərbində Yenisey çayının şərq sahillərindən başlayaraq Slobı qoruğu yerləşir. Silsilənin cənub-şərqində isə Tunqus milli parkı yerləşir. Bu qoruğun ərazisi Buryatiyanın Tuksin rayonu ərazisinə daxildir.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. Artikel Ostsajan in der Großen Sowjetischen Enzyklopädie (BSE), 3. Auflage 1969–1978
  2. Геологический словарь: в 2-х томах. — М.: Недра. Под редакцией К. Н. Паффенгольца и др. 1978.
  3. "Рогальский В. И. «Туристические маршруты в Саянах». 1968 г." 2016-03-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-11-25.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]