Adonis (şair)
| Adonis | |
|---|---|
 | |
| Doğum adı | علي أحمد سعيد إسبر[4] |
| Təxəllüsü | Adonis |
| Doğum tarixi | 1 yanvar 1930[1][2][…] (94 yaş) |
| Vətəndaşlığı |
 Suriya |
| Milliyyəti | Ərəb |
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | Şair,oçerkist |
| Əsərlərinin dili | Ərəb dili |
| Mükafatları |
   |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Əli Əhməd Səid Əsbər (ərəb. علي أحمد سعيد إسبر; 1 yanvar 1930[1][2][…]) — Əsl adı Əli Əhməd Səid Əsbər olan hal-hazırda dünyanın yaşayan ən yaxşı ərəb şairlərindən biri, publisisti olan Adonis 1930-cu ildə işığı, məktəbi, yolu olmayan Suriyanın yoxsul Qəssabin kəndində, şiə təriqətli bir ailədə doğulmuşdur. Həyatının böyük hissəsini Livan və Fransada keçirən Adonis əsərlərini doğma ərəb dilində yazır, 20-dən artıq kitabın müəllifidir və “Yeni poeziya” hərəkatının öndə gedən nümayəndələrindən biri hesab olunur.
Həyatı və təhsili
[redaktə | mənbəni redaktə et]Adonis, uşaq yaşlarından tarlada çalışmış, bununla yanaşı atası onu şeirlər əzbərləməyə həvəsləndirmiş və beləliklə, o öz şeirlərini yazmağa başlamışdır. Bu dövrdə onun əldə etdiyi bilik ərəb şeiri vurğunu olan atasınınn ona öyrətdiyi şeirlər və Quran bilgisiydi. Tarlada işlədiyi vaxtdan əlavə kənddə, böyük bir ağacın ətrafına toplaşan uşaqlara qoşularaq onlarla birlikdə ərəbcə yazmağı öyrənirdi. Bir gün yenicə müstəqillik qazanmış Suriyanın ilk prezidenti Şükrü əl-Qüvvətlinin kəndlərinə gələcəyini öyrəndikdə ona bir şeir yazmağı və onun qarşısında oxumağı, şeirini bəyənən Qüvvətlinin “oğlum, sənin üçün nə edə bilərəm?” deməyini xəyal etdi. Adonisin bu xəyalı ən bəsit filmlərdə olduğu kimi reallaşdı. Suriyanın türk əsilli prezidenti qarşısında öz yazdığı şeirini oxuyan 12 yaşlı oğlanı prezident, çox bəyəndi. Prezidentin “sənin üçün nə edə bilərəm?” sualına “oxumaq istəyirəm” cavabını verən Əli Əhməd Səid Əsbərin bundan sonrakı həyatı dəyişir. Müsahibələrinin birində Adonis belə deyir – “Bir şeir mənim həyatımı dəyişdirdi, düşündüm ki, şeirlə doğulmuşam. Şeir mənim həm anam, həm də atamdır. Bir şeir həyatımı dəyişdirə bildisə, dünyanı da dəyişdirə bilər”.
Şeir onun həyatını dəyişdirsə də, hələ ki, şöhrət qazana bilmək üçün bu kifayət etmirdi. Yeniyetməlik illərində o, şeirlər yazıb müxtəlif qəzet və jurnallara göndərərdi, lakin onun şeirlərini nə Suriyada, nə də Livanda bir dəfə də olsun nəşr etdirmirdilər. Özünün dediyi kimi, 1947-ci ildə Adonis əfsanəsini oxuyur və hekayəni çox bəyənir. Əfsanədəki Adonis obrazı ilə özündə, öz taleyində bir bənzərlik görür. Qəzetlərin və jurnalların eynən “vəhşi bir qaban kimi” Əli Əhməd Səid Əsbəri öldürdüklərini və beləliklə, "Adonis”in doğulduğunu deyir. Qəzetlər, jurnallar Əli Əşbər adıyla qəbul etmədikləri şeirləri Adonis adıyla qəbul edərək nəşr edirlər. O andan etibarən Adonis klassik yunan adını – gülə çevrilmiş ölümcül yaralı oğlanı – öz talismanı kimi qəbul edir.
Beləliklə, Şükrü əl-Qüvvətlinin dəstəyi ilə o, 13 yaşında Fransız orta məktəbində təhsil almağa başlayır, kəndi tərk edir. Daha sonra, 1954-cü ildə Dəməşq Universitetinə daxil olur və fəlsəfə üzrə təhsil alır. Universitetdə təhsil alması ilə yanaşı Dəməşqdə nəşr edilən bir çox qəzet və jurnallarda redaktor vəzifəsində çalışır. Tələbəlik illərində Adonis tələbə hərəkatlarına qoşulur, müxtəlif siyasi çıxışlar edir. 1955-ci ildə siyasi fəliyyəti və Suriya Sosial Milliyyətçi partiyasına üzv olması səbəbindən 6 aylıq həbs cəzasına məruz qalır. Siyasi çətinliklər üzündən 1956-cı ildə şair Livana köçür, 1957-ci ildə isə Livan vətəndaşlılığına keçir. Burada o, mühacir yazıçılar və rəssamlardan ibarət zəngin bir cəmiyyət qurmuş, “Şeir” və “Muvafiq” adlı iki mütərəqqi ədəbi jurnalın əsasını qoymuş və bundan əlavə Sent Cozef Universitetində fəlsəfə doktoru adını qazanmişdır.
Yaradıcılığı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Adonisin yaradıcılığında sürrealizmin prinsipləri və mifik obrazların təsiri duyulur. Onun şeirlərində islamdan öncəki Aralıq dənizi sahillərində yaşayan qədim xalqların – şumerlərin, finikiyalıların, yunanların mədəniyyətləri ilə bağlı ünsürlərə rast gəlmək olar. Adonisin poeziyasının dili çox qəlizdir, orijinal və dolğundur, onun obrazları təxminən hər dəfə qeyri-adi və gözlənilməz atmosfer yaradaraq oxucunu təəccübləndirir, onun metaforaları isə həqiqi reallıqdan uzaq olmayaraq öz şəxsi aləmini yaradır.
S.X.Cayusinin sözlərinə görə, Adonisin yaradıcılığında məhz “Dəməşqli Mihyarın nəğmələri” (1961) şeirlər toplusu müasir ərəb poeziyası dilinin “böyük bir bölməsi” kimi qeyd olunur. Bir çox oxucuların gözündə 1961-ci il şeir toplusu indiyədək ən yaxşı toplu hesab olunur. Onun 400 səhifəlik ən qəliz kitabı – “Cəm formasında olan tək” (“Mufrad bi sığat-əl-cəm” 1977) oxucuların çoxu üçün “qapalı aləm” olaraq qalmışdır.
Adonis Ərəb şeirində formal strukturun ənənələrini pozaraq əsərlərini sərbəst şeir janrında yazmışdır. O, “Adonis: seçilmiş əsərləri” (2010, ingilis dilinə tərcümə edən Khaled Mattawa), “Dəməşqli Mihyarın nəğmələri” (1961/2008), “Əgər yalnız dəniz yata bilsəydi” (2002) və Beynəlxalq şeir forumunun Suriya-Livan mükafatına layiq görülmüş “Adonisin qanı” (1971) kimi çoxsaylı şeir toplularının, həmçinin, “Ərəb poeziyasına giriş” (2003) adlı elmi əsərin müəllifidir.
Şəhərlə bağlı mövzuya şair “Nyu York üçün qəbir” (1971) poemasında toxunmuşdur. C.X.Cayusi bu əsəri nəfis müasir ərəb poeması adlandırmışdır.
1995-2003-cü illər ərzində Adonis “Əl-Kitab” üzərində çalışır. Əsərdə şair öz ölkəsinə səyahət edir, Məhəmməd peyğəmbərin (s.a.s) ölümündən başlayaraq, özünün dəfələrlə müraciət etdiyi və ərəb tarixinin əhəmiyyətli dövrü hesab etdiyi IX əsr ərəb cəmiyyətinin tarixi və siyasətinə toxunur. “Əl-Kitab” 15 yüzillik ərzində davam edən ərəb sivilizasiyasında siyasi, dini və mədəni çətinliklər yaradan dastan deyil, geniş lirik-freska təsiri bağışlayan bir əsərdir.
Şairlikdən əlavə, Adonis həm də tərcüməçi (əsasən Sen-Jon Pers və İva Bonfuanın şeirlərini tərcümə edib), ədəbiyyatşünas və ədəbi tənqidçi, “Sufizm və sürrealizm” (1992) araşdırmasının müəllifi kimi məşhurdur. Adonisin şeirlərini fransız dilinə Ejen Qilvik və Etel Adnan tərcümə ediblər. E.Qilvik Adonisi öz dünyalarını yaradan bir tanrı ilə müqayisə etdiyi “Adonisin aləmi” şeirini yazmışdır.
Şair 1985-ci ildən Paris şəhərində məskunlaşıb, YUNESKO-da müşavir vəzifəsində çalışıb. 1995-ci ildə Beynəlxalq Nazim Hikmət Şeir mükafatıının ilk mükafatçısı olmuş, 2011-ci ildə isə Höte mükafatına layiq görülmüşdür. Dəfələrlə isə ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına namizəd olub, lakin hələ bu mükafatı almayıb.
Əsərləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]1.“Dəməşqli Mihyarın nəğmələri” (1961) 2.“Cəm formasında olan tək” (1977) 3.“Əgər yalnız dəniz yata bilsəydi” 4.“Nyu York üçün qəbir” (1971) 5.“Sufizm və sürrealizm” (1992)
1995-ci ildə o Beynəlxalq Nazim Hikmət Şeir Mükafatını qazandı. 2011-ci ildə o Göte mükafatın qazandı.[5]
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 Library of Congress Authorities (ing.). Library of Congress.
- ↑ 1 2 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- ↑ 1 2 Roux P. d. Nouveau Dictionnaire des œuvres de tous les temps et tous les pays (fr.). 2 Éditions Robert Laffont, 1994. Vol. 1. P. 19. ISBN 978-2-221-06888-5
- ↑ Ərəbcə Vikipediya. 2003.
- ↑ Syrian poet Adonis wins Germany's Goethe prize[ölü keçid], Reuters, 25 May 2011
Xarici keçidlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Adonis Arxivləşdirilib 2014-10-06 at the Wayback Machine
- [1] Радио Свобода
- [2] Arxivləşdirilib 2015-10-03 at the Wayback Machine Nazim Hikmet Kültür ve Sanat Vakfı
- Profile Arxivləşdirilib 2011-05-13 at the Wayback Machine at Al-Bab.com
- Profile Arxivləşdirilib 2016-03-03 at the Wayback Machine at Looklex Encyclopaedia
- A life on public view Arxivləşdirilib 2005-10-24 at the Wayback Machine Al Ahram Weekly, 17 January 2001
- Shatz, Adam An Arab Poet Who Dares to Differ, The New York Times, 13 January 2002
- Reuters Syrian Poet Adonis Seen as Nobel Contender, Cornell University, 1 October 2003
- Three Poems Translated into English Arxivləşdirilib 2008-01-03 at the Wayback Machine, Guernica, 15 December 2007
- Adonis speaks to Forward: The living legend of Arab poetry Arxivləşdirilib 2010-11-15 at the Wayback Machine Forward Magazine, November 2010
- Adonis on Euro-Mediterranean Dialogue: Humanity Takes Priority[ölü keçid]
- Adonis auf culturebse.net
- Griffin Poetry Prize biography of Adonis, including video clip of Khaled Mattawa reading translated Adonis poem Celebrating Childhood
- Interview with Adonis: "I'm One Hundred Percent on the Side of the Syrian Revolution"
