Şəmayılar
| Şəmayılar | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
|
Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Klad: Yarımtip: İnfratip: Klad: Klad: Sinifüstü: Sinif: Ranqsız: Yarımsinif: İnfrasinif: Dəstəüstü: Ranqsız: Ranqsız: Dəstə: Fəsiləüstü: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Şəmayılar |
||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
Şəmayılar (lat. Chalcalhurnus) — cinsə Xəzər dənizində bir növ Kür şəmayısı və bir yarımnöv - Lənkaran şəmayısı formasında mövcuddur. Kür şəmayısı Xəzər dənizinin əsasən cənubi-qərb hissəsində sahildən 3–5 km aralı, 30 m-dək dərinlikdə yaşayır. Şəmayı keçici balıqdır, noyabrın əvvəllərində kürü tökmək üçün Kür çayına girir. Maraqlıdır ki, suda temperatur aşağı düşdükcə şəmayının çaya girməsi sürətlənir. Belə ki, suda temperatur 12 °C olduqda çaya girmə başlayırsa, 10 °C-də maksimum həddə çatır, 8 °C-də proses başa çatır.Şəmayı çox da böyük olmayan dadlı balıqdır. Uzunluğu 24-30 sm, kütləsi 125-610qolur.Kür şəmayısi 3-4 yaşında cinsi yetişkənliyə çatır, erkəklər arasında 2 yaşlı yetkin balıqlara da təsadüf olunur.Suyun temperaturu 18-25 °C olduqda Şamayı kuru tökməyə başlayır. Kürülərin inkubasiya dövrü 18,5-21,5 °C temperaturda 70-72 saat çəkir. Kürüdən çıxmış körpələr çayda çox qalmayaraq suyun axarı ilə dənizə aparılır.Şəmayı çox həssas və zərif balıqdır, odur ki, suda temperaturun, oksigenin aşağı düşməsi, mexaniki təsirlər, xüsusilə çirklənmə ona öldürücü təsir edir.Xəzərin Azərbaycan sektorunda şəmayının Lənkəran yarımnövü və Mingəçevir su anbarında şirinsu şəmayısı mövcuddur.Kür şəmayısı qiymətli vətəgə balığıdır. Əvvəlki illərdə hər il 41-348 sentnerə qədər şəmayı ovlanardı. Son illərdə müxtəlif antropogen təsirlər və ovun düzgün təşkil edilməməsi nəticəsində Şəmayı ehtiyatı kəskin azalmışdır.Lənkəran şəmayısının ovu ildə 30 sentnerdən çox olmur.Şəmayı ehtiyatını artırmaq məqsədilə Varvara balıqartırma zavodunda mütəxəssis - alimlər tərəfindən onun süni artırılması sahəsində xeyli iş görülmüşdür ki, bu da şəmayı balığı ehtiyatının bərpa olunmasına kömək edir.[2]
Növləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Cinsə 45 növ daxildir:
- Alburnus adanensis Battalgazi, 1944 (Adana şəmayısı)
- †Alburnus akili Battalgi, 1942 (Beyşehir şəmayısı)
- Alburnus albidus O. G. Costa, 1838 (İtaliya Şəmayısı)
- Alburnus alburnus Linnaeus, 1758 (Adi şəmayı)
- Alburnus amirkabiri Mousavi-Sabet, Vatandoust, Khataminejad, Eagderi, Abbasi, M. Nasri, Jouladeh & Vasil'eva, 2015 [3]
- Alburnus arborella Bonaparte, 1841
- Alburnus atropatenae L. S. Berg, 1925
- Alburnus attalus Özuluğ & Freyhof, 2007
- Alburnus baliki Bogutskaya, Küçük & Ünlü, 2000 (Antalya şəmayısı)
- Alburnus battalgilae Özuluğ & Freyhof, 2007
- Alburnus belvica Karaman, 1924
- Alburnus caeruleus Heckel, 1843
- Alburnus carinatus Battalgil, 1941
- Alburnus chalcoides Güldenstädt, 1772
- †Alburnus danubicus Antipa, 1909
- Alburnus demiri Özuluğ & Freyhof, 2008
- Alburnus derjugini L. S. Berg, 1923 (Gürcüstan şəmayı)
- Alburnus doriae De Filippi, 1865
- Alburnus escherichii Steindachner, 1897 (Sakarya şəmayısıs)
- Alburnus filippii Kessler, 1877 (Kür şəmayısı)
- Alburnus heckeli Battalgil, 1943
- Alburnus hohenackeri Kessler, 1877
- Alburnus istanbulensis Battalgil, 1941
- Alburnus kotschyi Steindachner, 1863
- Alburnus leobergi Freyhof & Kottelat, 2007
- Alburnus macedonicus Karaman, 1928
- Alburnus mandrensis Drensky, 1943
- Alburnus mento Heckel, 1837
- Alburnus mentoides Kessler, 1859
- Alburnus mossulensis Heckel, 1843 (Mosul şəmayısı)
- Alburnus nasreddini Battalgil, 1943
- Alburnus neretvae Buj, Šanda & Perea, 2010
- †Alburnus nicaeensis Battalgil, 1941 (İznik şəmayısı)
- Alburnus orontis Sauvage, 1882
- Alburnus qalilus Krupp, 1992
- Alburnus sarmaticus Freyhof & Kottelat, 2007
- Alburnus schischkovi Drensky, 1943 (Qaradəniz şəmayısı)
- Alburnus scoranza Heckel & Kner, 1858
- Alburnus selcuklui M. Elp, F. Şen & Özuluğ, 2015 [4]
- Alburnus sellal Heckel, 1843
- Alburnus tarichi Güldenstädt, 1814
- Alburnus thessalicus Stephanidis, 1950
- Alburnus timarensis Kuru, 1980
- Alburnus vistonicus Freyhof & Kottelat, 2007
- Alburnus volviticus Freyhof & Kottelat, 2007
- Alburnus zagrosensis Coad, 2009
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2005.
- ↑ Əsgerov F.S., Zaytsev Y.Y., Qasımov R.Y., Quliyev Z.«Biomüxtəliflik: Xəzərin əsrarəngiz balıqları» “Bəşər-XXI” nəşriyyatı, Bakı, 2003, səh61.
- ↑ Mousavi-Sabet H.; Vatandoust S.; Khataminejad S.; Eagderi S.; Abbasi K.; Nasri M.; Jouladeh A.; Vasil'eva E.D. "Alburnus amirkabiri (Teleostei), a New Species of Shemaya from the Namak Lake Basin, Iran". Journal of Ichthyology. 55 (1). 2015: 40–52. doi:10.1134/s0032945215010129.
- ↑ Elp, M.; Şen, F., Özuluğ, M. "Alburnus selcuklui, A New Species of Cyprinid Fish From East Anatolia, Turkey (Teleostei: Cyprinidae)" (PDF). Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences. 15. 2015: 181–186. 2015-06-16 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2019-03-05.
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Azərbaycanın heyvanlar aləmi. Onurğalılar, III cild. Bakı: Elm, 2004, s.108.
- Əbdürrəhmanov Y.Ə. Azərbaycan faunası (Balıqlar), VII, cild, Bakı, Elm, 1966,s.141.