Alkasobas müqaviləsi
| Alkasobas müqaviləsi | |
|---|---|
 | |
| İmzalanma tarixi | 4 sentyabr 1479 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Alkasobas müqaviləsi (həmçinin Alkasobas-Toledo müqaviləsi və ya sülhü kimi də tanınır) — 4 sentyabr 1479-cu ildə bir tərəfdən Kastiliya və Araqon katolik monarxları, digər tərəfdən V Afonso və onun oğlu, Portuqaliya şahzadəsi Con arasında imzalanmışdır. Bu müqavilə ilə Kastiliyalılar quruda, Portuqaliyalılar isə dənizdə qələbə qazandı,[1] beləliklə Kastiliya Varisliyi Müharibəsinə son qoyuldu.[2][1] Alkasobasda imzalanan dörd sülh müqaviləsinə görə: İzabella Kastiliya kraliçası kimi tanındı, Portuqaliya isə Atlantik okeanında hegemon dövlətə çevrildi.
Müqavilə aşağıdakı məsələləri həll etməyi nəzərdə tuturdu:
- V Afonso və Kastiliya monarxlarının müvafiq olaraq Kastiliya taxtından və Portuqaliya taxtından imtina etməsi;
- Atlantik okeanının və dəniz hüdudlarından kənarda qalan ərazilərin Portuqaliya və İspaniya olmaqla iki təsir zonasına bölünməsi;
- Kastiliyalı Xuananın taleyi məsələsi;
- Katolik monarxlarının böyük qızı İzabella ilə Şahzadə Conun varisi Afonso ilə evlilik müqaviləsi. Bu Tercerias de Moura kimi tanınırdı və Katolik Monarxlar tərəfindən nikah cehiz şəklində Portuqaliyaya müharibə təzminatının ödənilməsi nəzərdə tutulmuşdu;[3]
- Xuananın Kastiliyalı tərəfdarlarının əfv edilməsi
Beynəlxalq hüquqda presedentlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Alkasobas müqaviləsi İspaniya və Portuqaliyanın "gələcək kəşflər üçün ayrılmış sahəni" müəyyən edən ilk sənəd idi, xüsusilə "Afrika qitəsi və Atlantik adaları əraziləri üzərində iki monarxiyanın müvafiq hüquqlarını" təsvir etdi.[4] Bu hadisə müstəmləkəçilik tarixində əlamətdar sayıla bilər. Bu, Avropa güclərinin dünyanın qalan hissəsini "təsir dairələrinə" bölmək və bu sahələr daxilində yerləşən əraziləri müstəmləkə etmək səlahiyyətinə malik olması və orada yaşayan hər hansı yerli xalqdan soruşulmaması prinsipini rəsmi şəkildə əks etdirən ilk beynəlxalq sənədlərdən biridir. Bu, 20-ci əsrin dekolonizasiyasına qədər Avropa güclərinin ideologiya və praktikasında ümumi qəbul edilmiş prinsip olaraq qaldı. Alkasobas müqaviləsi eyni əsas prinsipə əsaslanan bir çox sonrakı beynəlxalq müqavilə və sənədlərin əcdadı kimi qəbul edilə bilər.[5] Bunlara İspaniya və Portuqaliyanın dünya kəşfiyyatındakı mövqelərini daha da dəqiqləşdirən 1494-cü il Tordesilyas müqaviləsi[6] və dörd əsr sonra, eyni şəkildə Afrikanı müstəmləkə sahələrinə bölən 1884-cü il Berlin konfransının qətnamələri daxildir.
Kastiliya varisliyi uğrunda müharibə[redaktə | mənbəni redaktə et]
1474-cü ildə IV Henrinin ölümündən sonra Kastiliya tacına Araqon şahzadəsi II Ferdinandla evli olan padşahın ögey bacısı, Kastiliyadan olan I İzabella ilə kralın qızı, xalq arasında la Beltraneja kimi tanınan Xuana de Trastamara iddia edirdi. Sonrakı vətəndaş müharibəsi dövründə Portuqaliyalı V Afonso Xuana ilə evləndi və onun varislik hüquqlarını müdafiə edərək Kastiliyanı işğal etdi (1475-ci il).
Sülalə mübarizəsinə paralel olaraq, Portuqaliya və Kastiliya donanmaları arasında qızılları və qulları Portuqaliya gücünün əsası olan xarici ərazilərə, xüsusən Qvineyaya daxil olmaq və onlara nəzarət etmək üçün şiddətli dəniz müharibəsi var idi. Bu müharibənin əsas hadisələri qərarsız[7][8] Toro döyüşü (1 mart 1476), katolik monarxları tərəfindən strateji qələbəyə çevrilmiş[9] və Qvineya döyüşü[10] (1478) idi. Hansı ki, Portuqaliya bu döyüşlər sayəsində Atlantik okeanında hegemona çevrilmişdi.
Mülkiyyətlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
1481-ci ildə papa Aeterni regis
adlı bulla ilmüqaviləni raəifikasiya etdikdən sonra , Kanar adalarında Kastiliya suverenliyinə zəmanət verərkən Portuqaliyaya Afrika sahilləri boyunca kəşfiyyatlarını davam etdirmək hüququ verdi.
O, həmçinin kastiliyalılara Portuqaliyanın icazəsi olmadan Portuqaliya mülklərinə üzməyi qadağan etdi. Atlantik okeanında Kastiliya və Portuqaliyanın nüfuz dairələrini müəyyən edən Alkasobas müqaviləsi açıq düşmənçilik dövrünü bitirmiş, eyni zamanda gələcək iddialar və qarşıdurmaların əsasını qoymuşdu.
Portuqaliyanın rəqibi Kastiliya Atlantik okeanını kəşf etməyə qonşusundan bir qədər ləng başlamışdı və yalnız XV əsrin sonlarında Kastiliya dənizçiləri qonşu Portuqaliya ilə rəqabət aparmağa başladılar. İlk rəqabət Kastiliyanın qalib gəldiyi Kanar adalarına nəzarət uğrunda idi. Yalnız Araqon və Kastiliyanın birləşməsi və Rekonkistanın tamamlanmasından sonra daha ərazisi genişlənən və güclənən ölkə xaricdə yeni ticarət yolları və koloniyalar axtarmağa tam qərar verdi.
1492-ci ildə ölkənin müştərək hökmdarları, Portuqaliyanın Afrika və Hind okeanındakı nəzarət xəttini keçərək Atlantik okeanı üzərindən qərbə səyahət edərək Asiyaya çatacağına ümid etdikləri Xristofor Kolumbun ekspedisiyasını maliyyələşdirməyə qərar verdilər.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ 1 2 ↓ Bailey W. Diffie and George D. Winius "In a war in which the Castilians were victorious on land and the Portuguese at sea, …" in Foundations of the Portuguese empire 1415–1580 Arxivləşdirilib 2023-05-24 at the Wayback Machine, volume I, University of Minnesota Press, 1985, p.152.
- ↑ ↓ Historian Malyn Newitt: "All things considered, it is not surprising that the Portuguese emerged victorious from this first maritime colonial war. They were far better organised than the Castilians, were able to raise money for the preparation and supply of their fleets and had clear central direction from … [Prince] John." In A history of Portuguese overseas expansion, 1400–1668, Routledge, New York, 2005, p. 39, 40.
- ↑ ↓ Mendonça, 2007, p. 102, 103.
- ↑ Vignaud, Henry. Toscanelli and Columbus. London: Sands & Co. 1902. 61–62. İstifadə tarixi: 29 December 2020.
- ↑ Grewe, Wilhelm G. The epochs of international law. Byers, Michael tərəfindən tərcümə olunub. Berlin / New York: De Gruyter. 2000. 229–233. ISBN 3110153394. 11 July 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 December 2020.
In the course of this struggle it became obvious that the Spanish attempt to preserve fundamental aspects of the medieval law of nations was no longer tenable. Confronted with the over-whelming opposition of most other European States, in particular the Protestant ones, the Spanish endeavoured forthwith to find other legal titles for their new possessions overseas. Thus, in the first half of the sixteenth century they had already stopped asking for a papal sanction of the Hispano-Portuguese demarcation line in the Pacific Ocean; the right of discovery moved to the foreground and a Spanish jurist as eminent as Vitoria stated that the popes did not intend to dispose of the new world as such, but only to draw the limits of the missionary regions. The Spanish crown, however, never renounced its rights deriving from the papal bulls and always remained eager to leave open their widest possible interpretation.
- ↑ Diffie, Bailey W.; Winius, George D. Foundations of the Portuguese Empire, 1415-1580. Minneapolis: University of Minnesota Press. 1977. 152–53. ISBN 0-8166-0782-6. 2023-07-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-04-23.
- ↑ ↓ British historian Ian Robertson: "Civil war, however, was immediately provoked by the partisans of "la Beltraneja", whose claim was supported by the king of Portugal, but after the indecisive battle of Toro (1476) the Portuguese withdrew leaving Fernando and Isabel firmly established" in Spain, the mainland Arxivləşdirilib 2023-07-11 at the Wayback Machine, E. Benn, 1975, p.18.
- ↑ ↓ Historian Carl hanson: "In March 1476, the Portuguese and Castilian armies met at Toro. Thanks largely to [Prince] João`s battlefield skills, the Portuguese managed to fight Fernando`s forces to a near draw. But the battle nonetheless effectively ended Afonso`s chances of ruling Castile. His Castilian partisans threw their support to Fernando and Isabella, rather than stick with a lost cause." in Atlantic emporium: Portugal and the wider world, 1147–1497, volume 47 de Iberian studies, University press of the South, 2002, p.128.
- ↑ ↓ Historian Marvin Lunenfeld: ". In 1476, immediately after the indecisive battle of Peleagonzalo, Ferdinand and Isabella hailed the result as a great victory and called a cortes at Madrigal. The newly created prestige was used to gain municipal support (…)" in The council of the Santa Hermandad: a study of the pacification forces of Ferdinand and Isabella Arxivləşdirilib 2023-07-11 at the Wayback Machine, University of Miami Press, 1970, p.27.
- ↑ Battle of Guinea: ↓ Alonso de Palencia, Década IV, Book XXXIII, Chapter V ("Disaster among those sent to the mines of gold [Guinea]. Charges against the King…"), p.91–94.