Ankara tarixi

Ankara tarixi — Tunc dövrü Hatti sivilizasiyasına aiddir. Bunun ardınca eramızdan əvvəl II minillikdə Xet sivilizasiyası dövrü, eramızdan əvvəl X əsrdə Frigiya sivilizasiyası dövrü, daha sonra sırasıyla Lidiyalılar, Farslar, Makedoniyalılar, Qalatiyalılar, Roma İmperiyası, Bizans İmperiyası, Səlcuqlular və Osmanlı İmperatorluğu dövrləri gəlir.

Tarixdən əvvəlki Ankara

Anadoluda insan xüsusiyyətlərinə malik ilk primat qalıqları Ankarada Fikrət Ozansoy tərəfindən tapılmış və Ankarapithecus meteai adlandırılmışdır. Ankaranın məlum tarixi Paleolit ​​dövrünə gedib çıxır. Bu dövrə aid müxtəlif əsərlər Gavur qala, Erqazi, Lodumlu və Maltəpədə tapılmışdır. Ankaranın qədimliyinə aid tapıntılar Anadolu Sivilizasiyaları Muzeyinin Ankara qalereyasında əsrlər boyu sərgilənir. Avram Qalanti tərəfindən ilk dəfə 1950-ci ildə Ankara Tarix Kitabı nəşr olunmuşdur.

Het dövrü

Anadolu Sivilizasiyaları Muzeyi, Ankarada nümayiş etdirilən Het əsəri.

Hetlər eramızdan əvvəl 2000-ci ildə Anadoluda ilk siyasi birlik idi. Ankara şəhər mərkəzi və ətrafındakı ən qədim xarabalıqlar Tunc dövründə hökm sürən Hatti sivilizasiyasına aiddir. Hellenistik dövrə qədər Ankara ilə bağlı yazılı sənədlərdə heç bir məlumat olmadığından, Xet dövrünün Ankarası ilə bağlı məlumatlar İç Anadoludakı mərkəzlər və bu dövrü ortaya qoyan Ankara ətrafındakı şir və sfenks təsvirləri vasitəsilə əldə edilmişdir. Ankaranın indiki şəhər sərhədləri daxilində məskunlaşması ilə bağlı heç bir dəlil yoxdur. Bəzi qaynaqlarda Hetlərin Ənkəva şəhərinin indiki Ankara olmadığına dair fikirlər mövcuddur.

Frigiya dövrü

Eramızdan əvvəl XII əsrin əvvəllərində Boğazlardan Anadoluya daxil olan dəniz tayfalarının işğalı nəticəsində Hetit İmperiyası məhv edildi. Frigiyalılar Ankara və ətrafına hakim idilər. Frigiyalıların ilk padşahı ölkənin paytaxtı Qordiona adını verən Qordiya idi. Tarixçi Arianosun yazdığına görə, Qordias Fethiyeli bir qadınla evləndi və onun adını Midas adlandırdığı bir oğlu oldu. Frigiyalıların keçmiş dövrləri haqqında qəti məlumat olmayan ən tanınmış və məşhur kralı Midasdır. Ancaq bəzi araşdırmalara görə, frigiyalıların bütün padşahlarına Midas adını verdiyi də deyilir. Qordion şəhəri bugünkü Ankaradan 76 km uzaqlıqda olan Polatlı rayonunun sərhədləri daxilində yerləşir. Ankaranın qurulması ilə bağlı hekayələr arasında yer alan Frigiya ənənəsində Kral Midas Ankaranın qurulmasının lideri hesab olunur. II əsrin ortalarında yaşamış Lidiya səyyahı Pausanias da Qalatlıların Anadoluda məskunlaşması haqqında məlumat verərkən Ankaranın adını çəkir. Ankara şəhərinin Qordios oğlu Midas tərəfindən qurulduğu və Frigiyalıların şəhəri olduğu bildirilir. Ankarada Frigiyalıların mövcudluğu bugünkü şəhər hüdudlarında, Ankara stansiyasının ətrafında, bələdiyyə binasının yanında, Çankırıkapıda, Avqust məbədi və Türk Tarix Qurumunun binasının təməllərində tapılan xarabalıqlarla aydın görünür. Anıtkabir ilə Atatürk Meşə Təsərrüfatı arasında yerləşən təxminən 20 höyük Frigiya dövrünə aid nekropollardandır.

Lidiya dövrü

Eramızdan əvvəl VII əsrdə Ankara Qərbi Anadoluda Gediz və Kiçik Menderes vadilərini əhatə edən bölgəyə hakim olan və tarixdə ilk dəfə pul zərb edən tayfa kimi tanınan Lidiyalılar tərəfindən ələ keçirildi.

Fars İmperiyası dövrü

Fars imperiyasının hökmranlığı Makedoniya kralı Makedoniyalı İskəndər tərəfindən məğlub edilənə qədər davam etdi.

Qalatiyalılar dövrü

Eramızdan əvvəl 278-ci ildə Orta Anadolunun qalan hissəsi ilə birlikdə Kelt irqi olan Qalatiyalılar tərəfindən işğal edildi. Ankaranı qabaqcıl tayfalardan biri olan tektozaqların mərkəzinə çevirdilər. Şəhər o vaxt Ankara adlanırdı. Kelt elementi, bəlkə də, az sayda frig dilli kəndlilər üzərində döyüşçü aristokratiyadan ibarət idi. Buna baxmayaraq, Kelt dili əsrlər boyu Qalatiyada danışılmağa davam etdi.

Romalılar dövrü

Res Gestae ilk Roma imperatoru Avqust tərəfindən ölümündən bir qədər əvvəl, eramızın 13-cü ildə tamamlanmış özünü tərifləyən tərcümeyi-haldır. Mətnin böyük hissəsi Ancyranum Monumentumda qorunub saxlanılır.

Şəhər eramızdan əvvəl 25-ci ildə Avqust tərəfindən fəth edildi və Roma İmperiyası tərəfindən idarə olunmağa başladı. Qalatiyanın paytaxtı Ankara böyük ticarət əhəmiyyəti olan bir mərkəz olmaqda davam edirdi. Ankara xarabalıqları bu gün də qiymətli barelyeflər, yazılar və digər memarlıq nümunələri ilə örtülmüşdür. Avqust Ankaranı Orta Anadolunun üç inzibati mərkəzindən biri etmək qərarına gəldi. Daha sonra şəhərdə qal və kelt dillərinə yaxın bir dildə danışan frigiyalılar və qalatlar məskunlaşdı. Ankara Tektozaq kimi tanınan tayfanın mərkəzi idi və Avqust onları öz imperiyasının əsas mərkəzinə çevirdi. Roma İmperiyasının süqutundan XII əsrin əvvəllərinə qədər Ankarada 200.000 insanın yaşadığı təxmin edilir. Çankaya, Roma şəhərlərindən kənarda, indiki şəhər mərkəzinin cənubundakı əzəmətli təpələrin kənarında yerləşirdi və çox güman ki, yay kurortları kimi istifadə olunurdu. 19-cu əsrdə ən azı bir Roma villasının və ya malikanəsinin xarabalıqları indiki Çankaya malikanəsindən çox uzaqda yerləşirdi. Roma şəhəri qərbdə Qatar Vağzalının və Gənclik Parkının yerləşdiyi əraziyə, təpələrin cənubundan isə hazırda Hacəttəpə Universitetinin işğal etdiyi əraziyə qədər uzanırdı. Ankara bütün ölçülərdə genişlənən bir şəhər idi və Qalliyanın və ya Britaniyanın digər Roma şəhərlərindən daha böyük idi.

Qotların və ərəblərin səfərləri

Ankaranın əhəmiyyəti Şimali Anadoluda şimaldan cənuba və şərqdən qərbə uzanan yollar üçün qovşaq nöqtəsi təşkil etməsi ilə bağlıdır. Ankaradan şərqə doğru böyük imperiya yolları keçirdi və imperatorların və ordularının uğurları da bu yoldan keçirdi. Bu yollar nəinki Romanın böyük şəhərlərini birləşdirdi, həm də işğalçılar üçün faydalı yol rolunu oynadı. III əsrin ikinci yarısında qərbdən gələn qotların qarşısıalınmaz uğurları, sonra isə ərəblər tərəfindən işğal olundu. 10 il ərzində şəhər qədim dünyanın ən möhtəşəm kraliçalarından birinin qərb forpostlarından birinə çevrildi. Suriya səhralarından gəlmiş Palmiralı ərəb imperatriçası Zenobiya Roma İmperiyasının daxilindəki zəiflikdən və qarışıqlıqdan istifadə edərək burada qısa ömürlü dövlət qurdu.

Son Roma dövrü

Şəhər 272-ci ildə imperator Aurelianın nəzarəti altında yenidən Roma İmperiyası ilə birləşdi. Roman Ankara özünün qızıl dövründə böyük bir bazar və ticarət mərkəzi olmaqla yanaşı, həm də şəhərin rəsmi və mühüm qaydalarının qurulduğu böyük inzibati saray və ofisləri, habelə pretoriumları özündə birləşdirən böyük bir inzibati mərkəz rolunu oynamışdır. III əsrdə Ankarada həyat digər Anadolu şəhərlərində olduğu kimi hərbi işğal cəhdlərinə müqavimət göstərmək və şəhərin sağ qalmasını təmin etmək məqsədi daşıyırdı. Ankaranın tarixi Tunc dövründəki Xet sivilizasiyasına gedib çıxır, daha sonra eramızdan əvvəl 2-ci minillikdə hetlərin, eramızdan əvvəl 10-cu əsrdə frigiyalıların, daha sonra isə lidiyalıların, farsların, makedoniyalıların, Qalatiyalılar, Romalılar, Bizanslılar, Səlcuqlular və Osmanlıların hakimiyyəti altında olmuşdur.

Bizans prosesi

IV əsrin ortalarında Ankara imperiyanın istirahət məkanına çevrildi. Konstantinopol Şərqi Romanın mərkəzinə çevrildikdən sonra imperatorlar IV-V əsrlərdə istirahət etmək üçün Boğazın rütubətli havası yerinə Ankaranın daha quru dağlıq atmosferinə üstünlük verdilər. II. Theodosius (408-450) yay aylarında sarayını Ankaraya köçürdü. Ankarada qəbul edilən qanunlar onun orada keçirdiyi vaxtı təsdiqləyir. Şəhərin hərbi, xüsusən də maddi-texniki əhəmiyyəti uzun Bizans dövrü boyunca davam etdi. Ankara 6-cı əsrdən sonra dəfələrlə müxtəlif ərəb ordularının əlinə keçsə də, 11-ci əsrin sonlarına qədər Bizans İmperiyasının mühüm bir dolama yolu olaraq qalmağa davam etdi.

Səlcuqlu və Osmanlı dövrü

1071-ci ildə Səlcuq Sultanı Alparslan Malazgirt qələbəsi ilə Anadolunun qapılarını türklərin üzünə açdı. Daha sonra 1073-cü ildə mühüm hərbi tranzit yolu olan və təbii sərvətlərə malik olan Ankaranı ölkəsinə qatdı. Osmanlı İmperiyasının ikinci sultanı Orxan bəy 1356-cı ildə şəhəri fəth etdi. Türk əsilli başqa bir sərkərdə olan Teymur 1402-ci ildə Ankara döyüşündə Osmanlıları məğlub edərək şəhəri nəzarətə götürdü, lakin 1403-cü ildə Ankara yenidən Osmanlı İmperatorluğunun nəzarətinə keçdi. Birinci Dünya Müharibəsində Osmanlı İmperatorluğunun məğlubiyyəti ilə Osmanlının paytaxtı İstanbul və Anadolunun böyük bir hissəsi Müttəfiqlər tərəfindən işğal edilmiş, Orta Asiya bölgəsində çox kiçik bir ərazi türklərə, İngiltərə, Fransa, İtaliya və Yunanıstan öz aralarında bölüşmək istədi. Buna cavab olaraq Türk Milli Mübarizəsinin lideri Mustafa Kamal Atatürk 1920-ci ildə Ankarada müqavimət hərəkatının başladığını rəsmən elan etdi. Türk Milləti Qurtuluş Savaşını qazandıqdan sonra 29 oktyabr 1923-cü ildə cümhuriyyət elan edərək Osmanlı İmperatorluğunun yerinə Türkiyəni qurdu. 1923-cü il oktyabrın 13-də Ankara İstanbulu əvəz edərək Türkiyənin yeni paytaxtı elan edildi.

Zaman qrafiki

XIV- XIX Əsr

• 1356
  • Şəhər, İ. Orxanın dövründə Osmanlı ordusu tərəfindən fəth edilmişdir.
• 1402
  • 20 iyul: Ankara döyüşü Çubuk düzündə baş verdi, şəhər Teymurun əlinə keçdi.
• 1403
  • Osmanlılar şəhərdə öz hökmranlığını bərpa etdi.
• 1471
  • Mahmut Paşa Bedesten tikilmişdir.
• 1523
  • Çəngəl Xan tikilmişdir.
• 1566
  • Cənabi Əhməd Paşa Məscidi tikilmişdir.
• 1688
  • Zəlzələ meydana gəldi.
• 1832
  • Ankara qalası yeniləndi.
• 1864
  • Şəhər Ankara vilayətinin paytaxtı elan edilib.
• 1890
  • Şəhərin əhalisi 27.825 nəfər müəyyən edilmişdir.

Ankara yeni qurulan Türkiyənin paytaxtı olduqdan sonra yeni inkişaflar şəhəri köhnə hissələrin olduğu Ulus və yeni hissə olan Yenişehirə böldü. Köhnə binalar və Roma, Bizans və Osmanlı tarixini xatırladan dar küçələr köhnə hissəni təmsil edirdi. Bu gün Kızılay ətrafında yerləşən yeni hissə geniş küçələri, otelləri, teatrları, ticarət mərkəzləri və hündür mərtəbəli binaları ilə daha müasir görünüşə malik şəhər quruluşuna sahib idi. Hökumət binaları və xarici səfirliklər də bu yeni hissədə yerləşirdi.

Ankara London, Paris və ya Madrid kimi paytaxt olmayan böyük şəhər mərkəzi ilə dünyanın ən qədim paytaxtlarından biridir; Hətta İstanbuldan da qədim tarixə malikdir. İndiki İstanbul o zamanlar Bizansın Roma əyalət şəhərlərindən biri idi və 324-cü ildə Roma İmperiyasının yeni paytaxtı olsa da, Ankara hələ də Türkiyənin şimal yarısının çox hissəsində hökmranlıq edən mühüm inzibati mərkəz idi.

Zaman qrafiki

XX əsr

• 1920
  • 23 aprel: Türkiyə Böyük Millət Məclisi ​​açıldı.
  • Hâkimiyyət-i Milliye qəzeti nəşr olunmağa başladı.
• 1923
  • 13 oktyabr: Şəhər Türkiyə Cümhuriyyətinin paytaxtı elan edildi.
  • Gənclərbirliyi İdman Klubu futbolu quruldu.
• 1924
  • Şəhərin əhalisinin təqribən 35.000 nəfər olduğu müəyyən edilmişdir.
  • Musiqi Müəllimlər Məktəbi açıldı.
  • Prezident Simfonik Orkestri yaradılmışdır.
• 1925
  • Atatürk Meşə Təsərrüfatı açıldı.
  • Çəhrayı malikanə rəsmi prezident iqamətgahı kimi istifadə olunmağa başladı.
• 1927
  • Ankara Palas açıldı.
  • Şəhərin əhalisi 44553 nəfərə yüksəldi.
  • Zəfər Anıtı ucaldılıb.
• 1930
  • Şəhər rəsmi olaraq Ankara adlandırıldı.
  • Ankara Etnoqrafiya Muzeyi ziyarətçilərin üzünə açıldı.
  • Ankara Dövlət Şəkil və Heykəl Muzeyi tikilmişdir.
• 1932
  • Çankaya malikanəsi tikilmişdir.
• 1933
  • Atatürk Meşə Təsərrüfatı Zooparkı açıldı.
• 1935
  • Ankara 19 May Stadionu tikilmişdir.
• 1937
  • Ekspedisiyalar Ankara Qatar Stansiyasında başladı.
• 1940
  • Dövlət Konservatoriyası yaradılmışdır.
• 1943
  • Gənclər Parkı və Anadolu Sivilizasiyaları Muzeyi açıldı.
• 1945
  • Şəhərin əhalisi 226.712 nəfər olaraq müəyyən edilmişdir.
• 1946
  • Ankara Universiteti yaradılmışdır.
• 1948
  • Opera Səhnəsi açıldı.
• 1950
  • Şəhərin əhalisi 286 781 nəfərə yüksəldi.
• 1953
  • Mustafa Kamal Atatürkün cənazəsi tikintisi başa çatan Anıtkabirə aparıldı.
• 1955
  • Uçuşlar Esenboğa Hava Limanında başladı.
• 1956
  • Yaxın Şərq Texniki Universiteti yaradılmışdır.
• 1961
  • Müstəqillik Müharibəsi Muzeyi ziyarətçilərin üzünə açıldı.
• 1967
  • Hacettepe Universiteti yaradılmışdır.
• 1971
  • Barış qəzeti nəşriyyat həyatına başlamışdır.
• 1973
  • Şəhərin əhalisi 1.461.345 nəfər olaraq müəyyən edilmişdir.
• 1974
  • Osmanlı Stadionu|Yenikent Asaş Stadionu tikildi.
• 1978
  • 9 oktyabr: Bahçeli evler qırğını baş verdi.
• 1982
  • 7 avqust: Esenboğa Hava Limanında terror hücumu həyata keçirilib.
• 1983
  • 16 yanvar: Türk Hava Yollarına məxsus təyyarə qəzaya uğrayıb.
• 1984
  • İnzibati idarəetmə yenidən təşkil edilib.
  • Mehmet Altınsoy bələdiyyə sədri seçildi.
  • Bilkənd Universiteti yaradılmışdır.
  • TAI açıldı.
  • Şəhərin əhalisinin 2.019.000 olduğu açıqlandı.
• 1987
  • Kocatəpə məscidi tikilmişdir.
• 1989
  • TBMM Məscidi açıldı.
  • Atakulenin tikintisi başa çatdırılmışdır.
  • Murat Karayalçın bələdiyyə sədri seçildi.
• 1991
  • Ankara Sheraton Hotel qonaq qəbul etməyə başladı.
• 1993
  • Bilkənd Simfonik Orkestri yaradılmışdır.
  • Vedat Aydın bələdiyyə sədri seçildi.
• 1994
  • Melih Gökçek bələdiyyə sədri seçildi.
• 1997
  • Ankara metrosu istifadəyə verilib.

XXI əsr

• 2003
  • Göksu Parkı açıldı.
• 2004
  • Möcüzələr ölkəsi açılır.
• 2005
  • Çengelhan Rəhmi M. Qoç Muzeyi ziyarətçilərin üzünə açıqdır.
• 2006
  • Dövlət Şurasının hücumu|Dövlət Şurasına silahlı basqın edilib.
• 2007
  • 22 may: intiharçı bomba hücumu Ulusda baş verdi.
  • Şəhərin əhalisi 3.953.344 nəfər olaraq açıqlanıb.
• 2009
  • Ankara-Eskişehir sürətli dəmir yolu xəttində ekspedisiyalar başladı.
• 2010
  • Cer Modern müasir incəsənət muzeyi açılıb.
  • Ankara Arena istifadəyə verilib.
• 2012
  • Şəhərin əhalisinin 4.417.522 nəfər olduğu açıqlanıb.
• 2013
  • 1 fevral: Amerika konsulluğuna bombalı hücum həyata keçirilib.
  • 19 aprel: Ahmet Hamdi Akseki Məscidinin açılışı olub.
  • May-iyun: Gezi Parkı etirazları.
  • 5 dekabr: TCDD Açıq Hava Buxar Lokomotiv Muzeyi açıldı.
• 2014
  • 12 fevral: Ankara metrosunun M3 (Ankara metrosu)|M3 xəttində xidmətlər başlayıb.
  • 7 mart: Ankapark açıldı.
  • 13 Mart: Ankara metrosunun M2 xəttində xidmətlər başladı.
  • 5 avqust: Ankara-İstanbul sürətli dəmir yolu xəttində xidmətlər başladı.
  • 17 oktyabr: Osmanlı Stadionu istifadəyə verildi.
  • 20 oktyabr: Aksaray yeni prezident iqamətgahı oldu.
• 2015
  • 1 yanvar: Sakarya Döyüşü Tarixi Milli Parkı ziyarətçilərin üzünə açıldı.
  • 10 oktyabr: bombalı hücum nəticəsində 86 nəfər ölüb, 186 nəfər yaralanıb.
  • 31 oktyabr: Cebeci İnönü Stadionu istifadəyə bağlandı.
• 2016
  • 17 fevral: 2016-cı ilin fevralında Ankara hücumu Merasim küçəsində baş verib.
  • 13 Mart: 2016-cı ilin martında Ankara hücumu Güven Parkıda həyata keçirilib.
  • 19 dekabr: Andrey Karlov öldürüldü.
• 2017
  • 5 yanvar: Ankara ilə Adana arasında nəqliyyatı asanlaşdıracaq Magistral 21 layihəsi hazırlandı.

İstinadlar

​