Antipin–Şabalin ekspedisiyası
Antipin–Şabalin ekspedisiyası – 1778–1780-ci illərdə İvan Antipin və Dmitri Şabalinin başçılıq etdiyi rus ekspedisiyası. Ekspedisiyanın məqsədi Kuril adalarını tədqiq etmək, yerli xalq olan aynuları ruslaşdırmaq və Yaponiya ilə ticarət əlaqələri qurmaq idi.
Zəmin
[redaktə | mənbəni redaktə et]XVIII əsrin ikinci yarısında Rusiya imperiyası Kuril adalarını tədqiq etmək və Yaponiya ilə ticarət əlaqələri qurmaqla maraqlanırdı. Kuril adalarını Rusiyaya tabe etmək istəyən hökumət İrkutsk qubernatoru Adam Brilə adaları ətraflı tədqiq etmək barədə göstəriş vermişdir.[1] 28 noyabr 1772-ci ildə Bril Kamçatka komandiri Maqnus fon Bemi adaları tədqiq etməklə vəzifələndirmiş,[2] ona "mülki, amma çox böyük olmayan, guya balıqçılıq və ovçuluqla məşğul olan bir gəmini Kuril adalarının cənubundakı yaşayış məntəqəsi Akkeşiyə, hətta Hokkaydoya göndərmək" missiyası vermişdir.[1]
Bemin əsas vəzifəsi yerli əhalinin adətlərini, adaların, çayların, meşələr, balıqçılıq və ovçuluq ərazilərinin coğrafiyasını təsvir etmək, adaların tam xəritəsini çıxarmaq idi. Ekspedisiya aynulara lazım olan rus malları və materiallarını, eləcə də, bunun qarşılığında aynulardan ala biləcəkləri şeyləri müəyyənləşdirməli, yaponlarla dostluq və ticarət əlaqələri qurmalı idi. Ekspedisiyanın digər məqsədi Kuril adalarında yaşayan yerli əhaliyə Rusiya vətəndaşlığını qəbul etdirmək və rus adətlərini öyrətmək üçün bir neçəsini Rusiyaya aparmağı təklif etmək idi.[1]
Ekspedisiya
[redaktə | mənbəni redaktə et]1774-cü ildə yakut tacir Pavel Lebedev-Lastoçkin ekspedisiyanı maliyyələşdirmiş, ekspedisiya üçün "St. Ekaterina" gəmisini Kamçatkaya göndərmişdir. Lakin gəmi Kamçatkada qəzaya uğramış və ekspedisiya üçün yeni gəmi – "St. Nikolai" gəmisi təşkil olunmuşdur. Müəyyən dərəcədə yapon dilini bilən İrkutsk taciri İvan Antipin ekspedisiyanın rəhbəri, İ. Oçeredin onun tərcüməçisi və F. Putinsev ekspedisiyanın naviqatoru təyin olunmuşdur.[1]
Ekspedisiya 24 iyun 1775-ci ildə Kamçatkadan yola düşmüşdür. Lakin gəmi 6 həftə sonra Urup adası yaxınlığında qayalara çırpılaraq qəzaya uğramışdır. Gəmi heyətinin 20 üzvü 1776-cı ilin iyununda kayaklarla Kamçatkada yerləşə Bolşeretskə çataraq insident barədə məlumat vermişdirlər.[3] Lebedev-Lastoçkin həmin il Dmitri Şabalinin başçılığı ilə qida və geyim tədarükü daşıyan iki kayakı, 10 sentyabr 1777-ci ildə isə ekspedisiyaya kömək etməsi üçün Mixail Petuşkovun rəhbərlik etdiyi "St. Nataliya" gəmisini göndərmişdir.[3][2] "St. Nataliya" və Şabalin Urup adasına çatdıqdan sonra Şabalin ekspedisiyanın başçısı təyin olunmuşdur.[3]
31 may 1778-ci ildə Şabalin digər adaları kəşf etmək, yerli əhalini ruslaşdırmaq və yaponlarla ticarət aparmaq üçün üç kayakla səfər çıxmışdır.[3] Antipin Urupda qalaraq bu səfərə qoşulmamışdır.[2] Şabalin İturup adasına çataraq aynularla görüşmüş və 47 aynunu ruslaşdırmışdır. O, səyahətinə davam edərək 22 adanı tədqiq etmişdir. Getdiyi hər bir adada aynuları Rusiya vətəndaşlığına keçirmiş, onları sorğu-sual etmiş və qeydə almışdır. O, aynuların məşğuliyyəti, xarici əlaqələri, yaşadıqları torpaqlar, yeməkləri və silahları haqqında məlumatlar toplamışdır. Kunaşir adasının şimalında yaşayan aynulardan Saxalin adasının cənubunda da aynuların yaşadığını öyrənmişdir.[3]
Yaponlarla əlaqələr və qayıdış
[redaktə | mənbəni redaktə et]19 iyun 1778-ci ildə Şabalin Nokkamappuya çatmış və bir yapon gəmisi ilə qarşılaşmışdır.[2] Növbəti gün Şabalin bir yoldaşı ilə sahilə çıxaraq yaponlara rus olduqlarını və Yaponiya ilə dostluq əlaqələri qurmaq istədiklərini bildirmişdir. Şabalin yaponların gəmisinə dəvət olunmuş,[3] Matsumae hanının rəsmiləri Niida Dayhaçi və Kudo Yaoemon, eləcə də, tərcüməçi Rinuemon ilə görüşmüş,[2] onlarla hədiyyə mübadiləsi aparmışdır. O, yaponlarla gələn il – 20 iyul 1779-cu ildə Kunaşir adasının bir limanında yenidən görüşüb ticarət danışıqları aparmaq barədə razılıq əldə etmişdir.[3] Ruslar 24 iyulda Urupa qayıtmaq üçün yola düşmüşdür.[2]
Ekspedisiya Oxotska qayıtdıqdan sonra 7 sentyabr 1778-ci ildə yeni səfər çıxmağa hazırlaşmışdır. "St. Nataliya" gəmisi yun, məxmər, atlaz, tafta parçalar, qidalar və mebellər kimi rus və alman malları ilə yüklənmişdir. Gəmidəki malların ümumi dəyəri 18.000 rubl təşkil edirdi.[3] Ekspedisiyanı maliyyə etmiş Lebedev-Lastoçkin İrkutskdan Sankt-Peterburqa gedərək əvvəlki səfərdən əldə olunmuş bütün materialları məruzə etmişdir. Materialların məzmunu II Yekaterinaya bildirilmiş və o, Lebedev-Lastoçkinin layihəsini dəstəkləmiş, ona "Rusiya vətəndaşlığını qəbul etmiş yerli Kuril əhalisinin vergidən azad olunması və azadlıqlarının təmin edilməsi" barədə xüsusi əmr vermişdir. Lebedev-Lastoçkin gördüyü işlərə görə 18 aprel 1779-cu ildə qızıl medal almışdır.[4]
"St. Nataliya" Urup adasına çataraq qışı burada keçirmiş, balıqçılıq və ovçuluqla məşğul olmuşdur. Antipin və Şabalin üç kayakla səfərə çıxaraq 24 iyul 1779-cu ildə Kunaşir adasında yerləşən Natkome limanına – yaponlarla gələn il üçün görüşməyə razılaşdıqları yerə çatmışdırlar. Avqusta qədər gözləsələr də, yaponlar gəlməmişdir. Onlar yaponları tapmaq üçün 25 avqustda Akkeşiyə gəlmişdirlər. Yaponlar rusları dostluqla qarşılamış,[4] 9 sentyabrda Matsumae hanından olan nümayəndələrlə görüşə çağırmışdırlar.[2] Bu nümayəndə heyətinə rəsmilər Asari Kobee, Matsui Mohee və Kudo Seyuemon, təftişçilər Şibata Kambee və Furuya Bunroku, tərcüməçilər Sanuemon və Rinuemon daxil idi.[2] Nümayəndələr ticarət aparmaq üçün Naqasakiyə – Yaponiyada xaricilərin ticarət aparmağa icazə verilə yeganə limana getməli olduqlarını bildirmişdirlər.[4] Ruslar 13 sentyabrda Akkeşiyi tərk etmiş və 30 sentyabrda Urupa qayıtmışdırlar.[4]
29 oktyabr 1779-cu ildə "St. Nataliya" qışı keçirmək üçün Urup adasına qayıtmışdır. Qış sərt keçmiş, naviqator Putinsov daxil olmaqla bir neçə gəmi heyəti üzvü ölmüşdür. Adada baş verən bir neçə zəlzələ gəminin zədələnməsinə səbəb olmuş, zəlzələnin yaratdığı sunami gəmi heyətindən bir çox şəxsin ölümünə səbəb olaraq gəmini adanın 200 metr içərisinə sürükləmişdir. Antipin, Şabalin və digər sağ qalanlar kayaklara minərək Bolşeretskə çatmışdırlar. 1781 və 1783-cü illərdə Urup adasına gəmilər göndərilsə də, "St. Nataliya" gəmisini dənizə çəkmək mümkün olmamışdır.[4]
Nəticələri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Antipin–Şabalin ekspedisiyası rusların Kuril adaları və aynular haqqında bir çox məlumat əldə etməsi ilə nəticələnmişdir. Antipin və Oçeredin Kuril adalarının ən dəqiq xəritəsini tərtib etmiş, "Kuril arxipelağının 16 adasının təsviri" əsərini yazmışdırlar.[4]
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 3 4 Postnikov. səh. 39
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 Shchepkin, Vasilii V. "Russian and Japanese Primary Sources on Antipin and Shabalin's Expedition to Hokkaido in 1778-1779: what does comparative study make clear?" (ingiliscə). 25 mart 2016. 2024-09-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 10 sentyabr 2024.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 Postnikov. səh. 40
- ↑ 1 2 3 4 5 6 Postnikov. səh. 41
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Postnikov, Alexey V. "Outline of the History of Russian Cartography" (PDF). Regions: A prism to view the Slavic-Eurasian world : towards a discipline of "regionology " (ingiliscə). Hokkaydo Universiteti Slaviyan Tədqiqat Mərkəzi. 1 yanvar 2000: 39–41. İstifadə tarixi: 10 sentyabr 2024.