Artemia salina

Artemia salina

Əhəmiyyəti

Duzlu sularda yaşayan Artemia xərçəngləri  son 15 ildə istər ev şəraitində saxlanılan dekorativ balıqların,  istərsə də  təsərrüfatlarda yetişdiriləcək akvakultura obyektlərinin  əvəzsiz təbii  yemi hesab olunur.  O, bir sıra  üstünlüklərə malikdir. Onun bədəninin 50%- ni zülal,  28% - ni yağ  (əsasən doymamış yağlar) və 10 %- ni  kül əmələ gətirən mineral maddələr təşkil edir  (3).  Bütün bunlar onu çox dəyərli qida obyekti edir.  Hazırda Dünya miqyasında  sübut olunmuşdur ki, təsərrüfatlarda yetişdiriləcək akvakultura  orqanizmlərinin  təbii qidalarla - xüsusilə Artemia xərçəngi  ilə bəslənməsi, onların həyatilik qabiliyyətinin yüksəlməsinə, sağlam  olmalarına və sürətlə böyümələrinə, normal .fizioloji vəziyyətə sahib olmalarına və yüksək keyfiyyətli məhsulların alınmasına səbəb olur.  Bununla yanaşı qeyd etmək lazımdır ki, Artemia xərçənginin yumurtaları uzun müddət həyatilik qabiliyyətini saxlayır və buna görə də onlar akvakultura obyektləri  üçün potensial yem  mənbəyi hesab olunur.  Bu qeyri – adi canlı öz şöhrətini yalnız yüksək qida əhəmiyyətinə görə deyil, eyni zamanda çoxalma xüsusiyyətlərinə və ekstremal (yüksək duzluluq və minimal oksigen şəraitində) şəraitdə  yaşaya bilmə qabiliyyətinə görə  qazanmışdır.  İndi də Artemia xərçəngi ilə yaxından tanış olaq ( şəkil ).

Təsnifatı və yayılması

Bu cinsə mənsub olan xərçəngləronurğasız heyvanlar yarımaləminin  Buğumayaqlılar  (Arthropoda) tipinin, Qəlsəmətənəffüslülər (Branchiata) yarımtipinin, Xərçəngkimilər (Crustacea) sinfinin, Ayağıqəlsəməlilər (Branchiapoda)  yarımsinfinin,  eyniadlı dəstəsinin (Anostraca ), Artemyalar  (Artemiidae) fəsiləsinə daxildir. Hazırda dünyada bu cinsin 7 əsas növü mövcuddur: A. tunisiana  -Avropa və Şimali Afrikanın, A.species - Amerika, Asiya və Avropanın bir hissəsinin,     A. franciana –Amerika və Avropanın bir hissəsinin, A. parthenogenetica -Avropa, Afrika, Asiya və Avstraliyanın,  A. sinica -Mərkəzi Asiya və  Çinin,  A. persimilis –Argentinanın, A. urmiana- İran İR – nın  duzlu  sularında yayılmışlar. Azərbaycanın duzlu sularında bu cinsin növ mənsubiyyəti hələ tam dəqiqləşdirilməmiş bir növü yayılmışdır.

         Göründüyü kimi Artemia xərçəngi  Arktika və Antraktidadan başqa Dünyanın hər yerində, o cümlədən Avropanın cənubunda (Qara və Azov dənizi sahillərində olan şor sularda), Qərbi Sibirdə, Qazaxstanda , Orta Asiyada və Qafqazda və digər yerlərdə  yayılmışdır. Xərçəng  Abşeron yarımadasının duzlu göllərinin səciyyəvi canlı elementidir.

Morfoloji quruluşu

Yetkin fərdlərin  ölçüsü adətən 0,8- 1,2 sm - dir.  Baş qalxanı olmayan uzun bədənli ibtidai xərçənglərdəndir. Bədəni baş, döş və qarıncıq  şöbələrindən  ibarətdir. Qarıncıq iki buğumlu quyruqla qurtarır. Başın yanlarında saplaqlar üzərində yerləşmiş iki  fasetli gözlər, alnında isə tək nauplial  göz yerləşmişdir. Antenul, antenna və gözlər yerləşən başın ön hissəsi, çeynəyici  çənələr olan arxa hissədən  tikişlə ayrılır. Çeynəyici çənələr zəif inkişaf etmişdir, çənələrdə hiss çıxıntıları yoxdur.  Döş 11 buğumdan ibarətdir, hər buğum ikişaxəli, bir çüt yarpaqşəkilli ayaqcıqlarla təchiz olunmuşdur. Onların hamısının quruluşu eyni olub,suda üzməyə və tənəffüsə xidmət edir. Qarınçıq  8 buğumdan ibarət olub, ayaqcıqlardan məhrumdur. Qarıncığın ilk iki seqmenti (buğum) bir –biri ilə birləşmiş halda olub,  dişilərdə çıxarıcı kameranı, erkəklərdə isə  cütləşmə orqanını daşıiyir (2).  Quyruqcuq,  üzərində cod tükcükləri olan iki uzun  buğumdan ibarətdir. Ayrıcınslidirlər.  Bir qayda olaraq erkəklər dişilərdən kiçikdir.  Xarici görünüşünə görə erkəkləri dişilərdən çox asannlıqla fərqləndirmək mümkündür,  belə ki, erkəklərdə bədənin baş hissəsində qarmaqşəkilli hərəkətli  tutucu orqan –antenalar çox güclü inkişaf etmişdir. Dişilər yumurtaçıxarıcı kameraların  mövcudluğu ilə fərqlənirlər.

Biolojo və ekoloji xüsusiyyətləri

Artemiya xərçəngiləri suda həll olmuş oksigenlə tənəffüs edirlər, ancaq  onlar  oksenlə o qədər də  tələbkar deyillər. Yaşlı formalar üçün oksigenin suda konsentrasiya həddi  çox aşağı olub 1 litrdə 0,5 milliqrama, nauplilər üçün isə bu hədd daha aşağı - litrdə  0,3 milliqrama bərabərdir. Artemiya xərçəngi 2 saata qədər anoerob şəraitdə də  yaşaya bilir.  Bu xərçəng xloridli, sulfatlı və karbonatlı su hövzələrində məskunlaşır. Həmin su hövzələrinidə isə  düzluluq bəzən  300 promilə (‰- 1 litr suda duzun qramlarla miqdarı) çatır.  Bəzi belə hiperqalin su hövzələrində  Artemia xərçəngi  canlılar aləminin yeganə təmsilçisi rolunu oynayır.  Artemiya istisevən  canlıdır.  Onun həyatının aktiv fazası üçün 25- 28 °C temperatur tələb olunur.  Temperaturun aşağıya düşməsi ilə əlaqədar olaraq onun həyatı prosesləri zəifləməyə başlayır və  5 °C- dən aşağı temperaturda  o,  bir qayda olaraq yaşaya bilmir, tələf olur.  Artemia   xərçəngi yuxarıda qeyd edildiyi kimi o  qədər də tələbkar canlı deyil və o,  duzlu suda yaşadığı kimi, şirin suda da  müəyyən müddət – 10 – 15 günə qədər yaşaya bilir,   məhz bu xüsusiyyətinə görə də ondan akvariumda  saxlanılan  şirin su balıqları üçün keyfiyyətli canlı yem kimi istifadə edilir.

İstinadlar

Əliyev A.R., Tapdıqova K.A. Artemia xərçəngi haqqında nə bilirik? Elm və həyat jurnalı, № 1, CBS nəşriyyatı, Bakı, 2016.,s.76-79.

https://www.ens.az/artemia-xercengi