BTR-80 üçün mənbəyə bax

{{Silah
|adı= BTR-80
|şəkil= Military parade in Baku on an Army Day.jpg
|izah= [[DİN]] [[Daxili Qoşunlar]]ın silahlanmasında olan BTR-80 hərbi parad zamanı. 2011-ci il. 
|mənşəyi= [[SSRİ]], [[Rusiya]]
|növü= [[Zirehli transportyor]]
<!--İstismar tarixçəsi-->
|istismar= 1986-davam edir
|istifadə_edən_ölkə(lər)= İstifadəçilər bölməsinə bax
|istifadə_edildiyi_müharibə(lər)= [[Əfqanıstan müharibəsi (1979-1989)|Əfqanıstan müharibəsi]]
[[Qarabağ müharibəsi]]
[[Rus-Çeçen müharibəsi]]
[[Rusiya-Gürcüstan müharibəsi (2008)|Rusiya-Gürcüstan müharibəsi]]
<!--İstehsal tarixçəsi-->
|konstruktor= 
|konstruksiya_tarixi=
|istehsalçı= Arzamas zavodu, [[Nijni Novqorod]]<ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=http://www.amz.ru/produktsiya/ |access-date=2017-04-26 |archive-date=2014-10-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20141021004752/http://www.amz.ru/produktsiya/ |url-status=live }}</ref>
|istehsal_xərci=
|istehsal_tarixi= 1984-davam edir
|cəmi_istehsal= 
|variantları= 
<!--Ümumi xüsusiyyətləri-->
|spec_label=
|ağırlığı= 13.6 ton
|uzunluğu= 7.7 m
|hissələrin_uzunluğu= 
|eni= 2.9 m
|hündürlüyü= 2.41 m
|diametri=
|ekipaj= 3(+7 sərnişin)
<!--Maşın/raket xüsusiyyətləri-->
|zireh= 
|əsas_silahı= 30 mm [[2A72]] avtomatik top, 14.5 mm KPVT pulemyotu 
|köməkçi_silahı= 7.62 mm PKT pulemyotu
|motoru= Kamaz-7403 dizel
|motor_gücü= 260 AG (190 kV)
|güc_nisbəti= 19 AG/ton
|ötürücü= 
|döyüş_başlığı=
|yerdən_yüksəklik=
|qanad_genişliyi=
|itələyici=
|yanacaq_tutumu= 
|maksimum_məsafə= 600 km
|maksimum_yüksəklik=
|yüksəklik=
|itələmə_gücü=
|sürəti= 80-90 km/s (quruda)
10 km/s (suda)
|yönləndirmə_sistemi=
|manevr=
|dəqiqlik=
|atış_platforması=
|daşıma=
}}

'''BTR-80''' [[Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqı|Sovet]] istehsalı zirehli döyüş maşınıdır. 1986-cı ildə BTR-60 və BTR-70 kimi köhnə modellərin yerini alması üçün istehsala başlamışdır. [[Azərbaycan Silahlı Qüvvələri]]ndə təxminən 110 ədəd BTR-80 var.

==Rusiya istehsalı olan BTR-82A zirehli transportyoru==
[[Fayl:Interpolitex2016part2-50.jpg|thumb|center|350px|
[[Rusiya Quru Qoşunları|Rusiya Quru Qoşunlarına]] məxsus BTR-82A [[Zirehli transportyor|zirehli transportyoru]]]]

BTR-82A zirehli transportyorları 2013-cü ildən [[Azərbaycan Silahlı Qüvvələri|Azərbaycan Ordusu]]nun silahlanmasına daxildir. BTR-82A zirehli transportyorları Qarabağda döyüşlərə ən uyğun nəqliyyat sayılır: “Təkərli olduğu üçün manevr imkanları daha çevikdir. Qarabağda döyüşlərdə iştirak edən zabitlər bu texnikanın həmin ərazilərdə döyüşə uyğun olduğunu deyirlər. Bu zirehli maşınlar ayrı-ayrı vaxtlarda keçirilən təlimlərdə, o cümlədən 2016-cı ilin aprel ayında cəbhədə baş vermiş döyüşlərdə istifadə olunub.

BTR-82A zirehli transportyorlarında əvvəlki partiyalarını istifadə edən Azərbaycan hərbçilərinin tələbi və təklifi ilə maşınlarda istehsalçı müəssisə tərəfindən bəzi təkmilləşdirmələr aparılıb. Nəticədə zirehli transportyorun döyüş imkanları yüksəldilib.

Rusiyanın “Hərbi Sənaye Kompleksi” (VPK) müəssisə tərəfindən istehsal olunan BTR-82A zirehli transpotyoru 1986-cı ildən silahlanmada yer alan BTR-80 və BTR-80A tipli zirehli transportyorların dərin müasirləşdirilmiş versiyasıdır. Lakin BTR-82A öz sələflərini döyüş və texniki xüsusiyyətlərinə görə praktik olaraq iki dəfədən çox üstələyir.

BTR-82A-nı özündən əvvəlki zirehli transportyorlardan fərqləndirən cəhətlərdən ən əsası isə onun daha güclü mühərriklə təmin olunması və zirehinin gücləndirilməsidir. Maşının qəlpələrə qarşı müdafiəsi korpusun daxili səthlərinə əlavə edilmiş müasir sintetik materiallar vasitəsi ilə yüksəldilib.

“Zirehli transportyorun məsafədən idarə olunan döyüş modulunda əsas silah kimi 30 mm-lik 2A72 avtomat top (istifadəçinin istəyindən asılı olaraq 14.5 mm-lik KPVT-də olur) və ikinci silah kimi 7.62 mm-lik PKTM pulemyotu daxildir. Unifikasiya edilmiş modulda yerli və xarici istehsal olan digər artilleriya silahları da qurula bilər. Döyüş modulunda müasir müşahidə və nişangah sistemləri tətbiq olunub.

Əvvəlki nəsil zirehli transportyorlardan fərqli olaraq BTR-82A-a kondisioner, beşinci nəsil müasir rabitə vasitələri, “Trona-1” topoqrafiya səmt sistemi, GLONASS/NAVSTAR peyk naviqasiya sistemi (ərazinin elektron xəritəsi daxil olmaqla), müasir gecə-gündüz görüntüsünə malik optik lazer-nişangah ilə təchiz edilib. Bundan əlavə transportyorda 5 kVt-lık generatoruda quraşdırılıb. Buda transportyorun mühərriki işlək olmadıqda belə bütün sistemləri enerji ilə təmin edə bilir. Bütün bunlar sayəsində transpartyorun səmərəliliyi 2,5 dəfə artıb və gecə-gündüz rahat döyüş aparılmasına imkan yaranıb.

İstehsalçı ölkə: [[Rusiya]]

İstehsalçı firma: Arzamas Maşınqayırma Zavodu

Tip: [[Zirehli transportyor]]

İstehsal tarixi: 2011 – davam edir

İstismar tarixi: 2013 – günümüzə

Döyüş çəkisi: 15.4 ton

Heyət: 3 nəfər (sürücü-mexanik, tuşlayıcı, komandir)

Desant: 7 nəfər

===Ölçüləri===

Uzunluğu: 7.58 m

Lülənin uzunluğu: 3 m

Eni: 2.98 m

Hündürlüyü: 2.72 m

Klirens: 0.475 m

Təkər formulu: 8x8/4

Şinlərin ölçüsü: 1150/400/R457 Kİ-126

===Müdafiə===

Zireh tipi: tökmə homogen polad

81&nbsp;mm tüstü bombaları

Zirehli şinlər

===Hərəkət qabilliyəti===

Dalış dərinliyi: 9&nbsp;km/saat sürət ilə üzən

Xəndək keçmə: 2 m

Maneə keçmə: 0.5 m

Keçə bildiyi yoxuş bucağı : 30º

Mühərrikin növü: Kamaz-740.13-300 dizel

Mühərrikin gücü: 300 [[at gücü]]

Sürətlər qutusu: 5 pilləli mexanika

Maksimal sürət: 100&nbsp;km/saat (Şossedə), 40&nbsp;km/saat (Yolsuzluqda)

Gediş məsafəsi:  600&nbsp;km (Şossedə),  200/500&nbsp;km (Yolsuzluqda)

Asqı tipi: müstəqil burulma bar və 12 ədəd hidravlik amartizator

===Optik sistemlər===

Komandirin optik və idarəetmə sistemi: ТКН-АИ

Panoramik baxış sistemi: ТКН-4ГА-02

===Silahlanma===

– 1 ədəd 30&nbsp;mm-lik “2A72” avtomatik top qurğusu

Kalibr: 30&nbsp;mm

Mərmi: 30x165 mm

Atış tezliyi: 330 atış/dəqiqədə

Mərminin başlanğıc sürəti: 960-1120 metr/saniyə

Lülənin qalxma bucağı: –7º... +70º
 
Üfüqi tuşlama bucağı: 360º

Atəş məsafəsi:2.6&nbsp;km (Texnikalara qarşı); 3.6&nbsp;km (Piyadalara qarşı), 2&nbsp;km (Hava hədəflərinə qarşı); 4&nbsp;km (Maksimal atəş məsafəsi)

Mərmi sayı: 300 ədəd (150 ədəd qəlpəli-fuqaslı və 150 ədəd zirehdələn-yandırıcı)

– 1 ədəd 7.62&nbsp;mm “PKTM” pulemyotu
Kalibr: 7.62&nbsp;mm

Mərmi: 7.62×54mm R

Atış tezliyi: 800 atış/dəqiqədə

Güllənin başlanğıc sürəti: 855 metr/saniyə

Atəş məsafəsi: 1.5&nbsp;km

Maksimal atəş məsafəsi: 4&nbsp;km

Mərmi sayı: 2000 ədəd

==BTR-82 istifadə edən ölkələr==
* {{AZE}} : 230 BTR-82A
* {{BLR}} : 35 BTR-82
* {{KAZ}} : 117 BTR-82A
* {{RUS}} : 1880 BTR-82A/AM
* {{SYR}} : naməlum sayda BTR-82A
* {{UZB}} : 100 BTR-82A

== Variantları ==

=== Rusiya Federasiyası ===
* '''BTR-80 (GAZ-5903)''' - zirehli döyüş maşını.
* '''BTR-80M''' - 240 at gücü olan DMZ-238M2 mühərrikə, yeni təkərlərə sahibdir. 1993-cü ildən etibarən istehsal olunur. Original mühərriki hazır olana qədər az sayda istehsal olunmuşdur.
* '''BTR-82''' - Son istehsal variantıdır. İnkişaf etdirilmiş zirehə, daha müasir gecəgörmə vasitəsi olan TKN-4GA, GLONASS naviqasiya sisteminə və 300 at gücü olan daha güclü mühərrikə sahibdir. İlk prototipi 2009-cu ilin noyabrında təqdim olunub.
* '''BTR-80K''' - Teleskopik antenna, TNA-4 naviqasiyası və R-163-50U radio aparatları ilə təchiz olunmuş komanda-nəzarət maşını.
* '''BTR-80A''' - Qülləsi BPPU adlanır. 1PZ-9 gündüz və TPN-3 gecəgörmə cihazları ilə təchiz olunmuş bu variant 1994-cü ildən bəri istehsal olunur.
* '''BTR-80S''' - BTR-80A-nın Rusiya DİN-in Daxili Qoşunları üçün hazırlanıb. 14.5&nbsp;mm KPVT və 7.62&nbsp;mm PKT pulemyotu ilə təchiz olunmuşdur.
* '''BTR-80AK''' - BTR-80A-nın komanda-nəzarət variantı.
* '''BRDM-3''' - BTR-80AK variantının əsasında yaradılmış zirehli kəşfiyyat maşını. Ekipajı 6 nəfərdən ibarətdir. 
* '''BTR-82A''' - Ən son istehsal variantı olan bu texnika inkişaf etdirilmiş zirehə, müasir gecə-görmə və naviqasiya vasitələrinə sahibdir. Suriya dövlət telekanalının məlumatına görə, bu texnika 2015-ci ilin sentyabrında gedən döyüşlər zamanı görülüb. Həmin video göstərir ki, BTR-in ekipaj üzvləri rus dilində danışırlar. Bu da Rusiya Ordusuna məxsus zirehli maşınların Suriyada əks qüvvələrə qarşı birbaşa döyüş əməliyyatlarında iştirak etdiyini göstərir.
* '''BTR-82AM''' - Dəniz piyadaları tərəfindən istifadə olunur. Rusiya HDQ-nə ilk dəfə 2013-cü ildə çatdırılıb.
* '''2S23 "Nona-SVK"''' - Atəş dəstəyi maşını. 120&nbsp;mm-lik topla təchiz olunub. Ekipajı 4 nəfərdən ibarətdir. 1990-cı ildən xidmətə qəbul olunub. Donbass müharibəsində rusyönümlü separatçılar tərəfindən istifadə edilib.
* '''BREM-K''' - Təmir və evakuasiya maşını.
* '''[[İnfauna (REM)|İnfauna]]''' - [[Radioelektron mübarizə]] (REM) maşını. Düşmənin taktiki kommunikasiya sistemlərini pozmaq üçün istifadə olunur. 2012-ci ilin iyun ayında ilk 4 belə maşın Rusiya Ordusu tərəfindən xidmətə qəbul edilib. 2016-cı ilin sentyabrında, Rusiya ilə Ermənistan arasında imzalan müqaviləyə əsasən Ermənistana çatdırılıb.
* '''[[BTR-90]]'''

=== Kolumbiya ===
* '''BTR-80 "Caribe"''' - [[Kolumbiya]] dəniz piyadaları üçün hazırlanmışdır. 100 ədəd sifariş edilib.<ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=http://fuerzasmilitares.net/armamento/ejc_blindado_btr80/ruso.html |access-date=2017-04-27 |archive-date=2011-07-23 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110723132404/http://www.fuerzasmilitares.net/armamento/ejc_blindado_btr80/ruso.html |url-status=live }}</ref> 
'''Estoniya'''
* '''BTR-80UNsh''' - 1991-ci ildə [[Estoniya]] müstəqillik əldə etdikdən sonra Rusiyadan 20 ədəd BTR-80 alındı və 2005-ci ilə qədər orduda xidmətini davam etdirdi. Sonradan [[Finlandiya]] istehsalı olan [[XA-180]]-lər bu maşınları əvəz etdi.

=== Macarıstan ===
* '''BTR-80M''' - Passiv gündüz/gecə görünüş sistemi olan KM-1M, inkişaf etdirilmiş NBC müdafiə sistemi kimi bir sıra yenilikləri var.<ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=http://www.currus.hu/termeles/hadipari/fejlesztes/01/01.html |access-date=2017-04-27 |archive-date=2008-02-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080207041518/http://www.currus.hu/termeles/hadipari/fejlesztes/01/01.html |url-status=live }}</ref>
* '''BTR-80 MPAEJ''' - Qülləsi olmayan bu variant silahsız mühəndis maşını kimi fəaliyyət göstərir.<ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=http://www.currus.hu/termeles/hadipari/fejlesztes/07/07.html |access-date=2017-04-27 |archive-date=2008-02-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080207041544/http://www.currus.hu/termeles/hadipari/fejlesztes/07/07.html |url-status=live }}</ref>
* '''BTR-80 MPFJ''' - Qülləsi və silahlanması olmayan bu variant maneə aşmaq üçün istifadə edilir.
* '''BTR-80 MVJ''' - Təmir və bərpa maşını. Qüllə yerinə qaldırıcı kran quraşdırılıb.
* '''BTR-80 SKJ''' - Tibbi yardım (ambulans) maşını.
* '''BTR-80 VSF''' - Kəşfiyyat maşını.

=== Şimali Koreya  ===
* '''M2010 8x8''' - Rusiyadan 32 ədəd BTR-80A alındıqdan sonra yerli imkanlar hesabına istehsal olunmuşdur. Qeyri-rəsmi olaraq M-2010 və ya Chunma-D adlanır. İlk dəfə 2010-cu ildə keçirilən hərbi parad zamanı nümayiş olunub.<ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=http://www.massimotessitori.altervista.org/armoursite/nkindigenoustanks/m-2010apc/m-2010-8x8.html |access-date=2017-04-27 |archive-date=2017-03-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170313103315/http://massimotessitori.altervista.org/armoursite/nkindigenoustanks/m-2010apc/m-2010-8x8.html |url-status=live }}</ref>
* '''M2010 6x6''' - Şimali Koreya həmçinin BTR-80A-nın 6x6 versiyasını da modernizasiya edib. Ekipajı 3 nəfərdən ibarət olan bu maşın əlavə 6 nəfər daşımaq qabiliyyətinə sahibdir. [[Tank əleyhinə idarə olunan raket|TƏİR]] və hava hücumuna qarşı ZRK-larla silahlanmışdır.<ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=http://www.military-today.com/apc/north_korean_6x6_apc.htm |access-date=2017-04-27 |archive-date=2016-04-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160409074719/http://www.military-today.com/apc/north_korean_6x6_apc.htm |url-status=live }}</ref>

=== Rumıniya ===
* '''TAB Zimbru (B-33)''' - BTR-80-nin Rumıniya tərəfindən modernizasiya olunmuş variantı.

=== Ukrayna ===
* '''BTR-80UP''' - Polşa ilə birlikdə Ukraynada istehsal olunmuşdur. Yeni 300 at gücü olan mühərrik, əlavə zireh kimi yenilikləri var.<ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=http://www.altair.com.pl/ |access-date=2017-04-27 |archive-date=2022-09-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220909052421/https://www.altair.com.pl/ |url-status=live }}</ref>
* '''[[BTR-94]]'''
* '''BTR-3U "Hunter"''' - Modernizasiya variantı deyil. Lakin, Sovet dizaynına oxşardır.<ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=http://www.morozov.com.ua/eng/body/btr3u.php?menu=m1.php |access-date=2017-04-27 |archive-date=2011-06-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110606143454/http://www.morozov.com.ua/eng/body/btr3u.php?menu=m1.php |url-status=dead }}</ref>
* '''BTR-4 "Bucephalus"'''
* '''KShM "Kushetka-B"''' - Komanda-idarəetmə maşını.<ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=http://www.vkmtuci.edu.mhost.ru/texcba/ksmkush.htm |access-date=2017-04-27 |archive-date=2008-03-06 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080306215839/http://www.vkmtuci.edu.mhost.ru/texcba/ksmkush.htm |url-status=dead }}</ref>

== Ölkələrə görə ordularında olan BTR-80 ədədləri ==
{{columns-list|2|

* {{AFG}}
* {{DZA}}
* {{ARM}} – 50 
* {{AZE}} – 210 BTR-80 və 187 BTR-80A
* [[Fayl:Flag of Bangladesh.svg|25px]][[Bangladeş]]  –  700 
* {{BLR}} – 230
* {{COL}} – 6
* {{EST}} – 21 BTR-80UNSh
* {{FIN}} – 2 
* {{GEO}} – 68
* {{HUN}} – 513 BTR-80 ve 178 BTR-80A
* {{IDN}} – 
* [[Fayl:Flag of Cote d'Ivoire.svg|25px]] [[Kot-d’İvuar]] – 6
* {{IRN}}-850
* {{IRQ}} – 50 BTR-94, 98 BTR-80UP 
* {{KAZ}} – 85 BTR-80, 14 BTR-80A
* {{IND}}
* {{KGZ}} – 8
* {{MKD}} –  12
* {{MDA}} – 11
* {{MNG}} – 20 BTR-80M
* {{PRK}} – 10 BTR-80A
* {{ROU}} – 70 TAB Zimbru
* {{RUS}} – 3500-4000
* [[Fayl:Flag of South Korea.svg|25px]][[Şimali Koreya]] – 20
* {{SDN}} – 30 BTR-80 A
* {{LKA}} – 33 BTR-80/80A 
* {{TJK}} – 26 
* {{TUR}} – 240
* {{TKM}} – 40 [[BTR-60]], [[BTR-70]] ve BTR-80.
* [[Fayl:Flag of the United Arab Emirates.svg|25px]][[Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri]] – 90 
* {{UKR}} – 456 
* {{UZB}} – 290}}

== Həmçinin bax ==
* [[BTR-82]]
* [[BTR-152]]
* [[BTR-60]], [[BTR-70]] , [[BTR-90]], [[BTR-3]], [[BTR-4]], [[BTR-94]]

== Xarici keçidlər ==
{{Vikianbar kateqoriyası}}

[[Kateqoriya:Zirehli avtomobillər]]