Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsinin VII Fəsli

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsinin VII Fəsli — BMT Təhlükəsizlik Şurasının sülhü qorumaq səlahiyyətlərini müəyyən edir. Nizamnamənin bu fəsli "barışıq üçün hər hansı bir təhdidin, sülhün pozulması və ya təcavüz aktının mövcudluğunu müəyyənləşdirməyə" və "beynəlxalq sülhü və təhlükəsizliyi bərpa etmək" üçün hərbi və hərbi olmayan tədbirlər görməyə imkan verir.

VII fəsil, həmçinin Hərbi Qərargah Komitəsi üçün BMT Təhlükəsizlik Şurasının sərəncamına verilmiş qüvvələrin strateji əlaqələndirilməsinə görə məsuliyyət müəyyən edir; Komitə Şuranın beş daimi üzvünün qərargah rəhbərlərindən ibarətdir.

BMT Nizamnaməsinin BMT üzv dövlətlərinin digər BMT üzv ölkələrinə hücum etməsini qadağan etməsi, BMT-nin İkinci Dünya müharibəsi bitdikdən sonra yaradılmasının əsas məqsədinə, yəni müharibənin qarşısını almağa xidmət edir. Həddindən artıq narahatlıq yaradan bu hal Nürnberq prosesində "bir dövlətin ərazi bütövlüyünə, siyasi müstəqilliyinə və ya suverenliyinə qarşı müharibə aparmaq, ya da beynəlxalq müqavilələri və ya razılaşmaları pozmaq" kimi qeyd olunan sülh əleyhinə cinayət konsepsiyasında da əks olunur.

Tarixi inkişaf

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı İkinci Dünya müharibəsindən və Birinci və İkinci Dünya müharibəsi arasındakı illərdə Millətlər Liqasının mövcud olmasına baxmayaraq, diplomatiyanın son uğursuzluğundan sonra qurulmuşdur.[1] Buna görə də Liqanın uğursuzluğuna reaksiya olaraq, Təhlükəsizlik Şurasına VII Fəsil vasitəsilə geniş səlahiyyətlər verilmişdir. Beləliklə, bu geniş səlahiyyətlər Təhlükəsizlik Şurasına tarix ərzində mövcud olan digər beynəlxalq təşkilatlarla müqayisədə daha çox funksiyanı yerinə yetirməyə imkan vermişdir. Belə bir mübahisə mövcuddur ki, Şuraya verilmiş bu geniş səlahiyyətlər onu "beynəlxalq birliyin icraçısı"[2] və ya hətta "beynəlxalq hökumət" edir.[1][3]

Millətlər Liqasının Razılaşması tarixdə ilk dəfə iqtisadi və hərbi sanksiyalar yolu ilə beynəlxalq öhdəliklərin yerinə yetirilməsini təmin etdi. Üzv dövlətlər, həmçinin, Şuranın əvvəlcədən qərarı olmadan, Liqanın fikrincə qanunsuz hərəkət etmiş dövlətlərə qarşı tədbir görməyə borclu idilər.[4] Bu, sülh prosesinin böyük ölçüdə üzv dövlətlərin istəklərindən asılı olduğu mənasını verirdi, çünki Millətlər Liqasının Razılaşması məcburi qərarlar müəyyən etmirdi. Liqa Şurası yalnız hərbi güc tövsiyə etməklə məsul idi. Bununla yanaşı, Razılaşmanın 11-ci maddəsinin 1-ci bəndində deyilirdi:

Hər hansısa müharibə və ya müharibə ilə təhdid, Liqa üzvlərinə dərhal təsir edib-etməməsindən asılı olmayaraq, bütün Liqanı narahat edən hal hesab edilir və Liqa sülhü qorumaq üçün ağlabatan və təsirli hesab edilə biləcək istənilən tədbir görəcəkdir.

Bu maddə ümumən güc tətbiq edilməsinə və digər məcburetmə tədbirlərinə icazə kimi qiymətləndirilir, bununla belə, dövlətlər dəfələrlə bunun Liqanın məcburi qərarlar qəbul etməsi mənasına gəlmədiyini iddia edirdilər.[1][5]

Bu, həm Dumbarton Oks Konfransındakı güclərin, həm də San-Fransisko konfransında iştirak edən dövlətlərin Təhlükəsizlik Şurası kimi mərkəzi quruma müraciət etməklə müşahidə olunan, daha öncə görünməmiş bir hərəkətlə nəticələndi.

BMT Nizamnaməsinin VII fəsli ilə bağlı qətnamələr

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Özündə VII fəsil ilə bağlı məsələləri əks etdirən qətnamələr (1) 39-cu maddəyə uyğun olaraq sülhə təhdid, sülhün pozulması və ya təcavüz aktının mövcudluğunu müəyyənləşdirir və (2) açıq-aşkar VII fəsil əsasında qərarlar verir. Amma heç də bütün qətnamələr yuxarıda qeyd edilən qədər aydın deyil və buna görə də VII fəsil əsasında qəbul edilən az sayda qətnamələrin beynəlxalq arenada status və ya mahiyyəti barədə müəyyən mübahisələr mövcuddur. Qətnamələrdə sözü gedən qeyri-müəyyənliklərə aydınlıq gətirmək üçün bu yaxınlarda VII Fəsil qətnamələrinin rəsmi tərifi aşağıda göstərilən kimi təklif edilmişdir.

Nəzərdən keçirilən vəziyyətin sülhə təhdid, sülhün pozulması və ya təcavüz aktı olduğu və / və ya Şuranın açıq-aşkar və ya dolayısı ilə VII Fəsilə uyğun olaraq hərəkət etdiyi qeyd edildiyi təqdirdə, həmin qətnamə "VII Fəsil qətnaməsi" sayılır.[6]

Nizamnamənin VII fəsli ilə bağlı qətnamələri çox nadir hallarda digər tədbirlərdən ayrı şəkildə tətbiq edilir. Çox vaxt böhrana ilk cavab böhranın dayandırılmasını tələb edən bir qərarın qəbul edilməsidir. Bundan sonra, ilk qətnaməyə uyğunluğu təmin etmək üçün lazımi tədbirləri izah edən faktiki BMT Nizamnəsinin VII fəsli ilə bağlı qətnamə qəbul edilir. Bəzən sonrakı illərdə vəziyyətin gedişatından asılı olaraq Nizamnamənin VII fəsli ilə bağlı ilk qətnamənin mandatının dəyişdirilməsi və genişləndirilməsi ilə əlaqədar onlarla qətnamə qəbul olunur.[7]

VII Fəsil üzrə müdaxilələrin siyahısına aşağıdakılar daxildir:

  • BMT Təhlükəsizlik Şurasının 82 saylı Qətnaməsi (Korea)
  • BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1267 saylı Qətnaməsi (Əfqanıstan)
  • Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Şərqi Timordakı Keçid İdarəsi
  • Konqo Demokratik Respublikasındakı Birləşmiş Millətlər Missiyası
  • Ruanda Beynəlxalq Cinayət Tribunalı
  • Sierra Leone'deki Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Missiyası
  • Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ruanda üçün Yardım Missiyası
  • Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Anqola Təstiqləmə Missiyası II
  • Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Somalidəki II Əməliyyatı
  • Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İzləmə, Yoxlama və Təftiş Komissiyası
  • Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Müdafiə Qüvvəsi (keçmiş Yuqoslaviya)
  • Neft məsulları proqramı (İraq)
  • Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Haitidəki Stabilizasiya Missiyası
  • Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının 678 saylı qətnaməsi (Körfəz müharibəsi)
  • Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının 1973-cü il qətnaməsi (Liviya)
  • Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının 502 saylı qətnaməsi (Argentina)
  • Livan üçün Xüsusi Məhkəmə

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 Krisch, Nico, and Frowein. The Charter Of The United Nations – A Commentary. New York, NY: C.H. Beck Verlag, 2002.
  2. ↑ Dupuy,P.-M.,'the Constitutional Dimension of the Charter of the United Nations Revisited',Max Planck UNYB 1 (1997), pp.21–4.
  3. ↑ Morgenthau, H., Politics among nations (1948), p.380.
  4. ↑ Schükling, W./Wehberg, H., Die Satzung des Völkerbundes (2nd edn., 1924), Art. 16, pp. 623–7; Ruzié, pp. 63–5; Cavaré RGDIP, p. 650.
  5. ↑ Schückling/Wehberg, supra, fn. 3, p. 469; Yepes, J.M./da Silva, P. Commentaire théorique et pratique du Pacte de la Société des Nations et des statuts de l'Union Panaméricaine, ii (1935), Art. XI, pp. 9, 41–5.
  6. ↑ Johansson, Patrik. The Humdrum Use of Ultimate Authority: Defining and Analysing Chapter VII Resolutions, Nordic Journal of International Law 78:3 (2009), pp. 309–342. An appendix lists all Chapter VII resolutions 1946–2008.
  7. ↑ Johansson, Patrik. "UN Security Council Chapter VII resolutions, 1946–2002 – An Inventory" (PDF). Uppsala: Department of Peace and Conflict Research. 21 September 2005. 2005-12-16 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2006-08-02.

Xarici keçidlər

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Birləşmiş_Millətlər_Təşkilatının_Nizamnaməsinin_VII_Fəsli&oldid=7250478"