Diyarbəkir əyaləti

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç

Diyar-i Bəkr əyaləti tam adı Diyar-i Bəkr bəylərbəyliyi — 1515-ci ildə qurulan Osmanlı dövlətinin ən böyük əyaləti. Əyalətin mərkəzi Diyarbəkir idi. Birbaşa Osmanlı imperiyasına bağlı olaraq idarə edilirdi.

Tarixi

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Ağqoyunlu Türk imperiyasının mərkəzi Diyarbəkirə Səfəvilər sülaləsi hakim olmuşdur. 23 avqust 1514-cü ildə Çaldıran döyüşündə Osmanlı dövləti, Səfəvi xanədanını məğlub etmişdir. Diyarbəkirin bəylərbəyisi olan Xanməhəmməd bəy Ustaclı, Osmanlı dövləti qüvvətləri ilə savaşarkən ölmüşdür. Buna görə əhali üsyan edərək Osmanlı dövlətinə bağlanmaq istəmişdir. Bu istəklərini Osmanlı dövlətinə bildirmək üçün əhali Mövlana İdris-i Bitlisidən yardım istemişdir. Dönəmin Osmanlı padişahı Yavuz Sultan Səlim durumu ona bildirən Mövlanə İdris-i Bitlisini bu işlə vəzifəlendirmişdir. Buna görə Səfəvilər dövlətinin şahı Şah İsmayıl gərəkli önləmləri aldırmışdır. Ustaclı Xanməhəmməd bəyin qardaşı Qara xanı Urfa hakimi Durmuş bəy ilə birlikdə Diyarbəkiri mühasirə edib geri almaqla vəzifələndirmişdir. Qara xan və Durmuş bəyin qüvvətlərinə Mardin, Hasankeyf və Erganidə olan Səfəvi qüvvətlərinə də qatılmışdır. Beləcə Qara xan Ustaclının qüvvəti 5 min nəfərə çatmışdır. Qara xan Ustaclının qoşunu bir il qədər Diyarbəkiri mühasirə altında tutmuşdur. Diyarbəkir əhalisi Qara xanın ordusuna qarşı savaşmışdır. Bıyıklı Mehmet Paşa komutasındakı Osmanlı ordusu Diyarbəkirə gəlmiş və mühasirəni qaldırmışdır. Qara xan Ustaclının ordusu Mardinə çəkilmişdir. 10 sentyabr 1515-ci il tarixində Osmanlı dövləti ordusu Diyarbəkirə girmişdir. 4 noyabr 1515-ci il tarixində Diyar-i Bəkr əyaləti qurulmuşdur.[1] Əyalətin Osmanlı tərəfindən ilk bəylərbəyi Bıyıklı Mehmet Paşa olmuşdu.[2]

1847-ci ildə əyalətdə Bedirhan bəy üsyanı çıxmışdır. Teşkil-i Vilâyet Nizamnâmesi 'nin qəbul edilmesinin ardından 1867-ci ildə Diyar-i Bəkr əyaləti qaldırılmış yerinə Diyarbəkir vilayəti qurulmuşdur.

Sancaqları

[redaktə | vikimətni redaktə et]
1515-1526 arası əyalətin sancaqları
Diyarbekir Sancağı, Mardin Sancağı, Sincar Sancağı, Birecik Sancağı, Ruha Sancağı, Siverek Sancağı, Çermik Sancağı, Ergani Sancağı, Harput Sancağı, Arabgir Sancağı, Kiğı Sancağı, Çemişkezek Sancağı[3]
1526-1560 arası əyalətin sancaqları
Diyarbekir Sancağı, Mardin Sancağı, Sincar Sancağı, Ruha Sancağı, Siverek Sancağı, Çermik Sancağı, Ergani Sancağı, Harput Sancağı, Arabgir Sancağı, Kiğı Sancağı, Çemişkezek Sancağı, Musul Sancağı, Hit Sancağı, Deyr Sancağı, Rahbe Sancağı, Ane Sancağı[3]
1560'dən sonra əyalətin sancaqları
Diyarbekir Sancağı, Sincar Sancağı, Ruha Sancağı, Siverek Sancağı, Çermik Sancağı, Ergani Sancağı, Harput Sancağı, Arabgir Sancağı, Kiğı Sancağı, Çemişkezek Sancağı, Musul Sancağı, Hit Sancağı, Deyr Sancağı, Rahbe Sancağı, Ane Sancağı[3]

Valilər

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Qurulduğu tarixdən cümhuriyətin elanına qədər olan müddət içində valilik edən dövlət adamları bunlardır[4][5][6]:

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği Arxivləşdirilib 2004-12-23 at the Wayback Machine (Türkçe).
  2. ↑ Kentin Tarihi Arxivləşdirilib 2007-08-28 at the Wayback Machine (Türkçe). Diyarbakır İl Kültür ve Turizm Bakanlığı.
  3. ↑ 1 2 3 Yılmaz Öztuna "Başlangıcından zamanımıza kadar Büyük Türkiye tarihi" cilt 13, sf. 279, Ötüken Yayınevi (1977).
  4. ↑ "Osmanlı Hakimiyeti Süresince Diyarbakır Eyaleti Valileri (1516-1838), İbrahim Yılmazçelik, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cit:10, Sayı:1, Sayfa:233-287,Elazığ, 2000" (PDF). 2016-03-04 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-06.
  5. ↑ Son Dönem Osmanlı Erkan ve Ricali (1839 - 1922) Prosopografik Rehber Arxivləşdirilib 2023-08-04 at the Wayback Machine, Sinan Kuneralp, ISIS Press, İstanbul, ISBN 9784281181, 1999
  6. ↑ "İlimizde Görev Yapan Valiler, Diyarbakır Valiliği Web sitesi". 2013-10-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-02-06.

Xarici keçidlər

[redaktə | vikimətni redaktə et]
 Osmanlı imperiyası ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Diyarbəkir_əyaləti&oldid=7829148"