Dəniz inəyi üçün mənbəyə bax

{{Yaxşı məqalə}}
{{Takson
| yuxarı takson = Hydrodamalis
| ranq          = növ
}}

'''{{latb|Hydrodamalis gigas}}''' ({{dil-la|Hydrodamalis gigas}}) — {{lataz|Dugongidae|no}} fəsiləsinin {{lataz|Hydrodamalis}} cinsinə aid heyvan növü.
Dəniz inəkləri ilk dəfə 1741-ci ildə [[Vitus Berinq]]in ekspedisiyası zamanı aşkarlanmışdır. Adı ekspedisiyanın həkimi və bu canlı haqqında ilk ətraflı məlumat verən [[Georq Steller|Georq Stellerin]] şərəfinə adlandırılmışdır.

Steller inəyi ancaq [[Komandor adaları]]<ref>Lucien McShan Turner (2008) ''An Aleutian Ethnography'', University of Alaska Press</ref> sahilində aşkarlanmış və digər ərazilərdə müşahidə edilməmişdir. Bununla belə, bir çox paleontoloqlar onların arealının daha geniş əraziyə malik olduğunu ehtimal edirlər. Ləzzətli ətə sahib olması bu canlıların kütləvi ovuna səbəb olmuşdur. Artıq 1768-ci ildə dəniz inəklərinin nəsli tamamən kəsilmişdir<ref>{{cite news |title=Dünyanın ən möhtəşəm nəsli kəsilmiş 10 heyvanı|url=http://demokratiya.info/karusel/print:page,1,1618-nesli-tukenen-10-mohteshem-heyvan.html|publisher=demokratiya.com |date=2016-02-08 |accessdate=08-02-2016 |diluage={{ref-az}} |archiveurl=https://web.demokratiya.com/web/20141219205140/http://www.demokratiya.info/az/haber/detay/mersind-dniz-inyi-qaligi-tapildi/87586|archivedate=2016-02-08}}</ref><ref>[http://az.urban.az/city/insanin-ucbatindan-nesli-kesilmis-heyvanlar-490?fb_comment_id=693872560711597_870754656356719#f628c701d54605] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20230708003043/https://az.urban.az/city/insanin-ucbatindan-nesli-kesilmis-heyvanlar-490?fb_comment_id=693872560711597_870754656356719#f628c701d54605|date=2023-07-08}} İnsan vəhşiliyinin qurbanı olan canlılar//az.urban.az</ref><ref>{{cite news|title=YOUTUBE.COM//Yox olmuş on canlı|url=https://www.youtube.com/watch?v=OZ6nyudm7CY|publisher=youtube.com|date=2016-02-08|accessdate=08-02-2016|diluage={{ref-az}}|archiveurl=https://web.archive.org/web/20230708003625/https://www.youtube.com/watch?v=OZ6nyudm7CY|archivedate=2023-07-08|url-status=unfit}}</ref><ref>{{cite web | url=http://www.iucnredlist.org/apps/redlist/details/10303/0 | title=IUCN Red List - Hydrodamalis gigas | publisher=IUCN Red list | accessdate=2011-10-27 | archive-date=2011-11-09 | archive-url=https://web.archive.org/web/20111109003540/http://www.iucnredlist.org/apps/redlist/details/10303/0 | url-status=dead }}</ref>.

Steller inəkləri nəhəng ölçülərə malik olmuşlar. Onlar ölçülərinə görə dəniz məməliləri arasında yalnız [[balinakimilər]]dən və ən yaxın qohumu hesab edilən ''Hidrodamalis Kuesta''dan<ref>{{Cite web |title=Məməlilərin əsri — Hidrodamalis Kuesta |url=http://age-of-mammals.ucoz.ru/index/hydrodamalis_cuesta/0-36 |access-date=2016-01-11 |archive-date=2013-04-17 |archive-url=https://archive.today/20130417221955/http://age-of-mammals.ucoz.ru/index/hydrodamalis_cuesta/0-36 |url-status=live }}</ref>(ehtimal ki, bu canlılar 10 metr uzunluğa və 10 ton çəkiyə malik olmuşlar) geri qalırdı. 7–8 metr uzunluğa və beş tondan artıq çəkiyə malik olmuşlar. Az hərəkətli həyat tərzi keçirən canlı olması ehtimal edilir. Bədən quruluşuna və böyük ölçülərinə görə onların sürətli üzməsi imkansız olmuşdur. Əsasən sahil boyu ərazilərdə yayılmışlar. Dəniz inəkləri [[yosunlar]] və əsasən [[dəniz kələmi]] ilə qidalanırdılar. Astagəl, qorxaq və insana tez öyrəncəli olmaları ilə seçilirdilər. Bu xüsusiyyətlər onların insanlar tərəfindən asanlıqla ovlanmasına gətirib çıxarırdı. Steller inəkləri ilk dəfə aşkarlanarkən sayları cəmi 2 min ədəd təşkil edirdi.

Bəziləri bu canlıları [[Kamçatka diyarı]] sahilləri boyunca gördüklərini iddia edirdilər. Ancaq bu fərziyələr öz təstiqini tapmamışdır. Dünyanın bir çox muzeylərində onların sümüklərinə rast gəlmək olar. Bəzi muzeylərdə isə bütöv skeletləri saxlanılır.

== Tədqiqi ==
[[Fayl:Pallas Sea Cow.jpg|thumb|250px|Stellerin çəkdiyi dəniz inəyi]]
[[Fayl:Waxell - Stellersche Seekuh.jpg|thumb|250px|Dəniz inəyi.]]
[[Fayl:Hydrodamalis gigas.jpeg|thumb|250px]]
İlk dəfə insanlar tərəfindən aşkarlanması 1741-ci ilə təsadüf edir. Bununla belə [[Asiya]] və [[Şimali Amerika]]nın yerli əhaliləri tərəfindən görülməsi mümkündür. [[Vitus Berinq|Vitus Berinqin]]<ref>{{cite journal |last=Jones|first=Ryan T. |title=A ‘Havock Made among Them’: Animals, Empire, and Extinction in the Russian North Pacific, 1741–1810 |journal=Environmental History |volume=16 |issue=4 |date=September 2011 |pages=585-609 |doi=10.1093/envhis/emr091 |jstor=23049853| issn = 1084-5453 }}; {{cite web|title=Steller's SeaCow|url=http://www.sirenian.org/stellers.html|work=Sirenian.org|accessdate=18 May 2011|archive-date=28 May 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110528200029/http://www.sirenian.org/stellers.html|url-status=dead}}</ref> ekspedisiyası ''Kapitan-komandor'' gəmisində [[Beriq adası]]na yan almaq istəyərkən bu canlıları aşkarlayır.

Ekspedisiyada iştirak edənlər arasında yalnız Steller canlılar sahəsində təhsili olan mütəxəssis olmuşdur. O, dəniz kənarına nəzər yetirərkən bir neçə qayıq gövdəsini xatırladan qaraltıları müşahidə etmişdir. Bir müddətdən sonra bu qayığa bənzər qaraltının bir dəniz canlısı olduğunu müəyyənləşdirir. İlk ovlanma ekspedisiyanın onuncu ayında və geri dönmənin səkkizinci həftəsində baş verir. Ekspedisiya üzvləri gəminin təmiri bitənə qədər əsasən bu canlıların əti ilə qidalanırdılar<ref name="Ekstinkt">{{cite web|url=http://www.petermaas.nl/extinct/speciesinfo/stellersseacow.htm|title=Hydrodamalis gigas|author=|publisher=Recently Extinct Animals|datepublished=12 avqust 2006|accessdate=26 sentyabr 2012|dil=en|description=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BThUxRGF?url=http://www.petermaas.nl/extinct/speciesinfo/stellersseacow.htm|archivedate=2012-10-17|url-status=dead}}</ref>.

Sonrakı məlumatlar əsasən Stellerin 1751-ci ildə dərc olunmuş ''"Dəniz yırtıcıları haqqında"'' ({{dil-la|De bestiis marinis}}) əsərində verilmişdir. Steller gördüyü canlının [[Amerika lamantini]] ({{dil-lat|Trichechus manatus}}) olduğunu düşünürdü. O, öz yazılarında [[İspanlar|ispanların]] [[Amerika]] müstəmləkələri sahillərində yaşayan və onlar tərəfindən "manat"<ref name="Steller"/><ref name="əsr"/> ({{dil-es|manati}})<ref name="Dal">{{cite web|url=http://v-dal.ru/word_s-46602.html|title=Манати — смысл, толкование, значение слова|author=|publisher=Словарь В. Даля онлайн|datepublished=|accessdate=27 sentyabr 2012|dil=|description=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BThe2Qh7?url=http://v-dal.ru/word_s-46602.html|archivedate=2012-10-17|url-status=live}}</ref> adlandırılan canlının özü olması fikrini bildirirdi. Yeni növ olaraq dəniz inəyini [[Almaniya|alman]] zooloqu E.Simmerman<ref>Zimmermann (1780), 2, Geogr. Gesch. Mensch. Vierf. Thiere, 426. orrialdeak</ref> 1870-ci ildə qeydə almışdır. Növün [[Binominal nomenklatura|latın dilində adı]] ''Hydrodamalis gigas'' adlandırılmışdır. Bu ismi canlıya 1794-cü ildə [[isveç]] bioloqu [[Anders Yahan Retzius]] vermişdir<ref name="əsr"/>. Bu söz isə latıncadan tərcümədə "su inəyi" mənasını verir.

Bu canlıların araşdırılmasında norveç əsilli ABŞ zooloqu [[Leonard Şteyneqer|Leonard Şteyneqerin]] böyük rolu olmuşdur. O, 1882–1883-cü illərdə Komador adalarında tədqiqatlar aparmışdır<ref name="Şteyneqer">{{cite web|url=http://www.npacific.ru/np/library/encicl/25/0013.htm|title=Şteyneqer Leonard|author=А. М. Tokarnov|publisher=|datepublished=|accessdate=27 sentyabr 2012|dil=|description=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BThdYuuW?url=http://www.npacific.ru/np/library/encicl/25/0013.htm|archivedate=2012-10-17|url-status=live}}</ref>. O, çoxlu sayda dəniz inəyinin sümüklərini toplaya bilmişdir.

== Görünüşü və quruluşu ==

=== Görünüşü ===
[[Fayl:Steller's sea cow skull.jpg|thumb|250px|left|Steller inəyinin kəlləsi]]
Xarici görünüşü baxımından bütün sirenlər eyni formaya malik olsa da, dəniz inəkləri çəki baxımından hazırda yaşayan canlılardan üstün olmuşlar. Canlının bədəni kök və ovalvari şəkilə malik idi. Bədəninə nisbətən başı olduqca kiçikdir. Başlarını aşağı və yanlara əyə bilirmiş. [[Skelet]]inin quruluşu ev atlarını xatırladır.

Dərisi tüksüz olmuşdur. İlk baxışdan dəri köhnə [[palıd]] ağacının qabığını xatırladır. Rəngi bozdan tünd-qəhvəyi çalarlarına qədər olurdu<ref name="İnək-1">{{cite web|url=http://www.zooeco.com/eco-mlek/eco-mlek454s1.html|title=Dəniz (Steller) inəyi, Kələm yeyən|author=V. N. Kalyakin|publisher=Heyvanlar aləmi|datepublished=|accessdate=25 sentyabr 2012|dil=|description=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BThLt7AS?url=http://www.zooeco.com/eco-mlek/eco-mlek454s1.html|archivedate=2012-10-17|url-status=live}}</ref>, bəzən ağ ləkələr və zolaqlar müşahidə edilmişdi<ref name="britannica">{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/530513/sea-cow|title=Sea cow|author=|publisher=Britannica Online Encyclopedia|datepublished=|accessdate=26 sentyabr 2012|dil=en|description=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BThVbOAc?url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/530513/sea-cow|archivedate=2012-10-17|url-status=live}}</ref>. Bu canlıları araşdıran alman alimlərindən biri onların dərisinin elastiklik və möhkəmlik baxımından avtomobil təkərinin rezinlərini xatırlatdığını bildirmişdir. Dərinin bu quruluşa malik olması ola bilsin ki, onun yaşadığı daşlıq ərazilərlə bağlı idi<ref name="İnək-2">{{cite web|url=http://www.zooeco.com/eco-mlek/eco-mlek454-1.html|title=Sirenlər: «Dəniz inəkləri»|author=|publisher=Heyvanlar aləmi|datepublished=|accessdate=25 sentyabr 2012|dil=|description=Hrjimek Bernard. Almancadan tərcümə (Y. А. Qeevski) «Unsere Bruder mit den Krallen» kitabı. «Kimiya və həyat — XXI əsr» № 11, 1981 il., с. 58—61|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BThMzAVu?url=http://www.zooeco.com/eco-mlek/eco-mlek454-1.html|archivedate=2012-10-17|url-status=live}}</ref>.

Qulaq seyvanı olduqca kiçik olduğundan demək olar ki, dərinin altında görünməz olmuşdur. Gözləri iri olmasa da, bu canlıları görənlər gözlərinin [[qoyun]] gözləri böyüklükdə olmasını qeyd edirdilər. Dodaqları yumşaq olub aşağı sallanmış formada olurdu. Bu nahiyədə çıxıntılar müşahidə edilirdi. Dişləri ümumiyyətlə olmamışdır. Qidanı iki ağ rəngdə olan damaqları ilə çeynəyirdilər. Boyun fəqərələrinin sayının 6 və ya 7<ref>Bütün məməlilərdə 7 fəqərə olur</ref> olduğu bildirilir.
[[Fayl:Rhytinae Stelleri dentes.jpg|thumb|250px|Steller inəyinin damaqları (şəkil 1835-ci il.)]]
Erkəklər dişilərə nisbətən iri olmuşlar. Demək olar ki, səs siqnalları verməmişlər. Yaxşı eşitmə orqanlarına malik idilər. Bununla belə yanlarından keçən qayıqlara demək olar ki, reaksiya verməmişlər. Yaralandıqları zaman ola bilsin ki, güclü səs çıxara bilirdilər.

=== Ölçüləri ===
[[Fayl:Extanstellersseacowea.jpg|thumb|left|Steller inəyi]]
Dəniz inəyi ölçülərinə görə iri canlı olmuşdur. Steller özü ilk dəfə aşkarladığı dişi dəniz inəyinin ölçüsünün 295 [[Düymə (ölçü vahidi)|dyüm]] (təxmini 7,5 m)<ref name="divers">{{cite web|url=http://animaldiversity.ummz.umich.edu/accounts/Hydrodamalis_gigas/|title=Hydrodamalis gigas, Steller's Sea Cow|author=Bret Weinstein, James Patton|publisher=Animal Diversity Web|datepublished=|accessdate=25 setyabr 2012|dil=en|description=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BThQWdE0?url=http://animaldiversity.ummz.umich.edu/accounts/Hydrodamalis_gigas/|archivedate=2012-10-17|url-status=live}}</ref><ref>Walker, Sally M. (1999). Manatees. Lerner Publications.</ref><ref name="kalif">{{cite web|url=http://www.calacademy.org/exhibits/science_under_sail/biodiversity.html|title=Russia's Great Voyages|author=|publisher=California Academy of Sciences|datepublished=|accessdate=26 sentyabr 2012|dil=en|description=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BThWUdVi?url=http://www.calacademy.org/exhibits/science_under_sail/biodiversity.html|archivedate=2012-10-17|url-status=dead}}</ref> olduğunu bildirmişdir. Sənədlərdə aşkarlanmış ən böyük canlının uzunluğu 7,88 m olaraq göstərilir. Dişilərin uzunluğu 7,42 m, boyunlarının diametri 204 sm olmuşdur. Çiyinlər arasında məsafə 3,67 m, bədənin ən kök hissəsinin diametri 6,22 m, quyruğunun üzgəc ilə birlikdə uzunluğu 143 sm, quyruq üzgəclərinin qutaracaqları arasında məsafə 199 sm təşkil edirdi<ref name="əsr">{{cite web|url=http://age-of-mammals.ucoz.ru/index/hydrodamalis_gigas/0-37|title=Steller inəyi — Hydrodamalis gigas|author=|publisher=Məməlilər əsri|datepublished=|accessdate=25 sentyabr 2012|dil=|description=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BThNoaTe?url=http://age-of-mammals.ucoz.ru/index/hydrodamalis_gigas/0-37|archivedate=2012-10-17|url-status=live}}</ref>. Ehtimallara görə dəniz inəklərinin daha böyük ölçülərə malik olmuşlar. Alimlər isə elmi araşdırmalarla sübut etməyə çalışırlar ki, onların uzunluğu 7,9 metrdən böyük ola bilməzdir. Guman ki, bəzi fərdlərin uzunluğu 9–10 m ola bilərdi<ref name="britannica"/>.

Çəkisinə gəldikdə, bununla bağlı müxtəlif fikirlər vardır. Bəzi təxminlərə görə 4 t, 4,5–5,9 t<ref name="Nəsli kəsilmiş">{{cite web|url=http://rsbl.royalsocietypublishing.org/content/2/1/94.full?maxtoshow=&HITS=10&hits=10&RESULTFORMAT=&fulltext=Hydrodamalis+gigas&andorexactfulltext=and&searchid=1&FIRSTINDEX=0&resourcetype=HWCIT|title=Modelling the extinction of Steller's sea cow|author=S. T. Turvey1, C. L. Risley|publisher=Biology Letters|datepublished=|accessdate=25 sentyabr 2012|dil=en|description=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BThR89cK?url=http://rsbl.royalsocietypublishing.org/content/2/1/94.full?maxtoshow=|archivedate=2012-10-17|url-status=live}}</ref>, hətta 10 t<ref name="Alyaska" /> və ya 5,4–11,2 t<ref name="divers"/> arasında dəyişirmiş. Onların çəkisi hətta [[Afrika fili]]ndən belə böyük idi. Steller tərəfindən ölçülən dəniz inəyinin çəkisi 3,5 t olmuşdur. İstənilən halda su həyatı sürən məməlilər arasında dəniz inəyi balinakimilər istina olmaqla dünyanın ən böyük canlısı hesab edilə bilər<ref name="Nəsli kəsilmiş"/> (onlar hətta orta göstəricilərə görə su nəhəngi olan [[cənub dəniz fili]]ni belə üstələyir).

== Özünəməxsus xüsusiyyətləri ==
[[Fayl:F John Series 2 Rhytina card 20.jpg|thumb|250px|left|Səyahət edən dəniz inəkləri (rəssamın təxəyyülü)]]
Vaxtın böyük qismini ləng şəkildə qidalanmaya sərf edirdi. Dayazlıqlarda üzərək dəniz yosunları ilə qidalanırdılar, bu vaxt ön ətraflarını dirək məqsədilə istifadə edirdilər. Bu zaman onların bel nahiyəsinə dəniz quşları qonurdu. Quşlar dəniz inəyinin bədəninə yapışmış [[xərçəngkimilər]]lə ([[Cyamidae|balina bitləri]]) qidalanırdılar. Dəniz inəkləri sahilə o qədər yaxın üzürdülər ki, hətta onlara əl ilə toxunmaq mümkün olmuşdur. Adətən dişi və erkəklər öz balaları ilə birlikdə olurdular<ref name="İnək-1"/>. Bütünlükdə götürdükdə dəniz inəkləri böyük sürü halında yaşayırdılar. Balalar əsasən sürünün mərkəzində yerləşirdilər. Bu canlıların bir-birinə bağlılığı olduqca yüksək olmuşdur. Belə bir məlumat vardır ki, sahildə ölmüş dişini erkək və balası üç gün ərzində tərk etməmişdir. Eyni hərəkətləri insanlar tərəfindən öldürülmüş digər dişinin balası da etmişdir. Bu canlıların çoxalması barədə məlumat olduqca azdır. Stellerin məlumatına görə, bu canlılar monohamdırlar. [[Cütləşmə]] yazda baş verirdi<ref name="Ekstinkt"/>.

Steller inəkləri əsasən yosunlar ilə qidalanırdılar. Sahil xəttinə yaxın ərazilərdə isə onlar dəniz kələmi ilə qidalanırdılar ("Kələmyeyən" adı buradan götürülmüşdür). Qidalanarkən yosunları qoparırdılar. Hər 4–5 dəqiqədən bir başını suyun üzərinə qaldıraraq nəfəs alırdılar. Bu sanki atın nəfəs almasını xatırladırdı. Dəniz inəklərinin qidalandığı ərazilərdə dalğa yosun kök və budaqlarını, üstəlik at peyininə bənzər nəcisi sahilə çıxarırdı. Dincələrkən bu canlılar beli üzərində uzanır və sakit körfəzlərdə dreyf edirdilər. Ümumən dəniz inəkləri ləngliyi və sakit olmaları ilə seçilirdilər. Qış ayları dəniz inəkləri arıqlayırdılar. Hətta onların qabırğalarını saymaq mümkün olurdu<ref name="İnək-2"/>.

Yaxın qohumları olan [[dyoqon]]lar kimi dəniz inəkləri təbii halda 90 il yaşaya bilirdilər<ref name="Nəsli kəsilmiş"/>. Bu canlıların təbii düşmənləri araşdırılmasa da, Stellerin məlumatına görə su səthinin buz bağlaması onların ölümünə səbəb ola bilərdi. O, həmçinin bildirirdi ki, bu canlılar fırtınalar zamanı sahildən uzaqlaşa bilməyəndə ya güclü zərbədən, ya da həyəcandan həlak olurdular<ref name="İnək-1"/>.

== Sayı ==
1880-ci il araşdırmalarına əsasən Steyner bütün arealda dəniz inəklərinin sayının yarım min baş olması qənayətinə gəlir. 2006-cı ildə dəniz inəklərinin mümkün tükənmə ehtimalları araşdırılmışdır. Bu araşdırmalar onu göstərir ki, 500 baş dəniz inəyinin yalnız qida məqsədilə ovlanması, nəslinin kəsilməsinə 20–30 il yetərlidir<ref name="KK"/>.

2002–2004-cü illərdə aparılan qiymətləndirmələrə görə dəniz inəklərinin 500 baş olması fonunda il ərzində 16 baş inəyin ovlanmasına yetərlidir. 1743–1763-cü illərin rəsmi məlumata görə il ərzində 23 baş dəniz inəyi ovlanmışdır. Ən böyük ovlanma 1756-cı ilə təsadüf edir. Bu ildə rəsmi məlumata görə 500 baş ovlanmışdır. Bu minvalla artıq 1756-cı ildə onların tükənməsi düşünülərdi. Ancaq onların tamamən tükənməsi 1768-ci ilə təsadüf edir. Belə düşünülür ki, [[Mednı adası]] sahillərində digər populyasiya olmuşdur. Onların ümumi sayının 2 000 baş olduğu ehtimal edilir<ref name="Nəsli kəsilmiş"/>.

== Arealı ==
Bir çox araşdırmalara görə dəniz inəklərinin arealı sonuncu buzlaşma dönəmində (20 min. il əvvəl) genişlənmişdir. [[Sakit okean]] ilə [[Şimal Buzlu okean]] arasında bir başa əlaqənin kəsilməsilir. Sakit okeanın şimalında temperatur indiki dövrə nisbətən mülayimləşir. Bundan sonra dəniz inəkləri hətta [[Asiya]] sahillərinə qədər belə yayılırlar<ref name="İnək-1"/>.
[[Fayl:Commander Islands Map - Russian az.svg|thumb|280px|[[Komandor adaları]] və [[Kamçatka]] yarımadası sahilləri]]
Bu canlıların alt [[Pleystosen epoxası]]na aid qalıqları aşkarlanmışdır. Onların məhdud şəkildə [[Komandor adaları]] ətrafı ərazilərdə yayılması artıq [[Qolosen epoxası]]na<ref>Marsh, Helene; O'Shea, Thomas J.; Reynolds, John E., III (2012). Ecology and Conservation of the Sirenia: Dugongs and Manatees. Conservation Biology 18. Cambridge: [[Cambridge University Press]]. p. 19. ISBN 9780521888288.</ref> təsadüf edir. Böyük ehtimal ki, bu canlılar dünyanın digər ərazilərində belə yayılmışdır. Ancaq bu canlılar hələ qədim zamanlarda ovçular və qəbilələr tərəfindən ovlanmışdır<ref name="Nəsli kəsilmiş"/>. Bəzi amerikalı alimlərin fikrinə görə dəniz inəklərinin dünyanın digər ərazilərində tükənməsi təkcə ibtidai ovçuların təsiri ilə deyil, digər səbəblərdən tükənmişdir. Steller inəyi isə açılışa qədər də artıq tükənmə həddində idi<ref name="Alyaska">{{cite web |url= http://books.google.ru/books?id=SqQ_AAAAIAAJ&pg=PA1&lpg=PA1&dq=Steller%27s+sea+cow+%28Hydrodamalis+gigas%29+of+late+Pleistocene+age+from+Amchitka&source=bl&ots=vaggwtNy0X&sig=c9PddH5jrWQjdl5JheXD2ig15bg&hl=ru&sa=X&ei=oNliUIf_OJHO4QSuiICwCQ&ved=0CCIQ6AEwAA#v=onepage&q=Steller%27s%20sea%20cow%20%28Hydrodamalis%20gigas%29%20of%20late%20Pleistocene%20age%20from%20Amchitka&f=false |title= Steller's sea cow (Hydrodamalis gigas) of late Pleistocene age from Amchitka |author= Frank C. Whitmore, Leonard Meade Gard |publisher= www.hans-rothauscher.de |datepublished=  |accessdate= 26 sentyabr 2012 |dil= en |description= Geological Survey Professional Paper 1036; Washington, 1977 |archive-date= 2023-07-08 |archive-url= https://web.archive.org/web/20230708004026/https://books.google.ru/books?id=SqQ_AAAAIAAJ&pg=PA1&lpg=PA1&dq=Steller%27s+sea+cow+(Hydrodamalis+gigas)+of+late+Pleistocene+age+from+Amchitka&source=bl&ots=vaggwtNy0X&sig=c9PddH5jrWQjdl5JheXD2ig15bg&hl=ru&sa=X&ei=oNliUIf_OJHO4QSuiICwCQ#v=onepage&q=Steller%27s%20sea%20cow%20%28Hydrodamalis%20gigas%29%20of%20late%20Pleistocene%20age%20from%20Amchitka&f=false |url-status= live }}</ref>.

[[Beynəlxalq Təbiətin və Təbii Sərvətlərin Mühafizəsi Birliyi]] mütəxəsislərinin fikrinə görə Steller inəyi XVIII əsrin əvvəllərinə qədər [[Aleut adaları]]nın<ref name="KK">{{cite web|url=http://www.iucnredlist.org/details/10303/0|title=Hydrodamalis gigas|author=|publisher=The IUCN Red List of Threatened Species|datepublished=|accessdate=25 sentyabr 2012|dil=en|description=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BThPfzL1?url=http://www.iucnredlist.org/details/10303/0|archivedate=2012-10-17|url-status=live}}</ref> qərbində yayılmışlar. Bununla belə SSRİ alimləri əsas arealdan kənarda tapılan qalıqların vaxtı ilə ölmüş və axınlarla digər ərazilərə aparılması ilə əlaqədar olduğunu iddia edirlər. 1960–70-ci illərdə dəniz inəklərinin sümükləri [[Yaponiya]] və [[Kaliforniya]]<ref name="Alyaska"/> sahillərində aşkarlanmışdır.

1969-cu ildə Aleut adalarına daxil olan [[Amçitka adası]]nda bütöv bir skelet aşkarlanmışdır. Bu tapıntının yaşının 125–130 min il öncəyə aid olması ehtimal edilir. 1971-ci ildə XVII əsrə aid olan [[eskimoslar]]ın keçmiş düşərgəsində, [[Alyaska]] ərazisindən axan [[Noatak çayı]] sahilindən dəniz inəyinin sümükləri aşkarlanmışdır. Bu isə dəniz inəklərinin müəyyən dövr ərzində Alyaska və Aleut adalarında yaşadığını isbatlayır<ref>D. G. Corbett, D. Causey, M. Clemente, P. L. Koch, A. Doroff, C. Lefavre, D. West (2008) "Aleut Hunters, Sea Otters, and Sea Cows", Human Impacts on Ancient Marine Ecosystems, University of California Press</ref>. Amçitka adasında tapılan skelet cavan fərdə mənsub olmasına baxmayaraq, Komandor adalarında tapılan yaşlı fərdlərin sümüklərindən iri olması ilə fərqlənir<ref name="Alyaska"/>.

== Ekoloji əlaqə ==
Steller inəkləri ekoloji bərabərliyin qorunmasında böyük oynamışdır. Belə ki, bu canlılar böyük miqdarda yosun yeməklə ekoloji balansı qoruyurdular. Bunun sayəsində ərazidə [[Dəniz kirpisi|dəniz kirpi]]lərinin artması sayəsində [[Dəniz samuru|dəniz samur]]ları zəngin qida əldə edə bilirdilər. Yosunlardan təmizlənmiş ərazilərdə [[Steller qarabatdağı]] sərbəst ov edə bilirdi (ehtimal edilir ki, dəniz inəklərinin məhvi öz növbəsində steller qarabatdağının nəslinin kəsilməsinə səbəb olmuşdur)<ref name="İnək-1"/>. O da qeyd edilir ki, dəniz inəkləri ilə dəniz samurlarının arealı üst-üstə düşürdü<ref name="KK"/>. Bu canlılar bölgədə vəhtəd halında yaşayırdılar. Dəniz samurlarının kütləvi ovlanması dəniz inəklərinin nəslinin kəsilməsinə səbəb ola bilərdi<ref name="kalif"/>.

Dəniz inəklərinin nəsli kəsildikdən sonra yosunlar bütün Komandor adaları ətrafı əraziləri basmışdır. Nəticədə yosunlar sız keçilməz sualtı cəngəllik əmələ gətirmişdir. Üstəlik çiçəkləmə dövründə suyun rəngi bütünlüklə qırmızı rəngə bürünürdü. Yosunlar, əsasəndə dinoflaqelyatlar bəzi toksiki maddələr ifraz edirlər. Bunun nəticəsində molyusk və digər [[onurğasızlar]]da bu zəhərli maddələr toplanır. Onları yeyən balıqlar və dəniz quşlarında kütləvi ölüm halı müşahidə edilir<ref name="İnək-1"/>.
[[Fayl:Dugong dugon.jpg|left|thumb|280px|[[Dyoqon]] — dəniz inəklərinin yaxın qohumu]]

== Digər sirenlərlə qohumluğu ==
{{İstifadəçiqutusuyuxarı| toptext=&nbsp;}}
{{clade|style=font-size:90%;line-height:100%;width:100%
|label1=[[Sirenia]]
|1={{clade
|1={{clade
|1={{clade
|1=†''[[Anomotherium|Anomotherium langewieschei]]''
|2=†''[[Miosiren|Miosiren kocki]]''
}}
|2={{clade
|1=[[Amazon lamantini|''Trichechus inunguis'']]
|2={{clade
|1=[[Amerika lamantini|''Trichechus manatus'']]
|2=[[Afrika lamantini|''Trichechus senegalensis'']]
}}
}}
}}
|2={{clade
|1=†''[[Eotheroides|Eotheroides aegyptiacum]]''
|2={{clade
|1=†''[[Halitherium|Halitherium schinzii]]''
|2={{clade
|1=†''[[Priscosiren atlantica]]''
|2={{clade
|1=[[Dyoqon|''Dugong dugon'']]
}}
|3={{clade
|1=†''[[Metaxytherium|Metaxytherium krahuletzi]]''
|2={{clade
|1=†''[[Metaxytherium|Metaxytherium serresii]]''
|2=†''[[Metaxytherium|Metaxytherium medium]]''
|3=†''[[Metaxytherium|Metaxytherium floridanum]]''
|4=†''[[Metaxytherium|Metaxytherium crataegense]]''
|5={{clade
|1=†''[[Metaxytherium|Metaxytherium arctodites]]''
|2={{clade
|1=†''[[Dusisiren|Dusisiren jordani]]''
|2={{clade
|1=†''[[Cuesta sea cow|Hydrodamalis cuestae]]''
|2='''†''Hydrodamalis gigas'''''
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}<center><small>2015-ci ildə Mark Springer tərəfindən hazırlanmış bir araşdırmaya əsasən hazırlanmış kladoqram<ref>{{cite journal |last1=Springer |first1=M. |last2=Signore |first2=A. V. |last3=Paijmans |first3=J. L. A. |last4=Vélez-Juarbe |first4=J. |last5=Domning |first5=D. P. |last6=Bauer |first6=C. E. |last7=He |first7=K. |last8=Crerar |first8=L. |last9=Campos |first9=P. F. |last10=Murphy |first10=W. J. |last11=Meredith |first11=R. W. |last12=Gatesy |first12=J. |last13=Willerslev |first13=E. |last14=MacPhee |first14=R. D. |last15=Hofreiter |first15=M. |last16=Campbell |first16=K. L. |year=2015 |title=Interordinal gene capture, the phylogenetic position of Steller's sea cow based on molecular and morphological data, and the macroevolutionary history of Sirenia |journal=[[Molecular Phylogenetics and Evolution]] |doi=10.1016/j.ympev.2015.05.022 |pmid=26050523 |volume=91 |issue=10 |pages=178–193}}</ref></small></center>
{{İstifadəçiqutusuaşağı}}

Steller inəkləri [[sirenlər]]in tipik nümunəsidir. Miosen epoxasında dayılmış dyoqonların nümayəndəsi Dusisiren jordani [[Kaliforniya]] sahillərində yayılmışdır. Dəniz inəkləri və dyoqonlar 22 milyon il öncə yaranmışdır. ''Hydrodamalis cuestae'' növü alt miosen epoxasında 5 milyon il öncə belə yaşaması ehtimal edilir.

Dəniz inəklərinin hazırda dünyada yaşayan tipik qohumu [[dyoqon]]dur<ref name="Nəsli kəsilmiş"/>. Steller inəyi ilə birlikdə eyni [[dyoqonlar]]<ref>Reynolds JE og DK Odell. Manatees and Dugongs. Facts on file, 1991. ISBN 0-8160-2436-7</ref> fəsiləsinə daxildirlər. Ancaq fərqli-fərqli cinslərə aiddirlər. Dəniz inəkləri ''[[Dəniz inəkləri|Hydrodamalis]]'' cinsinə aid edilir.

== Ovlanması ==
=== Steller inəklərinin insanlar tərəfindən məhvi ==={{İstifadəçiqutusuyuxarı| toptext=&nbsp;}}
{{clade|style=font-size:90%;line-height:75%
|label1=[[Sirenia]]
|1={{clade
|1=†''[[Dusisiren|Dusisiren reinharti]]''
|2={{clade
|1=†''[[Dusisiren|Dusisiren jordani]]''
|2={{clade
|1=†''[[Dusisiren|Dusisiren dewana]]''
|2={{clade
|1=†''[[Dusisiren|Dusisiren takasatensis]]''
|2={{clade
|1=†''[[Hydrodamalis cuestae]]''
|2={{clade
|1=†''[[Hydrodamalis spissa]]''
|2={{clade
|1='''†''Hydrodamalis gigas'''''
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}
}}<center><small>2004-cü ildə Hitoşi Furusava tərəfindən edilən araşdırmaya əsasən<ref name=furusawa2004>{{cite journal |last=Furusawa |first=Hitoshi |year=2004 |title=A phylogeny of the North Pacific Sirenia (Dugongidae: Hydrodamalinae) based on a comparative study of endocranial casts |journal=Paleontological Research |doi=10.2517/prpsj.8.91 |volume=8 |issue=2 |pages=91–98 }}</ref></small></center>
{{İstifadəçiqutusuaşağı}}
[[Komandor adaları]]na gələn ovçular dəniz inəklərini ətlərinə görə ovlayırdılar. Bu canlıları ovlamaq olduqca asan olmuşdur. Səbəb iri ölçülərə malik olan canlıların təqibdən qaça bilməmələri ilə əlaqədar idi. Qorxmuş canlılar adətən o dərəcədə qəzəb və güc nümayiş etdirirdilər ki, ovçular tez şəkildə suyu tərk etməyə çalışırdılar. Stellerin sözlərinə görə,
{{Sitat|Bu doymaq bilməyən canlının acgözlüyü o dərəcədədir ki, ömrünün böyük hissəsini başı aşağı şəkildə qidalanmada keçirir. Bu səbəbdən təhlükəsizliyinə vaxt ayırmır. Hətta qayıqla onlara yaxınlaşıb istədiyini seçib ovlamaq olur<ref name="əsr"/>.}}

Əl üsulu ilə ovlanma əl [[qarpun]]u ilə həyata keçirilirdi. Bəzən isə sadəcə [[odlu silah]] tətbiq edərək öldürürdülər. Dəniz inəyinin ovlanma üsulları Steller tərəfindən ətraflı izah edilir:
{{Sitat|Biz onları dəmir qırmaqlarla ovlayırdıq. O sankı lövbərin küncünü xatırladırdı. Onun bir ucu güclü kanatlardan birinə bağlanırdı. Qırmağı sahilə 13 nəfər çəkirdi... Qarpun ilə inəyi zədələyən dəstə həmən qayığı kənara çəkirdilər. Səbəb isə dəniz inəyinin quyruq zərbələrindən qorunmaqdan irəli gəlirdi. Bundan sonra çarəsiz canlını insanlar sahilə çəkirdilər. Qayıqda olan insanlar isə canlıya dayanmadan zərbələr endirirdilər. Sağ qaldığı müddət ərzində insanlar müxtəlif vasitələrdən istifadə edərək canlıya zədə yetirirlər. Bəzən canlıdan iri əzalar aralanarkən heyvan daha vahiməli şəkildə hərəkət edir və quyruğu, üzgəçləri ilə suyun dibinə vururdular. Bu zaman dəri hissələri bədəndən ayrılırdı... Əsasən bel nahiyyəsində olan yaradan qan sanki bulaq kimi axırdı. Suyun altında olan canlıdan qan fontan vurmasa da, suyun səthinə nəfəs almağa çıxan canlıdan qan daha sürətli axırdı...<ref name="əsr"/>}}

Sadə yollarla ovlanma zamanı insanlar yalnız bir və ya beş dəniz inəyini özləri ilə apara bilirdilər. Yaralanmış canlılar isə açıq dənizdə qan itkisindən ölürdü<ref name="Ekstinkt"/>.

1743–1763-cü illər ərzində Komandor adalarında bir necə partiya dəri istehsalı ilə məşğul olan ekpedisiya qışlamışdır. Bu partiyaların hər biri əlli nəfərdən ibarət olmuşdur. Onların hamısı dəniz inəklərini ətinə görə ovlayırdılar. 1754-cü il məlumatına görə artıq [[Mednı adası]] ətrafında yayılmış populyasiya tamamən tükənmişdir. Belə düşünülür ki, 1768-ci ildə [[Berinq adası]] ətrafında sonuncu dəniz inəyini Popov adlı birisi ovlamışdır<ref name="İnək-2"/>. Elə həmin ildə araşdırmaçı Martin Zauer öz jurnalında ada ətrafında bir dənə də olsun dəniz inəyinə rast gəlmədiyini yazmışdır<ref name="Ekstinkt"/>.

Belə deyilir ki, Berinqin ekspedisiyasından olan hansısa Yakovlev adlı birisinin məlumatına görə 1755-ci ildə Berinq adasının rəhbərliyi dəniz inəklərinin ovlanmasına qadağa qoymuşdur. Ancaq artıq bu zaman ada ətrafında yayılmış populyasiya tamamən məhv olmuşdur<ref name="Ekstinkt"/><ref name="kalif"/>.

=== Qida kimi istifadəsi ===
[[Fayl:T2JB367 - illustration.jpg|thumb|250px|left|İllüstrasiya (1895)]]
Dəniz inəyinin ovlanmasının əsas hədəfi onun əti olmuşdur. Berinqin ekspedisiyasının üzvlərindən birinin məlumatına görə bir dəniz inəyindən 3 ton ət əldə etmək olardı<ref name="əsr"/>. Məlumdur ki, bir dəniz inəyinin əti 33 nəfərin bir ay müddətində qidasını təşkil edir. Dəniz inəklərinin ovlanması təkcə qışlamaq məqsədilə baş verməmişdir. Faktlar vardır ki, ovlanmış canlıların əti gəmilərlə səyahətlər boyu daşınır və istifadə edilirdi<ref name="Nəsli kəsilmiş"/>. Dəniz inəklərinin əti özünə məxsus dada malik olmuşdur. Onları ilk görən və ətindən istifadə edən Steller deyirdi:
{{Sitat|Piyi yumşaq deyildir, hətta bir qədər bərkdir. Qar kimi bərkliyə və rəngə malikdir. Əgər piyi bir necə gün günəşin altında saxlasan rəngi saralır. Hətta holland pendirininə bənzəyir. Əridilmiş piy istənilən qaynadılmış mal piyindən iyinə və dadına görə üstündür. Gözəl qoxusu və iştaha açıcı görünüşü olur. Biz piyi hətta fincanlarla içirdik, bununla belə heç bir əks göstəricisi olmamışdır. Quyruğu demək olar ki, bütünlüklə yağdan ibarətdir. Balalarının əti donuz ətinin dadını verir. Yaşlı dəniz inəyinin əti isə dana ətinin dadını verir. Əti yarım saat ərzində bişir. Bişdikcə yağı köpüklənir. Əti mal ətindən fərqlənmir... O qədər şəfa vericidir ki, hətta sinqa xəstəliyi keçirmiş heyət üzvlərinə müsbət təsir göstərirdi<ref name="Steller">{{cite web|url=http://www.npacific.ru/np/history/hrono/hrdestr/korov.htm|title=Dəniz inəkləri|author=|publisher=|datepublished=|accessdate=25 sentyabr 2012|dil=|description=цит. по Вахрин С.&nbsp;И. «Встречь Солнцу», 1996 г.|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BThPAfER?url=http://www.npacific.ru/np/history/hrono/hrdestr/korov.htm|archivedate=2012-10-17|url-status=live}}</ref>.}}

Steller inəyinin daxili orqanları Stellerin məlumatına görə ([[ürək]], [[qaraciyər]], [[böyrək]]) yaxşı dada malik olub nisbətən bərkdir. Bununla belə çox vaxt yeyilməyərək atılırdı. Dəri altında yerləşən piy təkcə yemək məqsədilə deyil, həm də işıqlandırmada istifadə edilirdi. [[Çıraq|Fitilli lampalar]]da yanacaq kimi yararlı idi. Piy yanarkən iysiz və hissiz olurdu<ref name="İnək-2"/>. Dərisinin möhkəmliyi və qalınlığı səbəbindən qayıq hazırlığında istifadə olunurdu<ref name="kalif"/>.

== Günümüzdə yaşama ehtimalı ==
[[Fayl:Steller's Sea Cow.jpg|thumb|350px|Steller inəyinin təsviri. 1896]]
Steller inəyi [[Qırmızı kitab|Beynəlxalq qırmızı kitab]]ın [[mühafizə statusu]]na görə [[nəsli kəsilmiş]]<ref>{{cite news |title=Yeni təhlükə dalğası |url=http://4npress.com/index.php?action=ReadNews&id=171 |publisher=4npress.com |date=2016-02-08 |accessdate=08-02-2016 |diluage={{ref-az}} |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160827163751/http://4npress.com/index.php?action=ReadNews&id=171 |archivedate=2016-08-27 |url-status=dead }}</ref> növ olaraq qeydə alınmışdır ({{dil-en|Extinct}})<ref name="KK"/>. Ancaq belə fikirlər irəli sürülür ki, 1760-cı illərdə rus gəmiçiləri tərəfindən [[Uzaq Şərq|uzaq şərq]] sahillərində dəniz inəkləri müşahidə edilmişdir. 1834-cü ildə iki rus-aleut [[Kreollar|kreolunun]] məlumatına görə onlar Mednı adası sahilində konusvari bədən quruluşuna malik, kiçik başı olan, ağzı ilə nəfəs alan və arxa üzgəclərə malik olmayan bir canlını görmüşlər<ref name="ВС">{{cite web|url=http://www.vokrugsveta.ru/vs/article/6937/|title=Дело о стеллеровой корове|author=|publisher=Вокруг света|datepublished=|accessdate=26 сентября 2012|dil=en|description=№ 10 (2613), октябрь 1991 года|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BThYwPVp?url=http://www.vokrugsveta.ru/vs/article/6937/|archivedate=2012-10-17|url-status=live}}</ref>. Bu tip məlumatlar XIX əsr ərzində kifayət qədər olmuşdur<ref name="Şimal">{{cite web|url=http://explorenorth.com/library/yafeatures/bl-seacow.htm|title=The Steller Sea Cow|author=Murray Lundberg|publisher=Explore North|datepublished=|accessdate=26 sentyabr 2012|dil=en|description=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BThY0ZUJ?url=http://explorenorth.com/library/yafeatures/bl-seacow.htm|archivedate=2012-10-17|url-status=live}}</ref>.

Bu canlıların görülməsi hətta [[XX əsr]]də də iddia edilmişdir. 1962-ci ildə sovet [[Balina ovu|balina ovçuları]] tərəfindən [[Anadır körfəzi]]ndə səkkiz başdan ibarət qrupa rast gəldiklərini bildirmişlər. Onların təsvirləri Steller inəyinin görünüşünü xatırladır<ref name="Şimal"/>. 1966-cı ildə "Kamçatski komsomoles" qəzetində bu canlılara rast gəlinməsi barədə məlumat verilmişdir. 1976-cı ildə "[[Vokruk sveta]]" redaksiyasına kamçatkalı meteoroloqu Y. V. Koev tərəfindən göndərilən məktubda [[Lopatka burnu]] yaxınlığında dəniz inəklərinə rast gəldiyi bildirilir:
{{Sitat|Tam əminliklə deyə bilərəm ki, 1976-cı ilin avqust ayında gördüyüm bu canlı Steller inəyidir. Mən morj, osa, dəniz şiri, suiti, balina və dəniz pişiklərini dəfələrlə görmüşəm. Bu canlı onların heç birinə bənzəmirdi. Uzunluğu beş metr olardı. Dayazlıqda olduqca ləng hərəkət edirdilər. Sanki, axın ilə üzürdü. Əvvəl başı, sonra iri bədəni daha sonra isə quyruğu görsənirdi. Quyruqları suiti və morjlarda olduğu kimi qarışıq formada deyil. Sanki balinanın quyruğuna bənzəyir. Quyruğu ilə üzsə də, bədənlərini tərpədə bilirdilər...<ref name="ВС"/>}}

Bu məlumatların heç biri öz təsdiqini tapmamışdır. Bəzi [[Kriptozoologiya|kriptozooloqlar]] hətta belə fikir irəli sürürlər ki, dəniz inəkləri günümüzdə belə kiçik bir populyasiya şəklində [[Kamçatka diyarı]]nın əlçatmaz dəniz sahələrində yaşayırlar. Alimlər əldə olan materilların hesabına (dəri və sümük materialları) dəniz inəklərinin [[klonlaşdırma]]sını həyata keçiriləcəklərini bildirirlər<ref name="nq">{{cite web|url=http://www.nat-geo.ru/article/243/|title=Эффект клона|author=Tom Myoller|publisher=National Geographic — Rusiya|datepublished=28 iyul 2011|accessdate=26 sentyabr 2012|dil=en|description=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BThbiN4j?url=http://www.nat-geo.ru/article/243/|archivedate=2012-10-17|url-status=dead}}</ref>. Bu gerçəklikdir ki, əgər Steller inəyi günümüzdə yaşasaydı o dünyanın əhliləşdirilmiş və ev heyvanına çevrilmiş ilk dəniz məməlisi ola bilərdi.

== Dəniz inəyinin qalıqları ==
Dəniz inəklərinin sümükləri olduqca əhatəli şəkildə öyrənilmişdir. Onların sümükləri nadir sayılmır. Səbəb isə hazırda da Komondor adalarında onların sümüklərinə rast gəlinməsi ilə əlaqədardır. Dünyanın bir çox ölkələrinin muzeylərində bu canlının sümüklərimə sərgilənir. Bəzi məlumatlara görə dünyanın 59 muzeyində dəniz inəklərinin qalıqlarına rast gəlinir. Üstəlik bir necə muzeydə hətta onların dərisini belə görmək olar<ref>{{cite web|url=http://www.etiennedefrance.com/?p=TalesofaSeaCow|title=etienne de france|work=etiennedefrance.com|access-date=2016-02-04|archive-date=2021-03-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20210302073926/http://www.etiennedefrance.com/?p=TalesofaSeaCow|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.imdb.com/title/tt2249086/|title=Tales of a Sea Cow (2012)|work=IMDb|access-date=2016-02-04|archive-date=2017-02-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20170211185703/http://www.imdb.com/title/tt2249086/|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.alan-shapiro.com/etienne-de-france-tales-of-a-sea-cow-exhibition-at-parco-arte-vivente-torino-italy/|title=Etienne de France, “Tales of a Sea Cow” — Exhibition at Parco Arte Vivente, Torino, Italy «  Alan N. Shapiro, Senior Lecturer, Art and Design University, Offenbach, Germany|work=alan-shapiro.com|access-date=2016-02-04|archive-date=2017-07-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20170725130129/http://www.alan-shapiro.com/etienne-de-france-tales-of-a-sea-cow-exhibition-at-parco-arte-vivente-torino-italy/|url-status=dead}}</ref><ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=http://docsandfilmfestivals.com/2012/05/02/tales-of-a-sea-cow/ |access-date=2016-02-04 |archive-date=2015-11-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151124233429/http://docsandfilmfestivals.com/2012/05/02/tales-of-a-sea-cow/ |url-status=dead }}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.bycr.it/?page_id=3526&dil=en|title=BYCR -   Etienne de France - RISE|work=bycr.it}}{{Dead link|date=May 2021 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>. Onların dəqiqliklə bərpa olunmuş fiqurları vardır. Bütün skeletin olduğu eksponatlar azlıq təşkil edir<ref name="Skelet">{{cite web|url=http://www.hans-rothauscher.de/steller/museums.htm|title=Database: Steller's Seacow in Museums|author=|publisher=www.hans-rothauscher.de|datepublished=|accessdate=26 сентября 2012|dil=en|description=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BThUOXu9?url=http://www.hans-rothauscher.de/steller/museums.htm|archivedate=2012-10-17|url-status=live}}</ref>:

=== Keçmiş SSRİ ===
[[Fayl:KrowaMorska-Lwow.jpg|thumb|250px|Steller inəyinin skeleti, Benedik Dıbov adına zooloji muzey]]
* [[Moskva Dövlət Universitetinin Zoologiya Muzeyi]] — skelet, 1837-ci ildə toplanmışdır.
* [[Rusiya Elmlər Akademiyasının Zoologiya İnstitutunun Zoologiya Muzeyi]] ([[Sankt Peterburq]]) — yarımçıq skelet, uzunluği 6,87 m, 1855-ci ildə aşkarlanmışdır.
* [[Kiyev Paleontologiya muzeyi]] ([[Kiyev]])— bütöv sklet (1879–1882).
* Milli Elm-Təbiət muzeyi ([[Kiyev]]) — bütöv skelet (1879–1882).
* [[Xabarovsk Diyarşunaslıq muzeyi]] — demək olar ki bütöv bir canlının skeleti, bəzi çatışmayan hissələr digər tapıntılarla əvəzlənmişdir (1897–1898).
* [[Xarkov təbiət muzeyi]] — onurğa sütunu üzrə yerləşən sümüklər (1879–1882, bəzi elementlər 1970-ci ildə əlavə edilmişdir).
* [[Benedik Dıbov adına zooloji muzey]] — bütöv sklet (1879–1882).
* [[Aleut Diyarşunaslıq muzeyi]], [[Nikolskoye]] [[Berinq adası]] — bütöv bala dəniz inəyinin skleti (1986-cı ildə aşkarlanmışdır)<ref name="Muzeylər">{{cite web|url=http://www.museum.ru/C4098|title=Steller inəyinin skleti (Hydrodamalis gigas)|author=|publisher=Rusiya muzeyləri России|datepublished=2001—2010|accessdate=26 sentyabr 2012|dil=|description=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BThRfXhW?url=http://www.museum.ru/C4098|archivedate=2012-10-17|url-status=live}}</ref>.
* [[İrkutsk Vilayət Diyarşünaslıq muzeyi]] — iki yarımcıq skelet, ümumilikdə 50 sümük aşkarlanmışdır (1879)<ref name="İrkutsk">{{cite web|url=http://kultura.irkutsk.ru/ru/museum/kraeved/natural/|title=Отдел природы|author=|publisher=Культурный Иркутск — всё о культурной жизни Иркутска|datepublished=2005—2008|accessdate=26 sentyabr 2012|dil=|description=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BThTDuZy?url=http://kultura.irkutsk.ru/ru/museum/kraeved/natural/|archivedate=2012-10-17|url-status=live}}</ref>.

=== ABŞ ===
* [[Vaşinqton]], [[Milli Təbiət Tarix muzeyi (Vaşinqton)]] — onurğa skeleti. 1883-cü ildə Şteyneqer tərəfindən toplanmışdır.
* [[Berkli Kaliforniya Universiteti]] — demək olar ki, bütöv skelet, bir necə dəniz inəyinin sümükləri əsasında 1904-cü ildə toplanmışdır.
* Müqayisəli Zoologiya muzeyi [[Harvard Universiteti]] nəzdində [[Massaçusets]] ştatında yerləşir — demək olar ki, bütöv skelet (ehtimal ki, Steyneqer tərəfindən toplanılmışdır).
[[Fayl:Hydrodamalis.jpg|thumb|250px|[[Paris Milli Təbiət Tarix muzeyi]]]]

=== Avropa ===
* [[London Təbiət Tarix muzeyi]] — bütöv skelet, iki fərdin sümüklərindən bərpa edilmişdir (1882-ci ildə əldə edilib)
* [[Edinburq muzeyi]] — demək olar ki, bütöv skelet (Mednı adasında rus alimi [[Dmitri Fyodoroviç Sinisin]] tərəfindən aşkarlanmıışdır. 1897-ci ildə [[Böyük Britaniya]]ya gətirilmişdir).
* [[Paris Milli Təbiət Tarix muzeyi|Milli Təbiət Tarix muzeyi]] [[Paris]]də yerləşir — demək olar ki, iki ayrı skeletin onurğa sütunu (1898-ci ildə aşkarlanıb).
* [[Təbiət Tarix muzeyi (Vyana)|Təbiət Tarix muzeyi]] [[Vyana]] — demək olar ki, bütöv skelet (1897-ci il).
* [[İsveç Təbiət Tarixi muzeyi]] ([[Stokholm]]) — yarımcıq skelet (1879-cu ildə [[Adolf Nordenşeld]]in ekspedisiyası zamanı aşkarlanmışdır.
* [[Finlandiya Milli Təbiət Tarix muzeyi]] [[Helsinki Universiteti]] — cavan fərdə mənsub bütöv skelet. Fərd təbii səbəblərdən həlak olmuşdur. Sümüklər 1861-ci ildə [[Rus-Amerikan Kompaniyası]]nın rəhbəri (faktiki [[Rus Amerikası]]nın qubernatoru) [[İvan Vasileviç Furuhelm]] tərəfindən toplanmışdır. Fərdin uzunluğu 5,3 metrdir.

== Steller inəyi incəsənətdə ==
Dəniz inəkləri haqqında bədii ədəbiyyatda ilk qeyd olunma [[Redyard Kiplinq]]in "Ağ dəniz pişiyi" povestində olmuşdur. Ağ dəniz pişiyi əsas qəhrəmandır. Baş qəhrəman [[Berinq dənizi]]nə aid insan ayağı dəyməyən körfəzdə üzərkən steller inəkləri ilə rastlaşır:
{{Sitat|İlk baxışdan nə köpək balığına, morja, balinaya, ağ balinaya, nerpaya, nə də skata bənzərliyi yoxdur. Halqavari bədən quruluşuna malik olub on iki, on üç fut uzunluğa malikdir. Quyruğu daha çox preslənmiş və sürüşkən dəri ilə örtülmüş beli (kənd təsərrüfatı aləti) xatırladır. Dünyada insan təsəvvürünə malik olan ən yarımcıq baş quruluşuna malikdir. Yeməkdən aralandıqdan sonra quyruqları üzərində süzürlər. Bu zaman o sanki restoranda rəsmi görüşdə qonaqları qarşılayan gombul ofisant təəssüratı yaradır<ref name="Kiplinq">{{cite web|url=http://www.modernlib.ru/books/kipling_redyard_dzhozef/beliy_kotik/read/|title=Ağ dəniz pişiyi|author=Redyard Cozef Kiplinq|publisher=Elektrok kitabxana ModernLib.ru|datepublished=|accessdate=27 sentyabr 2012|dil=|description=|archiveurl=https://www.webcitation.org/6BThf3FIy?url=http://www.modernlib.ru/books/kipling_redyard_dzhozef/beliy_kotik/read/|archivedate=2012-10-17|url-status=live}}</ref>.}}

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı |2}}

== Ədəbiyyat ==
* ''Brandt J. F.'' [http://e-heritage.ru/ras/view/publication/general.html?id=46904685 Bemerkungen über die Verbreitung und Vertilgung der Rhytina] (Заметки о распространении и уничтожении стеллеровой коровы) // Mélanges biologiques tirés du Bulletin de l'Académie Impériale des Sciences de St.-Pétersbourg. St.-Ptb, 1863. T. 4. N 3. S. 259–268; То же Bulletin de l'Academie Imperiale des Sciences de St.-Pétersbourg, T. 5, C. 558–564.
* ''Brandt J. F.'' Quelques mots sur l’extermination de la Rhytina // Bull. Acad. sci. St.-Ptb. 1866. Т. 9. N 3. Col. 279–282.
* ''Brandt J. F.'' [http://e-heritage.ru/ras/view/publication/general.html?id=47463555 Einige Worte über die Gestalt des Hirns der Seekühe (Serenia)] (Несколько слов о состоянии мозга у морской коровы) // Mélanges Biologiques tirés du Bulletin de L'Académie Impériale des Sciences de St.-Pétersbourg. — St.-Pétersbourg, 1867. — T. 6, N 3. — C. 364–366. – (Bulletin de L`'Académie Impériale des Sciences de St.-Pétersbourg ; 1867. Т. 12, с. 269–270).
* ''Брандт Ф. Ф.'' [http://e-heritage.ru/ras/view/publication/general.html?id=46566452 Заметки о содержании второго и третьего отделов моих сообщений о морских коровах (Symbolae sirenologicae) и в особенности относительно Капустника Стеллера (Rhytina borealis S. Stelleri)] // Труды Первого съезда русских естествоиспытателей. Т. 2. СПб.: СПб. Унив., 1868. С. 211–215.

== Xarici keçidlər ==
* [http://www.calacademy.org/exhibits/science_under_sail/biodiversity.html Steller inəyinin dəri nümunələrinin şəkilləri] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20130205082302/http://www.calacademy.org/exhibits/science_under_sail/biodiversity.html |date=2013-02-05 }}
* [http://animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/information/Hydrodamalis_gigas.html Animal Diversity Web]
* [http://www.amiq.org/galleries/seacow/seacow.html Steller's sea cow information from the AMIQ Institute]
* [http://www.hans-rothauscher.de/steller/steller_d.htm Hans Rothauscher's Die Stellersche Seekuh site (in German & English)]
* [http://devon.freepgs.com/2006/09/extinctions-in-recent-history.php Illustration of a sea cow skeleton and an extract from Steller's description] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20130813105112/http://devon.freepgs.com/2006/09/extinctions-in-recent-history.php |date=2013-08-13 }}

== Həmçinin bax ==
{{Taksonbar}}

[[Kateqoriya:Sirenlər]]
[[Kateqoriya:Nəsli kəsilmiş dəniz məməliləri]]
[[Kateqoriya:İnsanların şərəfinə adlandırılmış heyvanlar]]