Ekstrasensor qavrayış
Ekstrasensor qavrayış, ekstrasensorika (lat. extra "yuxarıda, kənarda" + sensus "hiss") — mövcudluğu sübut olunmamış qavrayışın və ya insan qabiliyyətlərinin bir çox paranormal formaları üçün istifadə edilən qeyri-elmi termin . Belə qavrayış və qabiliyyət formalarının mövcudluğunun heç bir elmi sübutu yoxdur, ABŞ-ın Milli Elm Fondu ekstrasensor qavrayışı amerikalılar arasında ən çox yayılmış yalançı elmlərdən, yanlış təsəvvürlərdən biri kimi təsnif edir[1].
Bəzi hallarda subyektlərin patologiyaları və ya sinestetik vəziyyətləri nəticəsində yaranan qavrayış hadisələri onlar tərəfindən “ekstrasensor qabiliyyətlər” kimi şərh olunur (məsələn, insanın aurasını sinesteziya ilə görmək[2]).
Təsnifatı[redaktə | mənbəni redaktə et]
Paraelmlərdə ekstrasensor qavrayışın təzahürlərinə telepatiya, öncəgörmə və proskopiya, dərinin optik qavrayışı, “biointroskopiya” aiddir, lakin çox vaxt bu cür təzahürlərə cisimlərə, orqanizmlərə və ya fiziki hadisələrə qeyri-maddi fiziki təsirin bir növ üsulları da daxildir - telekinez və ya psixokinez, ekstrasensor şəfa və s.
Rayn və Soul telepatiyanı duyğu kanallarının vasitəçiliyi olmadan məlumatın beyindən beyinə ötürülməsi kimi başa düşdülər. Kriptesteziya - hər hansı bir şəkildə gizlədilmiş və məsafədə yerləşən maddi obyektlər haqqında məlumatların, həmçinin hisslərin vasitəçiliyi olmadan beyin tərəfindən qəbul edilməsidir. Onlar psixokinezi yenə maddi effektsiz, sırf zehni səydən istifadə edərək maddi obyektlərlə fəza manipulyasiyaları adlandırdılar. Görmə qabiliyyəti ilə onlar məlum faktlara əsaslanaraq nəticə çıxarmadan maddi hadisələrin gələcək vəziyyətlərini qabaqcadan görmək qabiliyyətini başa düşürdülər.
Ekstrasensor qavrayışın öyrənilməsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Bir sıra alimlər özünü ekstrasensor qabiliyyətlərə malik olduğunu bəyan edən insanları öyrənməyə çalışıblar. Xüsusilə, bir çox təcrübələr iki alim - Rayn və Soul tərəfindən aparılmışdır. Bununla belə, onların araşdırmaları Bununla belə, onların araşdırmaları “Ehtimal və Elmi Nəticə” (ing. Probability and Scientific Inference ) kitabında geniş şəkildə tənqid edilib.
Ekstrasensor qabiliyyətlərlə bağlı təcrübələrin əksəriyyəti qeyri-elmi yanaşma ilə xarakterizə olunur (metodoloji yanlışlıq və təkrarolunmazlıq), yəni o, elmi eksperimentin etibarlılığı tələblərinə cavab vermir. Spenser-Braun statistik məlumatların yanlış müsbət şərhini tənqid edir: məsələn, Zener kartları ilə aparılan təcrübələrdə (sonuncular psixokinezi öyrənmək üçün istifadə olunur) uzun bir sıra testlər təsadüfi olmayan və təbii görünən nəticələr ardıcıllığı yarada bilər, lakin əslində onlar həqiqi təsadüfiliyin təzahürüdür, ona görə də bu sıralar təkrar olunmazdır[3] . Ekstrasensor qavrayışa inananlar təkrarolunmazlığı müəyyən ekstrasensor qavrayışın xüsusiyyətləri ilə izah edir, naməlum "əlverişsiz" daxili və ya xarici şərtlərin görünüşü ilə əlaqədar qeyri-sabitliyini elan edir və ya təcrübə iştirakçılarının əldə edilməsi çətin və asanlıqla pozulan xüsusi psixi vəziyyətlərini tələb edir, yəni: onlar nəticələrin operatorun şəxsiyyətindən asılılığını və instrumental vasitələrlə təkrarolunmazlıq effektini bəyan edən ezoterik təcrübələr olaraq qalırlar.
Oxşar vəziyyət elmi yanaşmadan uzaq olan insanlar tərəfindən mövcud hadisələrin nəzəri əsaslandırılmasına aiddir: əksər hallarda ekstrasensor qavrayış qeyri-maddi mexanizmlərlə izah olunur, yəni agentlər (məsələn, burulma və ya mikrolepton sahələri və s.) yalnız maddi obyektlərlə məşğul olan elm sahəsindən kənarda olanlara aiddir. Ekstremal hal, elmi deyil, okkult sferada olan izahatlardır, məsələn, bioloji və ya fiziki obyektlərin müəyyən bir oreol ( aura ) görünməsi və s. və s.
Ekstrasenslər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ekstrasenslər sözün dar mənasında ekstrasensor qabiliyyətlərə malik olduğu iddia edilən insanlardır. Ancaq belə insanların mövcudluğu ilə bağlı təsdiqlənmiş hallar olmadığından, bu söz adətən psixi qabiliyyətlərə sahib olduğunu iddia edən insanları təsvir etmək üçün istifadə olunur.
Hazırda ekstrasenslər şou-biznes adamları kimi təsnif edilir [4], onların qazancı da buraya daxildir, lakin ekstrasenslər bunlarla məhdudlaşmır: sirkdəki çıxışlar (məsələn: Volf Messinq), televiziya proqramları (məsələn: Rusiyada yayımlanan Ekstrasenslərin döyüşü), lakin əsasən əhaliyə müxtəlif “xidmətlər” göstərən (“zərərin aradan qaldırılması”, “tilsimləmək” və s.) [4]. Rusiyada bu cür fəaliyyətləri həyata keçirmək üçün tibbi təhsilin mövcudluğunu təsdiq edən lisenziya almaq kifayətdir (bəzi kurslar kifayətdir). Yalnız insan sağlamlığına və ya həyatına zərər vurulduqda ekstrasenslər cinayət və ya inzibati məsuliyyətə cəlb edilirlər [4].
Qeyd edək ki, vaxtaşırı olaraq dünyada fəaliyyətlərini ekstrasenslərin ifşasına həsr edən təşkilatlar yaranır. Məsələn, məşhur illüziyaçı Ceyms Rendi ciddi nəzarət edilən eksperimental şəraitdə psixi qabiliyyət nümayiş etdirən hər kəsə bir milyon ABŞ dolları təklif edərək, öz adına Təhsil Fondu təsis etmişdir[5] . Uzun illər müraciətlərə və hər ay bir neçə onlarla cəhdə baxmayaraq, hələ də heç kim bir milyonu qazana bilməyib. Rusiyada isə Harri Hudini adına mükafatı ekstrasensor qabiliyyətlərin oxşar sınağı üçün yaradılmışdır .
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ National Science Board. "Chapter 7: Science and Technology: Public Attitudes and Understanding". Science and Engineering Indicators 2006. National Science Foundation. 2006. "Belief in Pseudoscience" (see also Footnote 29). 2011-08-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-03.
- ↑ Milán, E.G.; O. Iborra, M. Hochel, M.A. Rodríguez Artacho, L.C. Delgado-Pastor, E. Salazar, A. González-Hernández. Auras in mysticism and synaesthesia: A comparison // Consciousness and Cognition . 21 (journal) (ingilis). № 1. 2012. doi:10.1016/j.concog.2011.11.010. ISSN 1053-8100. İstifadə tarixi: 2013-01-10.
- ↑ Станислав Лем. «Сумма технологии». [www.lib.ru/LEM/summa/summgl8l.htm Глава восьмая. «Пасквиль на эволюцию». (l) «Экстрасенсорные явления»]
- ↑ 1 2 3 Разоблачение колдунов, магов и экстрасенсов Arxivləşdirilib 2013-12-04 at the Wayback Machine // Биоэнергетика, магия. Наука, история исследования. Личный сайт некоего Андрея Arxivləşdirilib 2013-03-09 at the Wayback Machine.
- ↑ Геннадий Матвеев. Разрушитель химер Arxivləşdirilib 2018-06-18 at the Wayback Machine // Газета «На грани невозможного» Arxivləşdirilib 2018-06-18 at the Wayback Machine, № 25 (304) Arxivləşdirilib 2017-10-01 at the Wayback Machine, 2002