Estetik mədəniyyət

Estetik mədəniyyət — konkret mәdәni-tarixi şәraitdә cәmiyyәtin, yaxud ayrıca fәrdin potensial estetik tәcrübәsinin reallaşdırılması vә mәrkәzlәşdirilmәsi ilә bağlı fenomenlәr, institutlar, davranışlar, mәtnlәr vә s. mәcmusu. Estetik mədəniyyətin spesifikası vә funksiyası subyektin dünyaya münasibәtinin azad özünüifadәsi ilә bağlıdır. Estetik mədəniyyət insanın hәr bir predmet üçün onun öz növünün ölçüsünü tapmaq vә tәtbiq etmәk, belәliklә dә, әşyanın ümumәn bütün dünyaya nәzәrәn spesifik dәyәrini aşkara çıxarmaq qabiliyyәtindә tәzahür edir .

Haqqında

Cəmiyyətin estetik mədəniyyətinə həm estetik şüurun (estetik biliklərin, estetik hisslərin, estetik zövqlərin, estetik idealların) məzmunu və inkişaf səviyyəsi, həm də insanların estetik yaradıcılığının xarakteri, istiqaməti və yayılma dərəcəsi daxildir. Eyni zamanda, estetik mədəniyyətdə estetik sərvətlərin insan tərəfindən mənimsənilmə formalarının rəngarəngliyi, bu sərvətlərdən insanın inkişafı, onun mənəviyyatının zənginləşməsinə görə humanist məqsədlərlə istifadə edilməsi də öz əksini tapır .

Estetik alim Osman Əfəndi estetik mədəniyyətdə estetik idrakın əsas yer tutduğunu göstərərək yazır ki, elmi idrak kimi, estetik idrak da sonsuz aləmin zənginliklərini daha geniş mənimsəmək və ona daha dərindən münasibət bəsləmək meyarlarının örnək yoludur. Şüurlu həyatda sistemli biliklər zənginliyini yaradan və onu yeni səviyyələrə yüksəldən elmi idrakın nəzəri cəhətlərinə çox ciddi diqqət yetirilməsi təbii-zəruri amil sayıldığı kimi, ali inkişaf səviyyəsinə qovuşmuş estetik idrakın nəzəri cəhətdən öyrənilməsi işi də bu mənada qiymətləndirilməyə layiqdir. Çünki bu təbii-zəruri amilləri doğuran idrak formalarının hər biri əbədi olaraq insanlığa, onun təsdiqinə xidmət edir .

Estetik mədəniyyət estetik düşüncələrin məhsuludur. Estetik düşüncə təkcə maddi baza əsasında yox, həm də icma kollektivlərinin mənəvi həyatı əsasında yaranır. Bir sözlə, estetik düşüncə bu və ya digər formasiyada ictimai həyatın ən yüksək mənəvi forması kimi çıxış edir və həm də bu həyatın məzmununu bütövlüyü ilə ifadə edilir. Məhz buna görə də estetik mədəniyyətdə ictimai, siyasi, əxlaqi və dini görüşlər, təbiətin dərki, ətraf mühitə münasibət kimi çoxcəhətli mənəvi keyfiyyətlər birləşir. Deməli, estetik mədəniyyət insan və dünya, insan və insan və nəhayət insan və cəmiyyət arasındakı köklü münasibətləri birləşdirən mənəvi inkişafın zərurətindən doğan ictimai şüur formasıdır .

Kulturoloji aspektləri

• Estetik mədəniyyətin kulturoloji aspektlәri mәdәniyyәtә verilәn müxtәlif tәriflәrdә әks olunur:

• Tәsviri (burada mәdәniyyәtin tәzahürü vә ayrı-ayrı elementlәri – adәtlәr, etiqadlar, fәaliyyәt növlәri sadәcә olaraq sadalanır);

• Antropoloji [mәdәniyyәt tәbiәtә qarşı duran (“ikinci tәbiәt”) insan fәaliyyәtinin mәhsulları, şeylәr dünyasıdır];

• Dәyәr (mәdәniyyәti maddi vә mәnәvi dәyәrlәrin mәcmusu kimi şәrh edir);

• Normativ (mәdәniyyәtin mәzmunu insan hәyatını nizamlayan norma vә qaydaların mәcmusudur);

• Adaptiv (mәdәniyyәti insanlara xas tәlәbatın ödәnilmәsi üsulu kimi şәrh edir); tarixi (mәdәniyyәt cәmiyyәt tarixinin mәhsuludur vә insanın әldә etdiyi tәcrübәsinin nәsildәn-nәslә ötürülmәsi yolu ilә inkişaf edir) .

Əsas funksional struktur elementləri

Tədqiqatçılar estetik mədəniyyətin aşağıdakı əsas funksional struktur elementlərini göstərirlər:

1. Estetik münasibət;
2. Bədii sərvətlər;
3. Ziyalılar;
4. Kommunikasiya vasitələri;
5. Hüquqi dövlətin və vətəndaş cəmiyyətinin diqqət mərkəzində olan estetik mədəniyyəti və estetik tərbiyəni bölüşdürən və yenidən istehsal edən mexanizmlər və təsisatlar .

Estetik mədəniyyətin müstəqil funksional elementlərindən biri kimi bədii özfəaliyyəti də qeyd edirlər. O, xalq yaradıcılığı növüdür. Buraya teatr, musiqi, xoreoqrafiya, təsviri və tətbiqi sənət sahəsində geniş xalq kütlələrinin yaradıcılıq fəaliyyəti daxildir. Bədii özfəaliyyət kollektivlərinin professional səviyyəsinin yüksəlməsi nəticəsində həvəskar ifaçıların xalq teatrları, opera və balet studiyaları, xor kapellası və simfonik orkestrləri yaranır. Daha istedadlı özfəaliyyət iştirakçıları xüsusi təhsil almaqla professional kollektivlərdə peşəkar sənətkar zirvəsinə qalxırlar. Azərbaycanda bədii özfəaliyyətin inkişafında Üzeyir Hacıbəyovun, Hüseynqulu Sarabskinin, Bülbülün, Adil İsgəndərovun və başqalarının böyük xidmətləri xüsusi qeyd olunur .

Bütövlükdə, estetik mədəniyyət dedikdə, cəmiyyətin mədəniyyətinin estetik fəaliyyət vasitəsilə əlaqələndirilən estetik münasibətləri və sərvətlər sistemini əhatə edən hissəsi nəzərdə tutulur. Estetik fəaliyyət isə maddi- mənəvi xarakterə malik olur. Onun predmeti gerçəkliyin bilavasitə dərk və ya təsəvvür edilə bilən hər hansı bir obyekti, məsələn, estetik informasiya daxil edilmiş bədii dəyərlər və ya bədii əsərlər, utilitar təyinatlı məhsulların estetik dəyəri ilə müşayiət edilən məqsədyönlü fəaliyyət məhsulları, insan əli ilə dəyişdirildiyi üçün təbii halından çıxmış və estetik mədəniyyət kontekstinə daxil edilmiş təbiət hadisələri ola bilər. Estetik cəhətdən neytral olan, dəyəri fəaliyyət prosesində aktuallaşdırılan, yaxud təsbit edilən halların da estetik fəaliyyətin predmeti olması tamamilə ağlabatandır. Estetik fəaliyyətin xüsusi maraq sahəsi həmişə insan aləmi olmuş, indi də insan aləmidir. İctimai- tarixi proses, adamların ictimai həyatı, onların sosial davranışı və mənəvi aləmi birbaşa estetik fəaliyyətə aid edilir. Dünya mədəniyyəti və incəsənəti göstərir ki, elə bir təbiət və ya sosial gerçəklik halı yoxdur ki, o, öz təbiəti etibarı ilə estetik fəaliyyətin predmeti kimi çıxış etməsin .

Həmçinin bax

• Mədəniyyət
• Estetika

Ədəbiyyat

• Пирадов А. Эстетическая культура личности. 1978. səh. 36 стр.