Hekşer-Ulin nəzəriyyəsi
Hekşer-Ulin nəzəriyyəsi (faktorların korrelyasiya nəzəriyyəsi) — bir ölkənin nisbətən bol istehsal faktorundan intensiv istifadə etdiyi malları ixrac etdiyi və istehsal amillərinin nisbətən çatışmazlığı olan malları idxal etdiyi bəyanat. Nəzəriyyə onun yaradıcıları Eli Hekşer və Bertil Ulin adını daşıyır və beynəlxalq ticarətin ümumi Hekşer-Ulin-Samuelson modelinin bir hissəsidir.
Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Professor E.Hekşerin 1919-cu ildə yazdığı “Xarici ticarətin gəlirlərin bölüşdürülməsinə təsiri”[1] və onun keçmiş tələbəsi B.Ulinin 1933-cü ildə yazdığı “Regionlararası və beynəlxalq ticarət” adlı sonrakı əsəri, 1924-cü ildə doktorluq dissertasiyasının tərcüməsi formalaşdırılmışdır. Hekşer-Ulin modelinin və xüsusilə Hekşer-Ulin nəzəriyyəsinin əsası[2]. Hekşer-Ulin nəzəriyyəsi 1815-ci ildə Robert Torrens və 1817-ci ildə David Rikardo tərəfindən irəli sürülmüş klassik beynəlxalq ticarət nəzəriyyəsini əvəz etdi, müqayisəli məsrəflərdəki fərqləri məhsuldarlığa təsir edən təbii fərqlərə deyil, istehsal amillərinin təklifindəki klassik nəzəriyyə kimi fərqlərə aid etdi.
Fərziyyələr[redaktə | mənbəni redaktə et]
Nəzəriyyənin mövcudluğu üçün şərtlər[2]:
İstehsal funksiyalarının miqyasına görə sabit gəlirləri var, istehsal amillərinin nisbi istifadəsində fərqlənən regionlar üçün eynidir. istehsal amillərinin ümumi təklifi sabitdir, onlar homojendir, mütləq hərəkətlidir və regionlar arasında hərəkət etmir. təhriflər yoxdur (qeyri-kamil rəqabət, həmkarlar ittifaqlarının hərəkətləri, vergilər və s.), istehsal amillərindən tam istifadə olunur istehlak üstünlükləri regionlar üzrə tamamilə homojen və eynidir.
Tərifi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Bertil Ulinin işinə görə, əhəmiyyətli miqdarda izafi istehsal amilləri və onların istehsalı üçün az miqdarda qıt faktorlar tələb edən mallar tərs nisbətdə amillərdən istifadə etməklə istehsal olunan malların müqabilində ixrac olunur. Beləliklə, izafi faktorlar xaricə çıxarılır, qıt istehsal amilləri isə idxal olunur[3].
Tənqidi[redaktə | mənbəni redaktə et]
İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı Vasili Leontyev Hekşer-Ulin nəzəriyyəsinin nəticələrini sınaqdan keçirərək, 1953-cü ildə [4][5] Leontyev paradoksunu müəyyən etdi, ABŞ-ın 1947-ci il üçün xarici ticarətini təhlil edərək, ABŞ ticarət balansında əmək tutumlu malların payının , yəni kapitalın artıq olduğu ABŞ-da əmək tutumlu mallar nisbətən kapital tutumlu mallar əvəzinə başqa ölkələrə satılırdı yüksək olduğunu aşkar etdi. Leontyev paradoksa bir həll təklif etdi ki, düzgün araşdırma iki faktorlu deyil, çoxfaktorlu xarici ticarət modelini tələb edir. Həm də ki, ABŞ-ın idxal etdiyi malların əmək intensivliyi kifayət qədər yüksəkdir, lakin malların maya dəyərində əməyin qiyməti ABŞ ixracından xeyli aşağıdır. ABŞ-da əməyin kapital intensivliyi əhəmiyyətlidir, yüksək əmək məhsuldarlığı ilə birlikdə bu, ixrac tədarüklərində işçi qüvvəsinin qiymətinə əhəmiyyətli təsir göstərir[5].
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Хекшер Э. Ф. Влияние внешней торговли на распределение дохода (PDF) (Вехи экономической мысли. Т. 6. Международная экономика). М.: ТЕИС. Под ред. А. П. Киреева. 2006. 154–173. ISBN 5-7598-0439-1. "Архивированная копия" (PDF). 2017-03-29 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-02-05.
- ↑ 1 2 Лимонов Л. Э. Региональная экономика и пространственное развитие. 1. М.: Юрайт. 2015. 221–232. ISBN 978-5-9916-4444-0.
- ↑ Леонтьев В. В. Внутреннее производство и внешняя торговля: новое исследование позиций американского капитала (PDF) (Вехи экономической мысли. Т. 6. Международная экономика). М.: ТЕИС. Под ред. А. П. Киреева. 2006. 220–230. ISBN 5-7598-0439-1. "Архивированная копия" (PDF). 2011-02-20 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-02-05.
- ↑ Улин Б. Межрегиональная и международная торговля. М.: Дело. 2004. 91. ISBN 5-7749-0368-0.
- ↑ 1 2 Линдерт П. Экономика мирохозяйственных связей. М.: Прогресс. 1992. 34, 77–78.