Hoşap qalası
.jpg)
Hoşap qalası — orta əsrlərə aid olub Vana təxminən 50–60 km arası məsafədə Van-Başqala yolu üzərindədir. Sıldırım bir yamac üzərində yerləşir. Türkiyə-İran arasındakı yol üzərindən olmasından dolayı qədimdən strateji əhəmiyyəti vardı. Qala eyni adı daşıyan Hoşap suyunun sıldırım qayalıqları üzərində yüksəlir. Məna olaraq yaxşı və ya şirin suya əvəz olur. Rəsmi adı isə Gözəlsudur. İndiyə qədər qalan bir çox tikililər regionda Mahmudi Süleyman adlandırılan şəxs tərəfindən 1643-cü ildə tikdirilmişdir[1]. Əfsanəyə görə, bu müdhiş quruluşu tikən memarın əlləri, digər bir dənə daha beləsini tikər deyə kəsilirdi.
Qalanın qərbə baxan girişi və özünəməxsus qapısı pozulmadan günümüzə çatmışdır. Qapının üzərində tikintisi ilə bağlı Fars dilində kitabə və aslan şəkilləri yerləşir. Qala daxilindəki köhnə hamam, məscid, mədrəsə, ovu, zindan və otaqlarda keçmişin izlərini görmək mümkündür.
Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Hoşapın məlum olan tarixi Urartulara qədər gedir. Bu dövrdə Hoşap qalasının cənub- şərqə açılan Tuşba-Kelişin ordu yolu ilə, Van-Kotur şərq yolunun kəsişdiyi qovşaq nöqtəsində hərbi bir müəssisə olaraq qurulduğu qəbul edilir[2].
Urartulardan sonra Van və ətrafı ilə birlikdə Hoşap, Fars, İsgəndər, Selevkos, Roma və Bizans hakimiyyətində qalmışdır. Orta əsrlərdə Vaspurakan Krallığı şəhərləri arasında yer almış, XI əsrdən başlayaraq Türklərin hakimiyyətinə girmişdir.
Səlcuqlularla başlayan Türk hakimiyyəti, Elxanilər dövründə davam etmiş və bu dövrdə Vilayəti-Ermen olaraq adlandırılan Van əyalətinin bir şəhəridir. Daha sonra Qaraqoyunlular hökmdarı Qara Yusif tərəfindən Mahmudilər olaraq adlandırılan kürd tayfası Hoşapa yerləşdirilmişdir. Burada Mahmudilər öz adlarıyla anılan bir bəylik qurmuşlar. Osmanlı dövründə, Osmanlı-Səfəvi mübarizələrində Osmanlılardan tərəfdən hərəkət edib, uğur göstərmələri nəticəsində onlara bir sıra imtiyazlar verilmişdir. Hoşapda dövrümüzə qədər salamat qalmış qalada yaşayan bu bəylər varlıqlarını 1839-cu il Tənzimat fərmanının elanına qədər davam etdirmişlər.
Əslində qalanın 1643-cü ildə əvvəl mövcud olduğunu Matrakçı Nasuhun 1548-1549-cu illərdə Qanuni Sultan Süleymanın 11-ci İran yürüşündən qayıdarkən marşrut üzərində Kalei Mahmudi olaraq adından söhbət etməsi göstərməkdədir[3]. Övliya Çələbi də Səyahətnamə əsərində 1650-ci ildə uğradığı Hoşap qalasından bəhs edir. Qalanın mövqeyini anlatdıqdan sonra iç qalanın giriş qapı qanadları üçün Osmanlı ölkəsində qala qapıları həmişə ağac üzərinə dəmir örtülü qapı ki, od olsan, ağac yanar, dəmirlər tökülər. Amma bu Hoşap qala qapısının hər qanadı üç yüz yığın-yığın Naxçıvan dəmirindəndir. Heç ağac hissəsi yoxdur deyir.
Qalanın quruluşu[redaktə | mənbəni redaktə et]
İç-içə üç sıra divarla çevrilmiş yerləşən qalada iki məscid, üç hamam, bulaqlar və yeraltı zindanlar var. İçkqala qapısının üzərindəki gerbin yanlarında zəncirlə bağlı iki aslan motivi yer alır. Qalanın altındakı Hoşap çayı üzərində Zeyne Bəyin tikdirdiyi tarixi körpü yerləşir[4]. Kənar qala divarları ərazinin quruluşuna görə formalaşmış; Şərq, şimal və qərbdən dolanan qala divarlarla əhatə olunmuşdur. Şərq qala divarları qismən, qərb isə böyük ölçüdə dağıdılmış vəziyyətdədir. Qala divarları dəstəkləyən bürclərdən bəziləri günümüzə gəlib, həmçinin şərq və qərb qapıları tamamilə dağıdılmışdır. Xarici qalanın şimal şərqində bir müşahidə qülləsi yerləşir. Hal-hazırda içərisində bir məscid qalığı və kənd evləri mövcuddur.
İçqala cənubdan sıldırım, şimaldan maili bir kütlə üzərində qurulub. Şimal şərq və qərbdə qala bədən divarları, bürc və qüllələrlə təhkim edilmiş, şimali şərqə ikinci bir tahkimat keçirilmişdir.
Qalaya şimal tərəfdə ortaya yaxın bir yerdə yerləşən giriş bürcünə açılmış bir qapı vasitəsilə girilir. Tac qapı şəklində düzlen-miş bürcün qərb cəbhəsində kitabə, köp pəncərə və aslan şəkilləri müəyyən bir hərəkətlilk təmin edir. Həmçinin orijinal dəmir qapı qanadları hələ də öz funksiyasını davam etdirir.
Daxili quruluşu[redaktə | mənbəni redaktə et]
Qalanın içində Mahmudu sarayı adlandırılan kompleks tikililər yerləşir. Bunlar qalanın cənub tərəfində sıralanmaqdadır. Ən yüksək və şərq hissəsində naviqasiya köşkü, bunun dərhal qərbində hərəmxana və qərb ucunda da cümə mərasimi yerləşir.
XIX əsrin ortalarında tərk edilmiş olan qala, içərisindəki quruluşları günümüzə böyük ölçüdə sağlam olaraq gəlmişdir. Bu səbəbdən bölgənin diqqət çəkən simvol abidələrindən biridir[5].
Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Verity Campbell- Turkey - 2007 - 724 sayfalar, sayfa 643, İSBN 1741045568
- ↑ "Kale aynı adı taşıyan Hoşap Suyu'nun sarp kayalıkları üzerinde yükselmektedir". 2016-12-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-03-04.
- ↑ [1][ölü keçid]
- ↑ [2] Arxivləşdirilib 2007-10-26 at the Wayback Machine Hoşap kalesi
- ↑ [3] Arxivləşdirilib 2007-08-13 at the Wayback Machine Van Belediyesi