Hələb şamı

Hələb şamı
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Ali bitkilər Klad: Çoxsporlu bitkilər Klad: Borulu bitkilər Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çılpaqtoxumlular Şöbə: İynəyarpaqlılar Sinif: İynəyarpaqlılar Yarımsinif: İynəyarpaqlılar Dəstə: İynəyarpaqlılar Fəsilə: Şamkimilər Yarımfəsilə: Pinoideae Cins: Şam ???: Hələb şamı
Beynəlxalq elmi adı
Pinus halepensis Mill., 1768
Şəkil axtarışı ITIS   506601 NCBI   71633 EOL   1033600

Pinus halepensis

Pinus halepensis (lat. Pinus halepensis) — şamkimilər fəsiləsinin şam ağacı cinsinə aid bitki növü.

Yayılması

Aralıq dənizi ölkələri, İspaniya, Fransa, Almaniya, o cümlədən Şimali Afrika, Suriya, Fələstində yabanı halda bitir. Hündürlüyü 25 m-ə, diametri 50 sm-ə çatan, düz və ya əyrigövdəli ağacdır. Cavan ağacların çətiri sıx, oval-konusvarı və ya piramidaldır. Budaqları uzun elastik, iynəyarpaqlarla örtülmüşdür, zoğları nazikdir, tumurcuqların uzunluğu 5–10 mm-ə çatır. İynəyarpaqları cüt-cüt yerləşir, yumşaq və nazikdir, cavan iynəyarpaqlar açıq-yaşıl, yaşlı iynəyarpaqlar isə tünd yaşıl olub, kənarları hamar, ucları sivriləşmişdir. Yarpaq qını 5–8 mm uzunluqdadır. Qozaları meyvə saplaqlarından asılı halda yerləşir. 2-6 ədədi bir yerdə və ya tək-təkdir. Cavan qozaları uzunsov-konusşəkilli və ya yumurtavarı, kürəvi formalıdır, yetişmiş qozaları isə sallaqdır. Bu qozalar qonurumtul-qəhvəyi və ya qırmızı-qonur rəngdə olub, uzunluğu 7-10 sm, eni 3-5 sm-dir. Yetişmiş qozaların qalxancıqları iridir, ön hissəsi enli-dəyirmi, yastı və ya azca qabarıqdır, ortasında ellipsşəkilli və azca irəli çıxmış iri, boz göbəyi var, köndələn tili sivridir, boylama tili az nəzərə çarpır. Qozalar aprel-may aylarında əmələ gəlir, üçüncü ilin yayında yetişir. Toxumları açıq-boz rəngdə, 5–7 mm uzunluqda, 4–5 mm enində, yumurtavarı, qeyri-müntəzəm romb və ya üçbucaq şəkilli, bir qədər yastılaşmışdır. Qanadı pərdəyəoxşar, açıq qonur rəngli, 2-3 sm uzunluqda və 6–9 mm enindədir. Quraqlığa, istiyə, şaxtaya davamlı, işıqsevən və torpağa qarşı tələbkar olmayan ağacdır. Külək vasitəsilə tozlanır. Toxumla çoxalır. Hələb şamı sıra, qrup və tək əkinlərdə istifadə edilir. Hələb şamının qabığında 15 % tannin maddəsi vardır. Azərbaycanda mədəni şəraitdə Abşeron, Kürdəmir, Yevlax, Ucar, Sabirabad, Beyləqan, Şirvan, Biləsuvar, Lənkəran və s. yerlərdə rast gəlinir.

Məlumat mənbələri:

Деревья и кустарники СССР. т.3.1954; Флора Азербайджана. т.5. 1954; Azərbaycanın ağac və kolları. III cild. 1970; Azərbaycanın “Qırmızı” və “Yaşıl Кitabları”na tövsiyə olunan bitki və bitki formasiyaları. 1996; Azərbaycan florasının konspekti. I-III cildlər. 2005; 2006; 2008.

İstinadlar

1. “Azərbaycan dendraflorasi” I cild, Baki, “Elm”, 2011, 312 səh.

İstinadlar

• Tofiq Məmmədov, Elşad Qurbanov, Tariyel Talıbov.