Məzmuna keç

Kamilo Xose Sela

Vikipediya, azad ensiklopediya
Kamilo Xose Sela
isp. Camilo José Cela
Doğum tarixi 11 may 1916(1916-05-11)[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 17 yanvar 2002(2002-01-17)[1][2][…] (85 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi ürək-damar xəstəliyi[d]
Fəaliyyəti yazıçı, şair, romançı, siyasətçi, jurnalist, esseist, universitet müəllimi[d], kino aktyoru
Fəaliyyət illəri 1942-ci ildən
Əsərlərinin dili ispan dili
Janr poeziya
Üzvlüyü
  • İspan dili Krallıq Akademiyası[d] (19572002)[3]
Mükafatları "III Karlos" ordeninin böyük xaçı "Katolik İzabella" ordeninin böyük xaçı Grand Cross of the Military Order of Saint James of the Sword Peru günəşi ordeni böyük xaçı
Servantes mükafatı Princess of Asturias Literary Prize
Saint George's Cross Castelao Medal Grand Cross of the Aeronautical Merit (Spain) - White Decoration
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Kamilo Xose Sela (isp. Camilo José Cela; 11 may 1916[1][2][…], İria Flavia[d], Qalisiya[4]17 yanvar 2002[1][2][…], Madrid) — ispan yazıçı və publisist, Ədəbiyyat üzrə Nobel Mükafatı laureatı (1989), İspaniya Kral Elmlər Akademiyasının üzvü (1957), Migel de Servantes mükafatı laureatı (1995). O, bir çox əsərlərini “1898-ci il nəsli”nin nümayəndələrinə həsr etmişdir.

Yazıçı və dramaturq Kamil Xose Selo XX əsrdə ispan ədəbiyyatı və ədəbi dilin inkişafında böyük rolu olan sənətkarlardan biridir. O, İspaniyanın La Korunya əyalətindəki kiçik Padron şəhərində doğulmuşdu. Atası qalisiyalı ispan, anası isə ingilis idi. Ali təhsilini Madrid universitetinin hüquq fakültəsində alsa da, bu sahədə heç vaxt çalışmamışdı.

Sela Migel de Unamuno və Pio Baroxanı müəllimləri adlandırdı və üslubunun ardıcıllığını eyni sevimli kitabları: Migel de Servantes, La vida de Lazarillo de Tormes və 19-cu əsrin böyük rus romançıları (F. M. Dostoyevski, L. N. Tolstoy) və İspan yazıçıları və şairləri ("Unamuno", 1989-cu il 8-ci əsrin 1980-ci illəri) şairlərini təkrar oxumaqla əlaqələndirdi. İspan ədəbiyyatının klassiki Servantes, habelə böyük rus yazıçıları Lev Tolstoy və Dostoyevski həyatının müxtəlif çağlarında onun şəxsiyyət və yaradıcılıqlarına dönə-dönə müraciət etdiyi sənətkarlar olmuşdular. O, iki dəfə ağır xəstələndi və buna görə də uzun müddət öz evində tək qalmağa məcbur oldu. Bu müddət ərzində o, "Klassiklərin yetmiş cildi"ni (Rivandeneyranın məşhur "İspan klassikləri"nin 70 cildlik nəşrinə istinad edir) və "1898-ci il nəsli"nin bütün kitablarını yenidən oxudu. Bir çox cəhətdən Selanın ideyaları və jurnalistikası “1898-ci il nəsli”nin fikirləri ilə səsləşir. Selanın Avila və Seqoviyaya - Yuxarı Kastiliyaya ekspedisiyasından sonra nəşr etdiyi "Yəhudilər, Ərəblər və Xristianlar" kitabında o, "1898-ci il nəsli"nin tarixçi və yazıçılarının söylədiklərinin çoxunu təsdiqləyə bildi.

Kamilo Xose Selanın işində bir neçə mühüm mərhələni ayırd etmək olar. Yazıçının ən məşhur əsərlərinin yarandığı birinci mərhələni şərti olaraq “İspaniyada Franko rejimi dövründə Selanın işi” adlandırmaq olar.1939-cu ildə İspaniyada Franko diktaturasının qurulması ilə mədəni inkşaf dayandı.Əksər yazıçıları, filosofları və mədəniyyət xadimlərini mühacirət etdilər. İspanlar üçün seçim anı sayılan 1937-ci ildə Kamilo Xose diktator Frankonun tərəfində respublikaçılara qarşı döyüşlərdə iştirak etmişdi. Yaralandığı üçün ordudan tərxis olunmuş, bir sıra inzibati işlərdə çalışmışdı. Onların sırasına yazıçının senzorluq fəaliyyəti də daxil idi. Sonralar azad sözün qızğın tərəfdarı kimi tanınan Kamilo Xose bu fəaliyyətinə görə dəfələrlə sərt tənqidlərlə üzləşməli olmuşdu. Maraqlıdır ki, Kamilo Xose Franko tərəfdarı kimi tanınsa da, bu yazıçıya Franko rejiminin ispan insanını necə zavallı, həqir, ümidsiz, dünənindən və gələcəyindən qorxan bir vəziyyətə saldığını təsvir etməyə mane olmamışdı.

"Paskual Duarte ailəsi" və "Arı pətəyi" əsərləri

[redaktə | vikimətni redaktə et]

. Birinci mərhələ 1942-ci ildə “Paskual Duarte ailəsi” kitabının, 1951-ci ildə “Arı pətəyi” romanının və “səyahət qeydləri”nin nəşri ilə bağlıdır. "Paskual Duarte ailəsi" yüz otuz dəfədən çox, tək ispan dilində isə təxminən səksən dəfə təkrar nəşr olunub. Bu günə qədər kitab digər dillərə tərcümələrin sayına görə İspaniyada birinci yerdədir. Roman ispan ədəbiyyatının klassik əsərinə çevrildi və ispanların bir çox nəsilləri üçün, xüsusən də müharibədən sonrakı nəsil üçün kitab həyat, tolerantlıq və dözümlülük mövzusunda bir növ dərslik oldu. Ehtiyatlı hərəkət edən müəllif "Paskual Duarte ailəsi" romanının ilk dəfə İspaniyada deyil, Argentinada çap olunmasını daha məqsədəuyğun saymışdı. Roman senzura tərəfindən qadağan edildi və Argentinada kiçik tirajla nəşr olundu, lakin dərhal məşhurlaşdı.

Selanın "Paskual Duarte ailəsi" və "Arı pətəyi" (1951) əsərləri ispan ədəbiyyatının yeniləşməsini gösrərir. Sela bu romanlarında sərt reallığın bədbəxt qurbanı olan adi bir insanın faciəli taleyini təsvir etmişdir. İspaniya vətəndaş müharibəsindən sonra sadə insanın taleyinin faciəli olduğu bir ölkə kimi göstərilir. İndiki şəraitdə ancaq bacardığı qədər müqavimət göstərə bilən, həyatın ədalətsizliyinə qarşı çıxılmaz mübarizə aparan kitabların qəhrəmanı “kiçik adam” hələ də məqsədinə çata bilmir.

Sela qəhrəmanın qayğılarını və ruhi iztirablarını yaratmır və göstərmir, Paskual Duartenin daxili dünyasının şəkillərini oxuculara verməyə çalışmır. Əsərdəki personajların həyatının son dərəcə real təsvirinin köməyi ilə Sela klassik realizm ənənələrinə arxalanaraq yeni ədəbiyyatın əsasını qoyduğu bir roman yaradır.

Bu roman sənət qanunlarının yazıçının siyasi rəğbət və istəyindən daha yüksəkdə dayanmasının aydın nümunəsidir. Müəllif bir çox uğurları üçün daha çox Frankoya borclu olsa da, əsl yazıçı kimi həqiqəti deməyi daha üstün tutmuşdu. O, sadə bir ispan vətəndaşının – Paskual Duartenin timsalında əslində bəzəməli olduğu 40-cı illərin ispan həqiqətlərini bütün çılpaqlığı, ən başlıcası isə yüksək bədii sənətkarlıq və inandırıcılıqla göstərə bilmişdi.

"Arı pətəyi" (1951) romanı da mövzu etibarilə "Paskual Duarte ailəsi" əsərinin davamı idi. Tənqidçilərin fikrincə, hər iki romanda sənətkarlıq baxımından bir tərəfdən Migel Servantes və Benito Peres Qaldos kimi ispan realistlərinin, o biri tərəfdən isə Ceyms Coys və Jan Pol Sartr kimi Avropa modernistlərinin təsiri duyulmaqdadır. Frankonun hökmü altındakı ispan katolik kilsəsi "Arı pətəyi"ni əxlaqsızlıq yayan əsər kimi pislədiyindən müəllif bu romanını da ispandilli ölkədə — Argentinada çap etdirmişdi. İspan tənqidçiləri həqiqətləri bütün mahiyyəti, bəzən isə çirkinlikləri və eybəcərlikləri ilə göstərdiyinə görə Kamilo Xosenin bədii yaradıcılıq metodunu "dəhşətli realizm" kimi səciyyələndirmişdilər. 60-cı illərin sonlarında Kamilo Xose bədii əsərlərində uğurlu, yaxud uğursuz alınmasından asılı olmayaraq eksperimentlərə maraq artmışdı. Məsələn, "Arizonalı İusus" (1988) romanında müəllif uzunluğu yüz səhifəyə çatan cümlə yazmaqla özünəməxsus ədəbi rekord müəyyənləşdirmişdi. Başqa sözlə desək, oxucuları məlumatlandırmaq və düşündürməkdən daha çox təəccübləndirməyə üstünlük verilmişdi. Əsərlərində və davranışındakı ekstravaqantlıq baxımından Kamilo Xoseni məşhur həmvətəni, rəssam Salvador Dali ilə müqayisə etmək mümkündür. Diqqətəlayiq nəsr nümunələr ilə birlikdə Kamilo Xose həm də bədiiliklə elmiliyin sıx birləşdiyi yol qeydlərinin və siyasi publisistikanın mahir ustasıdır. Onun "Alkiriyaya səyahət" (1948), "Yəhudilər. Ərəblər. Xristianlar" (1954) kitabları ispan oxucularına vətənlərini daha yaxşı tanımaq və tarixlərinə daha dərindən bələd olmaq baxımından yeni imkanlar açmışdı. Yazıçının populyar əsərləri sırasına ispan dilindəki yasaq sözləri — tabuları əks etdirən çoxcildlik "Gizli lüğət"i (1979–1987), habelə yaxın dostu E. Heminqueyə həsr olunmuş "İspan tarixi. Korlar və korafəhmlər" (1989) kitabları da daxildir. Kamilo Xose 1957-ci ildə İspaniya Kral Akademiyasının üzvü seçilmişdi. İspan kralı I Xuan Karlos ona İri Flavia (doğulduğu əyalətin adı) markizi titulunu vermişdi. Nəhayət, Kamilo Xose İspaniya Konstitutsiya məhkəməsinin üzvü olmuş və ölkənin yenidən mütləqiyyət üsul-idarəsinə qayıtmasının əsaslarını qoyan 1978-ci il konstitutsiyasının hazırlanmasında iştirak etmişdi. 1989-cu ildə Kamilo Xose "insan zəifliklərini səmimi, hissiyyatlı təsvir edən qüdrətli və ifadəli nəsr yaradıcılığına görə" Nobel mükafatı laureatı olmuşdu. 1995-ci ildə isə yazıçı öz ölkəsinin əsas ədəbi mükafatını — Servantes ödülünü almışdı. Həyatının son illərində Kamilo Xose jurnalistikaya daha çox meyil etmiş, "El Pais" qəzetində həftənin ən vacib hadisələrinin təhlilinə həsr olunmuş xüsusi guşə aparmışdır. Bu dövrdə yazıçının başqa bir mühüm fəaliyyət sahəsi dünya miqyasında ispan dilinin və ədəbiyyatının təbliği ilə bağlı idi.

  1. 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  2. 1 2 3 4 Camilo José Cela // Babelio (fr.). 2007.
  3. 1 2 http://www.rae.es/academicos/camilo-jose-cela.
  4. 1 2 Села Камило Хосе // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохорова 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
  • Vilayət Quliyev. Ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatı laureatları. Bakı: "Kitab aləmi" Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2009, səh.

Xarici keçidlər

[redaktə | vikimətni redaktə et]